Morgunblaðið - 21.07.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚLÍ 1987
Á slóðum feðranna
Viðtal við Vest-
ur-íslendinginn
Ben Johnson
Fyrir 101 ári smíðaði Jón Þór-
hallsson nikkari kirkjuna sem
stendur enn á Stokkseyri, ásamt
tveimur lærlingum. Jón hafði átt
við kirkjubyggingar áður, en þessi
varð hans síðasta, því árið eftir,
fyrir 100 árum, tók hann sig upp
með konu, tvo syni og tvær dætur,
vinnukonu og mann og sigldi vestur
um haf. Einn sonurinn varð eftir,
því hann var byrjaður í Prestaskól-
anum. Hann hét Gísli og var síðast
prestur á Mosfelli.
Jón Þórhallsson komst með börn
og buru til Chicago og fór þaðan
um Milwaukee til Washington-
eyjar, örlítillar eyjar í Michigan
vatni. Jón er auðvitað látinn og líka
börnin fjögur eftir langt líf, en á
eyjunni er enn töluvert af Johnson
fjölskyldunni, eins og hún heitir
fyrir vestan. Á dögunum kom rúm-
lega 90 manna hópur af eyjunni í
heimsókn til gamla landsins. Og þá
kom líka hann Ben Johnson, rétt
að verða níræður, og fór í kirkjuna,
sem afi hans byggði áður en hann
hélt vestur um haf. Hér á landi hét
Ben réttu lagi Benedikt Þorláksson,
skírður eftir frænda sem dó 92 ára
í þá mund er Ben fæddist, en Ben
er munnhægara á eyjunni. Þorlákur
tók upp nafnið Thomas, eins og
flestir, sem hétu Þor-nöfnum. Jón
Þórhallsson, ættfaðirinn fyrir vest-
an, tók upp ættamafnið Johnson,
bjnj^ði reyndar hæversklega á John
Thorhallason, en fékk að heyra að
það væri nokkur útnesjabragur á
seinna nafninu, svo hann steig
skrifið til fulls og kallaði sig John
Johnsson og afkomendumir hafa
haldið Johansonnafninu.
Þegar eyjarskeggjamir fóru að
tínast inn í Stokkseyrarkirkju á
páskadagsmorgun heyrðist hvfslað
um allan hópinn að nú væri Ben
að koma i kirkjuna hans afa síns.
Og Ben var myndaður í gríð og erg
við kirkjudymar og með fjölskyldu
sinni fyrir framan altarið. Uppi á
kirkjuloftinu hitti Ben svo Harald
Júlíusson hringjara kirkjunnar.
Haraldur er tíu ámm yngri en Ben,
hélt sumsé upp á áttræðisafmælið
á sumardaginn fyrsta. Júlíus, faðir
Haralds var 14 ára þegar kirkjan
var byggð og sagði syni sínum
seinnameir eitt og annað af kirkju-
smiðnum Jóni og kirkjusmíðinni,
meginviðburð á sinni tíð. Og Þorlák-
ur var 16 ára þegar hann skottaðist
í kringum föður sinn við smíðamar.
Þeim Haraldi og Ben þótti nokkuð
skondið að hittast þama á loftinu.
Það hafði ekki hvarflað að Ben að
hann ætti eftir að komast í kirkjuna
og varla hefur Harald órað fyrir
því að þeir ættu eftir að hittast,
hann og sonarsonur kirkjusmiðsins
úr Ameríku. Þó tormerki væm á
samræðum, gat Ben þó sagt Har-
aldi: „Ég talar lítið en skilur svolí-
tið.“
Talandi um tungumálið, hvað
skildi Ben þá kunna að segja frá
því þama af eyjunni? „Ég tala lítið,
næstum ekkert. Mamma mín var
af íslenskum ættum, svo hún talaði
ekki íslenzku og það var töluð enska
á heimilinu. En afi og amma töluðu
litla eða enga ensku, svo pabbi tal-
aði íslenzku við þau. Ég gerði það
víst líka eitthvað. Afi kunni reyndar
svolítið í ensku, en amma ekkert
og þannig var það einmitt með
marga af fullorðnu innflytjendun-
um. Karlmennirnir lærðu hrafl í
ensku, því þeir vom meira innan
um fólk, en konumar, sem vom
heima við, lærðu aldrei nýja málið.
Kynslóð pabba heyrði íslenzku
heima fyrir, mæðumar töluðu við
þá íslenzku, íslenzka var heimilis-
mál, en svo varð enska yfirleitt
heimilismál þeirra. Ég tala nú ekki
um þegar hjónaböndin vom blönd-
uð. Én það var gmnnt á íslenzkunni.
Pabbi og vinir hans sungu til dæm-
is íslenzk lög, þegar þeir hittust.
Ég spila á munnhörpu og þó ég
kunni ekki íslenzka texta, þá held
ég að ég kunni að spila nokkur
íslenzk lög.
