Morgunblaðið - 21.07.1987, Page 18

18_________________MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚLÍ 1987_
Að geta lifað af laununum
— eru bændur undanþegnir því?
eftirÞórð
Ingimarsson
í sólríkum sumarmánuði fylgd-
umst við með því þegar bifreiðaeft-
irlitsmenn risu upp gegn því að
fjárveiting sem stofnun þeirra hafði
verið ætluð dugði ekki lengur til
að lialda óbreyttum rekstri. Það
yrði að draga verulega saman, sem
þýddi meðal annars að yfírvinna
félli niður og starfsmenn yrðu fyrir
verulegu tekjutapi. Þeir gátu ekki
sætt sig við það og hófu samræmd-
ar aðgerðir sem beindust fyrst og
fremst að þvi að þeir töldu sig eiga
rétt á að geta lifað af launum sínum.
Þótt deilt hafí verið um Bifreiða-
eftirlitið, tilgang þess og tilvist,
deila menn ekki um það að eftirlit
þurfí að hafa með bflum á fslandi
þótt tilhneiging manna til að við-
halda ónýtum skijóðum hafí
minnkað með stórauknum innkaup-
um á ökutækjum til landsins.
Fyrir nokkrum árum fjölmenntu
lögreglumenn á opinberum bifreið-
um, í svörtum og hvítum litum,
fyrir utan íjármálaráðuneytið þegar
opinberir starfsmenn áttu í erfíðum
kjarasamningum sem leitt höfðu til
verkfalls. Þar fjölmenntu þeir undir
slagorðinu „löggur eru líka menn“.
Og víst eru þeir það. Þeir eiga sitt
líf, vonir og tilfínningar eins og
hveijir aðrir og þurfa einnig fyrir
sér og sínum að sjá. Þeir þurfa að
geta lifað af launum sínum.
Á síðasta vetri hugðust bruna-
verðir mæta á fundarstað kjara-
samningamanna á embættisöku-
tækjum sínum, fylltum vatni og
búnum háþrýstidælum og stigum.
Menn þurfa einng að geta lifað af
því að standa vaktir reiðubúnir að
slökkva eld í eigum annarra hvenær
sem hann kann að kvikna.
Við þessa upptalningu mætti
bæta ótal mörgum öðrum atvikum
þar sem starfshópar hafa beitt
ýmsum ráðum til að vekja athygli
og leggja áherslu á þá staðreynd
að þeir verði að geta lifað af launun-
um. Þó virðist vera ein stétt í
landinu sem er undanþegin þessari
annars sjálfsögðu staðreynd. Það
eru bændur. Samfélagið virðist eiga
mjög erfítt með að viðurkenna að
þeir þurfí að lifa eins og annað fólk
og það sem verra er að þeir virðast
ekki alltaf skilja það sjálfír.
Við verðum að koma til móts við
vandann, hefur oft heyrst úr röðum
bænda og ekki síst frá stéttarfor-
ystu þeirra. Þetta eru vissulega
jákvæð sjónarmið og einstök í
kjarabaráttu svo langt sem þau ná
á meðan unnt er að fínna einhveija
skynsamlega lausn á vandanum.
Erfíðleikamir í íslenskum land-
búnaði eru miklir á slætti sumarið
1987. En þeir hafa ekki orðið til á
einni nóttu. Ekki heldur á síðustu
misserum. Heldur í áranna rás ef
svo mætti að orði komast.
I áranna rás
í áranna rás höfðu landsmenn
ekki nóg að borða. Allar aðstæður
voru frumstæðar og takmarkað
hveiju mannshöndin með líkamsafl-
ið að baki ásamt dráttarhestinum
gat áorkað. í áranna rás urðu einn-
ig framfarir og landbúnaðurinn var
þar ekkert undanskilinn.
Um aldamótin 1800 ollu hjól-
börukaup bæjarfélagsins í
Reylq'avík byltingu. Menn þurftu
ekki lengur að bera alla hluti. Síðar,
á þessari öld komu svo mikið stærri
tæki til sögunnar. Skurðgröfur og
dráttarvélar. í sveitunum þomuðu
mýramar og móamir breyttust í
slétt tún fyrir tilverknað þessara
véla. Steinsteyptar byggingar risu
yfír búfénað, mykju og tað. Og
framleiðslan óx að sama skapi.
