Morgunblaðið - 03.07.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. JÚLÍ 1987
'H
Hug-leiðing iirn stríð og frið
eftír Ingibjörgu
Snæbjömsdóttur
Oft er því slegið föstu að stríð
hafi alltaf tíðkast og að til þeirra
muni alltaf verða gripið ef svo beri
undir því að slíkt sé nú einu sinni
eðli mannsins. En er það nú svo,
að mönnum sé það í blóð borið að
eiga í stríði hvorir við aðra? Við sem
höfum tilfinningu fyrir hinu gagn-
stæða, m.a. vegna langra kynna
af litlum bömum sem við vitum að
eru friðsöm í eðli sínu, eigum erfitt
með að gleypa við þessháttar stað-
hæfingum. Kærkomið er því og
gleðilegt að rekast á í ræðu og riti
hugmyndir, studdar traustum rök-
um, sem sýna fram á að fyrmefndar
staðhæfingar eru alrangar, enda
má augljóst vera ef skoðað er með
sanngimi að margar þjóðir hafa
ekki háð stríð í hundruð ára og
almenningur í iöndum heims er í
raun frábitinn því. Þeir sem telja
sig hafa hag af stríði þurfa að
þjálfa upp hjá hverri kynslóð manna
hemaðarhugsun með ströngum aga
og heilaþvotti.
í bæklingi sem heitir á sænsku
„Er krig naturligt", sýnir rithöfund-
urinn og friðarsinninn Eva Moberg
fram á að samkvæmt rannsóknum
vísindamanna sem fást við
stríðssögu, hefir tegundin homo
sapines (hinn vitibomi maður) iðkað
stríðsrekstur gegn eigin tegund,
aðeins örskotsstund af aliri tilvem
sinni hér á jörðu. Við lestur þessa
bæklings fékk ég löngun til að
fjalla nokkuð um efni hans og um
leið að festa á blað nokkrar hugleið-
ingar mínar um stríð og frið.
Eva Moberg segir að í nýjustu
rannsóknum í fomleifafræði, mann-
fræði og öðm er að forsögu lýtur,
finnist ekkert sem bendir til stríðs
þar til fyrir 10 til 15000 ámm (mað-
ur hefur verið á jörðu a.m.k. í
milljón ár). Löngu fyrr áttu menn
áhöid sem augljóst er að eingöngu
vom notuð til veiða. Á akuryrkju-
tímabili fara að sjást merki einskon-
ar átaka manna á milli en þar var
lengi aðeins um trúarathafnir (fóm-
ir) að ræða. Þá urðu einnig ýmsar
félagslegar breytingar. Bamaupp-
eldi fór að einkennast af ströngum
aga og uppmnaiegar tilfínningar
eins og reiði, sorg, gleði og ástúð
fengu síður eðlilega útrás. Þannig
fóm ýmsar sálarflækjur að myndast
hjá mönnum. Fleira gerðist nei-
kvætt. M.a. komst nú á feðraveldi.
Það hafði í för með sér réttleysi
og niðurlægingu kvenna og áhrif
þeirra á uppeldi drengjanna dvínaði.
Hugmynd um eignarrétt yfir landi
fór að verða til. Eva Moberg vitnar
í vísindamenn í stríðssagnfræði,
sem m.a. líta á stríðssöguna frá
djúpsálarfræðilegu sjónarhomi.
Þeir benda á hvemig meðfædd
sjálfsbjargarhvöt hefir öfugsnúist
og einnig hvemig uppmnaleg þörf
mannsins fyrir áskoran, þörf fyrir
að reyna á sig til hins ýtrasta, er
heft í íjötra vana og tilgangsleysis.
Mönnum er gert það æ erfíðara að
lifa hamingjusömu hversdagslífi svo
að stríð, með öllum þeim lofsöng
sem því er sungið og með markviss-
um heilaþvotti getur jafnvel sýnst
lausn. Vald orða yfir hugsun er
lævíslega notað til að tengja vopn
og stríð jákvæðum hlutum. Kjam-
orkusprengjur — vamir, geimvopn
— öryggi o.s.frv. Þannig verður
hemaðarsinnum hægara um vik.
Eva Moberg vitnar í prófessor í
stríðssögu, Sue Mansfíeld, sem seg-
ir að sektarkennd og syndarhug-
myndir trúarbragðanna eigi einnig
sinn þátt í þeim tilfinningaflækjum
sem nútímamaðurinn burðast með
og sem gerir hann auðveldara fóm-
arlamb hinna valdasjúku. Komist
er að þeirri niðurstöðu að stríð, þ.e.
sem skipulagðar félagslega gildar
aðgerðir, er algjörlega tiilært at-
hæfi og einnig græðgi sú sem oft
er undirrót þess. Þetta sannast best
á því, segja vísindin, að til hafa
verið og em enn heilir þjóðflokkar
sem lifa hirðingjalífi og láta ekki
greipar sópa og safna en skipta
jafnan umframafla milli manna.