Núorðið em bara nokkrir sem
kunna eitthvað í íslenzku. Ég lærði
svolítið, því ég vann fyrir íslenzk
hjón þegar ég var á aldrinum tólf
til sextán ára. Þau töluðu íslenzku
saman, litla ensku, svo ég varð að
læra nokkur orð til að geta skilið
þau. Þau vom bændur, höfðu kýr
og nokkra hesta, eins og fleiri þá.
Núorðið er varla nokkur búskapur
þama, en það em nýlega komnir
íslenzkir hestar á eyjuna."
Það er_ enn eitt og annað sem
minnir á ísland þama á eyjunni. Á
milli lands og eyjar ganga fjórar
feijur á sumrin, ein á vetuma. Þær
em í eigu manns af íslenzkum ætt-
um. Ein þeirra heitir Eyrarbakki
svo það þarf enginn að fara í graf-
götur um hvaðan feijumaðurinn er
ættaður. Ben segir að enn sé vafa-
laust eitthvað af íslenzkum munum
á eyjunni, sem innflytjendurnir hafi
haft með sér. Og eyjarskeggjar
spóka sig á Gunnlaugssons Road,
Johnsons Road, Bjomsons Road og
Foss Road. Og vísast er þama fleira
íslenzkt ef vel er að gáð, því inn-
fæddir gera sér kannski ekki
nákvæma grein fyrir upprunanum.
Einhveijir athugulir uppgötvuðu
fyrst við Gullfoss hvað Foss í Foss
Road kynni að vera.
Það veitir ekki af fjórum feijum
á sumrin, því þá em um þijú þús-
und manns þama að jafnaði, en
500-600 á vetuma. Sumarfólkið er
hvorttveggja ferðamenn og líka
eyjarskeggjar, sem vinna í landi á
veturnar, til dæmis í Chicago og
Milwaukee. Innfæddir lifa á fisk-
veiðum, en þó mest á ferðamönnum.
En einu sinni vora þama mest fiski-
menn og bændur. Nú em aðeins
fímm bændur eftir með nautgripi,
en ekkert mjólkurbú lengur, heldur
er allt keypt að. Og einu sinni var
þama kartöflurækt, en ekki lengur.
En flestir hafa garða og rækta sér
grænmeti eins og gerist og gengur.
Skólamir vom fjórir, nú einn og
þar segir Ben að eitt hvað sé kennt
um Island. Og það er bara eitt sam-
komuhús þama núorðið, en þau
vom þtjú og eða fjögur forðum.
Það er reyndar dóttir Bens sem
heldur uppi fjörinu þar. Hún spilar
á píanó og harmóniku, tengdason-
urinn á banjó, synimir tveir á gítar
og trommur og þetta er aðalhljóm-
sveitin á staðnum. Þegar Ben hætti
að róa 1962 var róið á þijátíu bát-
um, nú er stundaður róður á fjóram.
Ben hefur sumsé lengst af verið
við veiðar. „Pabbi var fískimaður,
Fjölskylda Bens Johnson í Stokkseyrarkirkju. Frá vinstri: Ivan, dóttursonuur Bens, Nicki, eiginkona
Ivans, Gladys, kona Bens, Ben sjálfíir, Beatrice, dóttir hans, og Fred tengdasonur Bens.
SVIPMYNDIR UR BORGINNI / Ólafur Ormsson
Tók lagið við
búðarborðið
Þorsteinn afhendir Jóni Baldvin lykilinn að Qármálaráðuneytinu
Þá er lokið langvarandi stjóm-
armyndunarviðræðum. Ríkis-
stjóm Þorsteins Pálssonar er sest
að völdum, rúmum tveim mánuð-
um eftir alþingiskosningar. Þegar
viðræður um nýja ríkisstjóm hóf-
ust og allt þar til þeim lauk fyrstu
vikuna í júlímánuði hafa útvarp
og sjónvarp flutt oft á dag fréttir
af gangi mála og dagblöðin ekki
látið sitt eftir liggja. Víða vom
erfíðleikar í myndun nýrrar ríkis-
stjómar helsta umræðuefnið þar
sem menn hittust.
Bjöm Kristjánsson, kaupmaður
í Mýrabúðinni, gat ekki leynt því
fyrstu dagana í júlí að hann var
spenntur og taldi að mikil tíðindi
væra að gerast í íslenskum stjóm-
málum. Hann tók lagið við
búðarborðið fyrir einstaka við-
skiptavini og kvað sönginn innifal-
inn í þjónustunni. Hann söng
ýmist popplag í G-dúr eða stef
úr íslenskum þjóðlögum og við-
skiptavinur sem oft kemur í
Mýrabúðinni ekki fyrr kominn út
á Gunnarsbrautina að Gunnar
Reynir Sveinsson, tónskáld, heils-
aði vingjamiega þar sem hann var
á gangi og viðskiptavinur kaup-
mannsins í Mýrabúðinni hélt hélst
að Gunnar Reynir væri á leiðinni
í búðina að æfa söngraddir fyrir
væntanlegan konsert.