Þessa framþróunarsögu þarf
ekki frekar að rekja. Hún er þekkt
og það er einnig jafnþekkt að mann-
fólkinu fjölgaði ekki í hlutfalli við
afurðagetu tæknivædds landbúnað-
ar. Það kom að því að landsmenn
gátu ekki látið ofan í sig allt sem
bændumir skiluðu á brúsapallana
og síðar í mjólkurtankana eða þá í
sláturhúsaréttimar. Og bændumir
hugsuðu ekkert út í þetta sjálfir.
Afurðasölustöðvamar tóku þar við
forsjá framleiðslunnar bundnar af
innri tregðu og forsjá opinbers kerf-
is og bændumir tóku lífsnauðsynjar
sínar, jafnt sem óþarfa, út í reikn-
inginn í kaupfélaginu.
í tuttugn og- sjö ár
Árið 1960 voru útflutningsbætur
„Þeir bændur sem
lengst þverskölluðust
við augljósum stað-
reyndum ogjuku
framleiðslu sína, sumir
ef til vill fyrir atbeina
opinberra klásúla,
standa best að vigi á
meðan hinir sem
reyndu að draga að sér
höndina í tíma fá enga
aðra umbun fyrir rétt-
láta viðleitni sína og
framlag til lausnar
stóru vandamáli en að
nú skal meira þrengt
að þeim.“
fyrst ákveðnar á landbúnaðarafurð-
ir. Skyldu þær vera 10% af heildar-
verðmæti allrar framleiðslu á
landbúnaðarafurðum á íslandi.
Þessi 10% upphæð dugði í sex ár
til að jafna hallann af útflutningi
þeirra. Árið 1966 töldu bændur að
kjör þeirra væm á bilinu 60 til 70%
af launum annarra vinnandi stétta
sem nefndust viðmiðunarstéttir í
samningum um verð á landbúnaðar-
afurðum og kjömm bænda.
Offramleiðsla í íslenskum land-
búnaði nálgast því þrítugsaldurinn.
Það verður að segjast eins og er,
bændum og ekki síður ráðamönnum
til hins neikvæða, að á þessum
málum var alls ekki tekið í tíma.
Árið 1972 var lagt fram fmm-
varp um landbúnaðarframleiðslu
eftir að bændur höfðu bent á að
einhverra stýriaðgerða væri þörf
ef í óefni ætti ekki að fara. Eins
og af sjálfsögðu dagaði þetta frnrn-
varp uppi og það er ekki fyrr en
Ijórum ámm síðar, eða 1976, að
aftur er farið að huga að þessum
málum. Þá vantaði aftur uppá að
10% af heildarframleiðsluverðmæt-
inu dygðu fyrir því sem greiða
þurfti með landbúnaðarvömm ofan
í útlendinga. Þá halda bændur
víðsvegar um landið fundi og ræða
þessi mál af alvöru og þunga eftir
því sem þeir treysta sér til.
Ósamræmanleg
markmið
Þótt ýmsir bændur væm famir
að átta sig á samhenginu milli fram-
leiðslu á búvöm, sölumöguleikum
hennar á innanlandsmarkaði og því
verði sem fékkst fyrir hana erlend-
is nægði það ekki til að neinar
úrlausnir kæmu fram. Þær umræð-
ur sem áttu sér stað, bæði málefna-
legar og ómálefnalegar, skiluðu
engum nothæfum hugmyndum af
sér. Það var reynt að skilgreina
offramleiðsluvandann og skýra
hann að einhverju leyti út fyrir
þeim sem hlut áttu að máli. Það
furðulegasta var að á þessum sama
tíma og veraleg umræða átti sér
stað héldu allmargir bændur áfram
að stækka bú sín af kappi. Þeir
byggðu, ræktuðu, keyptu stórvirk-
ari vélar. Fjárfestu og urðu síðan
að ná meiri framleiðslu til að standa
straum af kostnaðinum sem af því
leiddi.
Af opinberri hálfu var engin til-
raun gerð til að spoma við þessu.
Heldur ýttu ýmsar reglugerðir und-
ir þessa þróun. Það má nefna
fjárfestingasjóð landbúnaðarins,
stofnlánadeildina sem lánaði ekki
út á byggingar undir lágmarks-
stærð. Með lögum frá Alþingi var
komið á fót jarðanefndum sem
skyldu hafa því hlutverki að gegna,
að sjá til þess að jarðir í sveitum
landsins yrðu helst ekki nýttar til
annars en að framleiða mjólk og
kjöt. Hefðbundinn landbúnaður
skyldi stundaður áfram og ef vænt-
anlegir kaupendur jarða gátu ekki
sannað að slíkt væri ætlunin með
jarðakaupunum gátu jarðanefnd-
imar stöðvað viðskipti með jarðir í
sveitum. Þessar nefndir em ennþá
til þótt herskáir sveitamenn sem
stundum áttu sæti í þeim hafí nú
að mestu þagnað. Þá má einnig
geta þess að heilbrigðisreglugerðir
hafa verið eins og ól um háls
margra bænda sem ekki hafa tekið
þátt í fjárfestingaæði síðustu ára.