Þama er svo rakið hvemig
stríðsrekstur þróaðist. Goðsögnum
um hetjudáðir í stríði er sífellt hald-
ið við og jafnan látið í veðri vaka
að verið sé að vemda eða bjarga
einhveijum gildum svo sem; frelsi,
lýðræði, þjóðinni, verkalýð, kyn-
þætti, hinni einu réttu hugsjón, eða
öðm, þótt víst sé að öll þessi gildi
dafni einungis ef friður ríkir en
farist í stríði. Vitað er að stríð undir-
býr jafnan jarðveg næsta stríðs.
Vopnaframleiðendur og valdastéttir
hafa hag af þvi að viðhalda stríði
og hafa goðsagnimar sér til stuðn-
ings. Fjöldanum er haldið í sífelld-
um ótta og öiyggisleysi með
stigmagnaðri ógn og engir em betri
bandamenn í þeim leik en haukam-
ir í austri og vestri sem réttlæta
eigin athafnir með því að benda á
framgang í stríðsrekstri hvers ann-
ars á víxl og bent er á að í af-
vopnunarviðræðum er þess ætíð
gætt að bera fram tillögur sem vit-
að er að ekki verða samþykktar,
það er þáttur í leiknum.
Sálkönnuðurinn Eberhart Rich-
ter gefur nútímamenningu sjúk-
dómsgreininguna ofsóknarbijálæði
(paranoia). Sefjunin gengur svo
langt að fólki er talið trú um að
betra sé að vera dauður en rauður,
AKUREYSKA hljómsveitin Stuð-
kompaníið, sem varð hlutskörpust
í Músíktilraunum 1987, hefur nú
lokið upptökum á fjórum frum-
sömdum lögum sem koma út á
hljómplötu innan skamms.
Hljómsveitln var stofnuð fyrir
rúmu ári og hana skipa fimm hljóð-
færaleikarar, þeir Örvarr Atli
Örvarsson, Karl Örvarsson, Jón
Kjartan Ingólfsson, Trausti Már Ing-
ólfsson og Magni Friðrik Gunnars-
eða blár, eins og það er kallað.
Bamalegar áætlanir hafa verið
gerðar til skamms tíma, um upp-
byggingu eftir kjamorkustríð, t.d.
frá miðalda- eða jafnvel steinaldar-
stigi. „Menn gera sér ekki grein
fyrir að þá ríkti sannkölluð paradís
á jörðu, með friði, óspilltri náttúm
og fjölskrúðugu dýralífi, þar sem
aftur á móti möguleikar manna til
að lifa af munu minnka hröðum
skrefum eftir kjamorkustyijöld",
segir Eva Moberg. Við verðum að
breyta okkur eða tortímast ella
vegna heimsku okkar, segir hún
einnig og bendir á að herþróunar-
pólitík hefir aldrei reynst skynsam-
leg til varðveislu fríðar. Þegar
Nobel fann upp dynamitið var sagt
að það kæmi í veg fyrir að stríð
yrðu háð framar. Annað varð uppi
á teningnum. Sálkönnuðimir kom-
ast að þeirri niðurstöðu að innsæis-
hæfni og tilfínningaþroski
mannsins hafi lotið svo mjög í lægra
haldi fyrir geigvænlegri þróun á
hagnýtis- og tæknisviði að þar hafi
myndast hættulegt ginnungagap
og þar verði að jafna metin ef vel
á að fara.
Þá er spurt hvort raunvemlegur
möguleiki sé á því að snúa dæminu
við, svo mjög sem stríðsrekstur er
orðinn samofinn allri gerð nútíma
iðnaðarþjóðfélaga. Það mun vissu-
lega reynast risavaxið verkefni en
ekki óyfirstíganlegt. Fyrst af öllu
þarf mannkyn allt að gera sér ljóst
að hemaðarhugsun er röng, áunn-
inn ósiður, og þá mun hún leggjast
af eins og svo margar aðrar óheilla-
siðvenjur sem á sínum tíma þóttu
sjálfsagðar og rótgrónar, má þar
nefna m.a. mannfómir, blóðheftid,
einvígishefð, fjölkvæni, þrælahald,
kvennakúgun, o.fl.
Eva Moberg telur að í friðar-
hreyfingum megi eygja von um að
þokict í rétta átt og leggur hún
áherslu á að þær láti ekki deigan
síga og haldi áfram baráttu fyrir
fríði og afvopnun á breiðum gmnd-
velli.
