Morgunblaðið - 21.07.1987, Side 42

vrpt T.TftT. r<? ínTfrfcnmmíTd mrtA.TíTWTníTowr
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JUU 1987
42
*
Oskar Valdimarsson
Höfh - Minning
Fæddur26.júlí 1918
Dáinn 13. júlí 1987
Að kvöldi dags 13. júlí andaðist
í Landspítalanum Óskar Valdimars-
son, skipstjóri, eftir langa og erfiða
sjúkdómslegu, frá því fyrir síðustu
áramót er hann fór inn á spítalann
með litlum batahléum. Var með
ólíkindum hvað hann hélt lengi sigri
í þeirri hörðu baráttu.
Óskar var elstur af 8 bömum
þeirra hjónanna Valdimars Bjama-
sonar og konu hans Kristínar
Kristjánsdóttur, sem bjuggu flest
sín búskaparár á Fáskrúðsfírði. Að
vísu var Oskar fæddur að Streiti í
Breiðdal, en bamsskónum sleit
hann á Fáskrúðsfírði, þar sem hann
ólst upp í foreldrahúsum í hópi
systkina sinna, sem öll eru hið
mætasta dugnaðarfólk. Fullu nafni
hét hann Bjami Óskar Sigurgeir,
en Óskars nafnið var alltaf látið
gilda gegnum árin.
Þegar litið er jrfír farinn veg við
fráfall góðs vinar og frænda er
margs að minnast.
Við frændumir (bræðrasynir)
áttum samleið í leik og starfí, sem
litlir drengir á Fáskrúðsfirði, og lá
þá leiðin oft niður á bryggju, sem
er víst algild hefð drengja í sjávar-
plássum og innan við fermingu
vorum við famir að taka þátt í sjó-
mennskunni, bæði af ævintýraþrá
og svo biýnni nauðsyn að bjarga
okkur áfram í lífínu.
Óskar var snemma harðduglegur
og ákveðinn piltur, sem vissi hvað
hann vildi og með dugnaði sínum
fylgdi hann eftir sínum björtustu
vonum, að komast eitthvað áfram
í lífínu og ná því marki að standa
á eigin fótum. Æskuárunum eyddi
hann í að undirbúa lífsstarfíð í
áfongum og hefði hann getað valið
um margar leiðir á þeim vettvangi,
því guð hafði gefíð honum í vöggu-
gjöf góða námshæfíleika.
Þessir meðfæddu eðliskostir
komu honum til góða á mörgum
sviðum í lífinu, þó hin hefðbundna
menntabraut væri ekki þrædd
gegnum skólana, til þess voru efnin
of smá. Sjómannsstarfíð varð ofan
á í þessum efnum, eins og síðar kom
í ljós.
Fyrsti bátur Óskars var opin
trilla, 2 1/2 tonn. Það var árið 1940,
þá byijaði samstarf okkar Óskars.
Þetta sumar var gert út frá Löndum
í Stöðvarfírði með góðum árangri,
rérum við 4 saman með handfæri
og var beitt með skel.
Svo er það aftur veturinn 1941,
að þetta sama fley var gert út frá
Homafirði, þótt ótrúlegt sé hafði
slíkt ekki gerst áður með svo lítinn
bát, þótt heimamenn skryppu út
þegar best og blíðast var, en úthald
heila vetrarvertíð þekktist ekki fyr-
ir svona skip. Farið var að öllu með
gát og það var Óskars aðalsmerki,
sem skipstjóra, að hafa alla hluti í
góðu lagi. Eins var í þessu tilviki
og alla sína skipstjóratíð var gæfan
honum svo hliðholl, að vemda bæði
skip og skipshafnir frá slysum og
tjóni. Leið Óskars lá aftur á Fá-
skrúðsQörð, en um áramótin 1947
hefst nýtt tímabil á hans sjómanns-
ferli.
Við Óskar kaupum þá í félagi
19 tonna bát frá Vestmannaeyjum.
Bar sá bátur nafnið Gissur hvíti og
er það upphafíð að Gissurs-útgerð,
sem stóð til ársloka 1973.
Útgerðin þróaðist á þann veg,
að alls keyptum við 4 báta sem
allir bám sama nafnið og voru þeir
endumýjaðir hver fram af öðrum
og á öllum þessum bátum nema
þeim síðasta var Óskar skipstjóri.