Þú getur ekki framleitt mjólk í
þessu flósi. Þú verður að byggja
annað ef þú ætlar að halda áfram.
Ég loka gamla fjósinu þínu segir
embættismaðurinn úr þéttbýlinu
sem hefur bréf upp á vasann um
að hann megi loka flósum.
Þannig hélt hver í sína áttina og
ráðunautar Búnaðarfélagsins héldu
Þetta er einnota stjórn,
piltar, einnota ríkissljórn
eftir Ásgeir Hannes
Eiríksson
Mannkynið hefur ferðast um
margar aldir á leið sinni frá vöggu
til grafar: Steinöld og jámöld jafnt
sem atómöld og svoleiðis. í dag
stendur það svo með tæmar í gátt-
inni á nýrri öld: Öld hinna einnota
hluta.
Við þekkjum vel einnota bleyjur
og snýtuklúta. Umbúðir utan um
söluvöm em óðum að þróast í þessa
átt. í erlendu blaði las ég svo um
daginn að von er á einnota mjmda-
vél og talsíma. Þetta er alveg
makalaus framþróun.
En það var ekki fyrr en á mið-
vikudaginn síðasta að ég sá að
hægt er að mynda einnota hluti
víðar en í sjálfum efnisheiminum.
Miðstjórn og margarín
Sjálfstæðisflokknum hefur ekki
gengið allt í haginn upp á síðkast-
ið. Til dæmis gengur honum illa að
mynda ríkisstjómir sjálfum. Aðrir
stjómmálaflokkar hafa orðið að
mynda þrisvar sinnum fyrir hann
ríkisstjómir á síðustu ámm. Það
var fallega gert af þeim.
Sjálfstæðisflokknum hefur því
ekki tekist að hjálpa sér sjálfur
síðan Ólafur heitinn Thors myndaði
fræga Viðreisnarstjóm árið 1959
eða fyrir næstum þrem áratugum.
Þetta er þokkalegt afspumar fyrir
einn stjómmálaflokk af hóflegri
meðalstærð.
En í síðustu viku kynnti sjálfur
Davíð Scheving úr miðstjóm Sjálf-
stæðisflokksins þjóðinni nýtt
smjörlíkiskók í einnota plastdósum.
í sömu viku kynnti formaður Sjálf-
stæðisflokksins líka þjóðinni og
miðstjóminni nýja ríkisstjóm á
sínum vegum. Það dró því til tíðinda
í síðustu viku.
Einnar nætur nótt
Oft er talað um að tjalda til einn-
ar nætur. Yfírleitt em þó ríkis-
stjómir hugsaðar til fleiri nátta en
einnar og jafnvel eittþúsund og
einnar eins og í Arabíu.
En hin nýja ríkisstjóm þjóðarinn-
ar er ekki margra nátta stjóm.
Líklega stendur hún varla fleiri
nætur en þær andvökunætur sem
þurfti til að mynda hana. Þá er
alls ekki víst að allir tjaldbúar dvelj-
ist næturlangt í tjaldinu ef að líkum
lætur. Jafnvel þó að menn tjaldi því
sem til er.
Þetta er nefnilega fyrsta ríkis-
stjóm sinnar tegundar í sögu lands
og þjóðar. Hún er af sama toga
spunnin og bleyjumar frá Bossa og
dollumar hans Davíðs frænda I
miðstjóminni.
Þrír gegn þremur
Áhorfendur hafa átt þess kost
að fylgjast með myndun þessarar
ríkisstjómar. Úr fjarlægð höfum við
séð hvemig stjómarflokkamir hafa
rúið hver annan trausti til skiptis
og sáð fræjum efasemdar hver í
annars garð. Úr Qarlægð höfum við
séð hvemig hugsjónir hafa fölnað
í ofbirtu ráðherrastóla og frumburð-
arréttur vikið fyrir baunadisk. Úr
Ijarlægð höfum við séð tortryggna
menn og þreytta skrífa undir sátt-
mála sem þeir trúa ekki á sjálfír.