Fisksalinn í Hlíðunum snaraði
ýsuflaki inn í umbúðapappír á
broti úr sekúndu og vafði síðan
utan um allt saman forsíðu og
baksíðu af Alþýðublaðinu. Fisk-
salinn taldi það styrkja væntan-
lega ríkisstjóm að Jóhanna
Sigurðardóttir tæki að sér félags-
málaráðuneytið og þar með
húsnæðismálakerfið og hann opn-
aði fyrir útvarpstæki og í fréttum
var sagt frá því að þeir nafnar,
Jón Sigurðsson og Jón Baldvin
Hannibalsson, hefðu hrókerað í
stöðunni. Jón Baldvin hefði sam-
kvæmt éigin tillögu á fundi í
æðstu stjöm Alþýðuflokksins lagt
til að hann sjálfur tæki fjármálin
og Jón Sigurðsson viðskipta-,
dóms- og kirkjumálaráðuneytið
og mikið létti físksalanum við
þessi tíðindi. Viðskiptin vom,
sagði hann, með meira móti og
meira að segja nokkur sala á
steinbít, gellum og kinnum, aldrei
þessu vant. Við höfðum báðir gert
ráð fyrir því að Jón Baldvin tæki
við kirkjumálaráðuneytinu og gát-
um hvorugur til þess hugsað að
maður sem ekki tilheyrir þjóð-
kirkjunni gerðist æðsti yfírmaður
í málefnum hennar. Fisksalinn
kvað það skipta mestu máli að
við værum að fá ríkisstjóm með
ömggan þingmeirihluta og
áhyggjum væri af sér létt. Emb-
ættismannastjóm taldi hann
nefnilega hreint neyðarúrræði.
Ég þurfti að fara með ýsuflakið
langar ieiðir og koma við í pen-
ingastofnunum og tók því leigubfl.
Bifreiðastjóri af BSRB sem er
áhugamaður um íslensk stjómmál
fylgdi Framsóknarflokknum
greinilega að málum. Hann
beinlínis heimtaði það að
Steingrímur yrði forsætisráð-
herra. Kratamir í hans huga
óalandi og ófeijandi og hann gat
ómögulega skilið af hveiju þeir
væm komnir til borðs með Fram-
sóknarflokknum og Sjálfstæðis-
flokknum. Vildi frekar Albert og
hans menn að borðinu, nú eða
Stefán Valgeirsson til að leysa
vandamál sem steðja að íslensku
efnahagslífí.
Á Austurvelli við styttu Jóns
forseta sat fjölmiðlamaður á bekk
og var ekkert alltof ánægður með
nýjustu tíðindi. Var líklega ekki
sáttur við að hafa ekki Alþýðu-
bandalagið í stjóm til að skapa
öngþveiti í efnahagsmálum þjóð-
arinnar. Það var þó ekki allt
ómögulegt. Hann hafði frétt að
Birgir ísleifur Gunnarsson tæki
við menntamálaráðherraembætt-
inu og taldi góð tíðindi. Hann var
með lítið útvarpstæki og stillti á
rás 2 og svo komu fréttir og Atli
Rúnar að spá í væntanlega ráð-
herra og enn var Birgir Isleifur
inni í myndinni en þá sem iðnaðar-
ráðherra.
Fjölmiðlamaðurinn' á bekknum
við Austurvöll var ekki sáttur við
Birgi ísleif í embætti iðnaðarráð-
herra. Hann sagðist vita að Birgir
væri jazzáhugamaður og kvað
ekki ósennilegt að við mættum
eiga von á því að hér kæmu reglu-
lega helstu stórstimi jazzins.
Þannig em ýmsar væntingar
hjá fólki þegar ný ríkisstjóm er
að taka við. Greinarhöfundur og
jazzáhugamaðurinn vora einnig
sannfærðir um það að undir for-
ystu Birgis ísleifs í menntamála-
ráðuneytinu myndi vegur
íslenskrar menningar fara stóram
vaxandi. Og svo var það Keflvík-
ingurinn sem ég hitti á fömum
vegi og lengi hefur stutt Sjálf-
stæðisflokkinn ötullega og gat
ómögulega skilið af hveiju menn
væra ekki á eitt sáttir um ágæti
Matthíasar Á. Mathiesen.
— Hann hefur reynst okkur
vel, hann Matthías, og ég vil
ómögulega skipta á honum og
einhveijum þingmanni af
krammaskeri úti á landi, sagði
hann og bætti síðan við þegar
hann þurfti að hraða áer út á
Umferðarmiðstöð: — Við sjálf-
stæðismenn þurfum að eiga í
nærstærsta kjördæmi landsins
ráðherra sem er í nánum tengslum
við fólkið í kjördæminu. Og í kjör-
dæminu eiga framsóknarmenn
Steingrím Hermannsson og
skyggir hann ekki á alla aðra?
Eins og klettur í hafínu, segir
dagblaðið Tíminn og hefur það
blað nú löngum ályktað rétt þegar
um foringja Framsóknarflokksins
er að ræða.