Nú þegar lqamorkuvopn virðast
vera að tapa trúverðurleika sinum
og menn em að gera sér ljóst að
stríð með þeim er ekki raunhæft,
(hemaðarsinnar hafa jafnvel haft á
son.
í dag, föstudag, ætlar Stuð-
kompaníið að skemmta Reykvíking-
um á Lækjartorgi og laugardags-
og sunnudagskvöld verður hljóm-
sveitin með tónleika í veitingahúsinu
Evrópu.
í sumar mun Stuðkompaníið gera
víðreist um landið og leika á dans-
leikjum og tónleikum eins og segir
í frétt frá hljómsveitinni.
Ingibjörg Snæbjörnsdóttir
„Fyrst af öllu þarf
mannkyn allt að gera
sér ljóst að hernaðar-
hugsun er röng, áunn-
inn ósiður, o g þá mun
hún leggjast af eins og
svo margar aðrar
óheillasiðvenjur sem á
sínum tíma þóttu sjálf-
sagðar og rótgrónar. “
orði að skapa þurfi aðstæður fyrir
venjulegt stríð) þá verðum við að
beina sjónum okkar að svokölluðum
hefðbundnum vopnum og eitur- og
lífefnahemaði og minnast þess
hvílíkar hörmungar stríð með þeim
hefír í för með sér. Fylgjast verður
grannt með þróun mála á því sviði.
Litlar sögur hafa farið af því hver
hún hefir verið í skjóli kjamorkuum-'
ræðu. Friðammræða má aldrei
einskorðast við takmarkaða hug-
myndafræði eða heimshluta, eins
verðum við að spoma gegn því að
mannréttindi séu brotin hvar sem
slíkt viðgengst í heiminum.
Sagt hefir verið að íslendingar
skilji ekki manndrápsvopn, það hafi
sannast m.a. í þorskastríðunum.
Og vissulega er okkar saga á seinni
öldum lýsandi dæmi um hvemig
ágreining milli þjóða er best náð
án blóðsúthellinga, sjálfstæðisbar-
átta, handrita og landhelgismál til
dæmis. Þó em þeir til sem virðast
furða sig á þessu sinnuleysi og
þykir jafnvel miður að við skulum
ekki enn dýrka vognaskak svó sem
gerðu garpar íslendingasagna.
Þetta skilningsleysi okkar á vopn
og mannslátmn er sönnun þess
hvemig menn geta gersamlega lagt
fyrir róða óheillavænlegar siðvenj-
ur. Vonandi er að þeir, sem sjá
þörf á því að kynna stílsnilld þess-
ara gömlu sagna fyrir upprennandi
kynslóðum, gæti þess að ekki sé
dýrkaður sá hugarheimur sem í
þeim birtist. Minnumst þess að af
því læra börnin málið að það er
fyrir þeim haft og megi hamingjan
forða okkur frá því að nokkumtíma
takist að rækta upp hjá unga fólk-
inu okkar hugsun líka þeirri sem
birtist í máli ameríska hermannsins
sem kom fram í sjónvarpsmynd um
vamarliðið á dögunum, þar sem
hann lýsir því yfir að honum muni
finnast súrt í broti ef að þjálfun sú
sem hann hefir fengið í því að drepa
menn kemur ekki að notum og líkir
því við þau vonbrigði sem fótbolta-
maður muni finna fyrir ef hann fær
aldrei tækifæri þrátt fyrir áralanga
þjálfun til að sýna snilli sína í kapp-
leik. Þvílíkt regindjúp er ekki milli
afskræds hugarheimns þessa her-
manns og þeirra ungmenna sem
nú taka þátt í friðarhlaupi víða um
lönd.
Oft er því haldið fram að þakkar-
vert sé að stríð hefír ekki verið háð
í okkar heimshluta í 40 ár og er
slíkt einn liður í réttlætingu vopna-
kapphlaups. Þá gleymist að margar
þjóðir og heilir heimshlutar hafa
ekki átt í styijöldum í mikið lengri
tíma. í áðumefndum bæklingi eftir
Evu Moberg vitnar hún í rannsókn-
ir og leiðir fram mörg dæmi sem
sýna fram á að menn fæðast ekki
með stríðseðli og að til þess að
þeir verði hermenn þarf tilfinninga-
lega bælingu og stranga þjálfun.
Ekki er hægt að gera öllu því
sem fram kemur í þessari ritsmíð
skil í stuttri blaðagrein, en allt er
það mjög í samræmi við það sem
ég, og vonandi sem flestir, hafa í
huga um stríð og frið.
Höfundur situr í miðstöð friðar-
hreyfingar ísl. kvenna
Hljómplata með
Stuðkompaníinu
Stuðkompaníið.
Hefjiö veiðiferöina
hjá Veiöimanninum
l