Við höfum séð fleira. Við höfum
séð stjómarflokkana þijá tærast
upp í innbyrðis sundurlyndi þegar
herfang sáttmálans kom til skipt-
anna. Við höfum séð flokkana
bijóta sig í mola þegar efablandnir
menn vom leiddir til sætis í ráð-
herrastóla af handahófí og í engu
sérstöku samhengi við reynslu
þeirra eða þekkingu eða getu. Við
höfum séð leiðandi flokksmenn í
heilu kjördæmunum hóta að axla
Ásgeir Hannes Eiríksson
„En hin nýja ríkisstjórn
þjóðarinnar er ekki
margra nátta stjórn.
Liklega stendur hún
varla fleiri nætur en
þær andvökunætur sem
þurfti til að mynda
hana.“
skinnin þegar kröfumar náðu ekki
fram að ganga og engar refjar. Við
höfum séð sitt lítið af hveiju.
En ekki er allt talið enn. Við
sáum sfðustu ríkissfjóm leiða okkur
Þórður Ingimarsson
áfram að fyrstuverðlauna feitu
hrútana, sem að sjálfsögðu gátu
af sér feit lömb, þótt löngu væri
orðið ljóst að breyta þyrfti ýmsúm
eiginleikum lambakjötsins til þess
að gera það vinsælt á meðal neyt-
enda á nýjan leik.
Vandinn, eins og hann birtist,
var ekki auðleystur. í raun og vem
vom markmiðin ósamræmanleg.
Framleiðslan var of mikil. Það varð
því að draga úr henni. Tekjur
bænda vom of lágar. Það þurfti að
auka þær. Bændur urðu að minnka
framleiðslu sína og það var ljóst
að með því gátu tekjur þeirra ekki
aukist. Til þess að svo mætti verða
yrði þeim að fækka. Þar var komið
upp vandamál, sem ekki var aðeins
spuming um peninga heldur einnig
og ekkert síður um hinn mannlega
þátt: rétt einstaklingsins til að lifa
og starfa við það sem hann hefur
kosið sér og búið sig undir að gera.
Einnig var þama spuming um eigur
manna. Hvemig þær yrðu nýttar
og jafnvel hvort þær væm yfír höf-
uð orðnar einhvers virði.
Vandinnað
framkvæma
í aprfl 1979, á átján ára aftnæli
offramleiðslunnar, vom í fyrsta
skipti sett lög um framleiðslustjóm-
un í landbúnaði. Þar með vom
lagaheimildir fengnar og þær síðan
afmarkaðar með reglugerðum sem
landbúnaðarráðuneytið setti í ágúst
á sama ári. Þær leiðir sem valdar
vora fólust í því að fullt verð var
greitt fyrir ákveðinn hluta fram-
leiðslunnar en lægra verð fyrir það
út í skuldafen í góðæri. Nú þarf
að ræsa fram fenið. Við höfum séð
bjargráðin frá stjómarflokkunum
þremur og em þau ekki upp á
marga físka. Þeir halda sínu striki
og leggja fleiri skatta á fólkið sem
einkum bitna á ekkjum og munað-
arlausum: Þeim dettur ekki í hug
að hlífa ekkjum og spara í ríkis-
rekstri og draga saman seglin. Þeim
dettur ekki í hug að hlífa munaðar-
lausum og leita nýrra leiða og senda
djarfa menn út af örkinni til að
finna nýjar tékjulindir. Þeim dettur
ekkert -annað í hug en að auka
skattinn. Því miður.
Einnota stjórn, piltar
Lengi býr að fyrstu gerð, segir
málshátturinn og ríkisstjómin nýja
er ekki undanþegin þeim sannleika.
Bæði aðdragandinn að mjmdun
hennar og sjálf handbrögðin bera
vitni um skammtíma hugsun. Hér
em flokkamir þrír sjálfum sér sund-
urþykkir. Hér em ráðherrar teknir
af handahófí fram yfír aðra sem
telja sig betur að stólunum komna.
Hér sitja leiðtogar heilu landshlut-
anna í fylu vegna fjarlægðar frá
kjötkötlunum. Hér er hver höndin
upp á móti annarri og hér tvístíga
ráðvilltir kjósendur flokkanna
þriggja í þúsundatali og athuga sinn
gang. Hér er tjaldað til einnar næt-
ur. Lengi býr að fyrstu gerð.
Þetta er einnota stjóm, piltar,
einnota ríkisstjóm.
Höfimdur er verslunarmaður og
varaþingmaður Borgaraúokksins
ÍReykjavík.