Allir nema sá fyrsti voru smíðaðir
í erlendum skipasmíðastöðvum og
hafði Óskar aðalumsjón með að
verktakar gerðu nú hlutina rétt, en
það vildi oft kosta mikla árekstra
og þras. Reyndi þá mjög á samn-
ingahæfni Óskars í þeim málum,
en hann var ekki sú manngerð að
gefast upp hér, fremur en á stjóm-
palli og þó sú tíð sé liðin, þá þótti
það mikill viðburður þegar þessir
bátar sigldu undir flöggum í heima-
höfn.
Allir reyndust þessir bátar vel
og skiluðu þjóðarbúinu miklum
verðmætum, en sá síðasti var ekki
mörg ár í okkar eigu. Það má segja
að hann hafí mætt örlögum sínum
í skipalyftu, sem er þó nokkuð
óvenjulegt. Við þetta glæsilega skip
höfðum við bundið miklar vonir, svo
vel var til þess vandað og um borð
öll fullkomnustu tæki síns tíma, en
sú snögga eyðilegging á öllu þessu
dóti varð til þess að þá fyrst var
staldrað við og okkar útgerðarmál
tekin til endurskoðunar. Niðurstað-
an varð sú að hér væri best að setja
endapunktinn og í árslok 1973 var
Gissurs-útgerð hætt endanlega.
Árið 1938 kynnist Óskar konu-
efni sínu, Maren Júlíusdóttur, fædd
1921 að Bæ í Lóni, en fjölskylda
hennar fluttist á Höfn árið 1935.
Óskar og Maren hófu búskap
sinn á Fáskrúðsfírði. Til Homa-
ljarðar fluttu þau svo í árslok 1947.
Hafði Óskar þá lokið við smíði á
nýju húsi, sem nú er Bogaslóð 14.
Þar hefur heimili þeirra staðið alla
tíð síðan.
Þau hjón eignuðust 3 dætur. Elst
er Guðný Kristrún, þá Júlía og
yngst Hrönn. Ólust þessar systur
allar upp í föðurranni við indælt
atlæti og í gegnum árin hefur ein-
læg samheldni ríkt í þeirri fyöl-
skyldu. I hópinn bættust seinna
tengdasynir og bamaböm og ekki
spillti það ánægjunni hjá þessari
hamingjusömu • §ölskyldu. En eng-
um duldist hver fór þar með stærsta
hlutverkið og var alltaf fyrstur á
vettvang ef rétta þurfti fram hjálp-
arhönd, en sú umhyggja var jafnan
endurgoldin af ástúð og hlýju af
hans nánustu og engin takmörk
sett að létta langþreyttum, sjúkum
manni byrðina til hinstu stundar.
Minning um slík mannleg sam-
skipti verma og græða best sorgar-
sárin sem nú svíða mest.
Eftir að Óskar hætti á sjónum
sneri hann sér að ýmsum verkefn-
um í landi. Síðustu árin var hann
hafnarstjóri á Homafírði, einnig
starfaði hann lengi fyrir Skipaskoð-
unina, hafði á hendi tryggingaum-
boð og fleiri heimaverkefni. I sex
sumur vom þau hjór. með tjaldstæð-
in í Þórisdal í Lóni á vegum
Náttúruvemdarráðs. Sjálf bjuggu
þau í eigin hjólhýsi öll sumur. Þar
var allt í röð_ og reglu, eins og hvar-
vetna hjá Óskari og oft var það
sama fólkið sem valdi sér náttstað
þar sumar eftir sumar.
Ekki hallaðist á með þeim hjón-
um í snyrtimennskunni, um það ber
heimili þeirra að Bogaslóð 14 vitni.
Hannyrðir húsmóðurinnar prýða
heimilið og blómskrúðið garðinn,
enda er Maja fædd blómakona, eins
og fleiri konur í hennar móðurætt.
Samvera hjónanna þessi sex
sumur á þessum yndislega fallega
stað við rætur fjallanna um há-
sumarið hefur að sjálfsögðu eitt-
hvað bætt upp andvökunætur
sjómannskonunnar og sjómannslíf
húsbóndans áður fyrr, því að svo
óaðskiljanleg voru þau og ómiss-
andi hvort öðru, og Óskar og Maja
voru eitt og hið sama í orði og at-
höfnum, enda ekki vikið frá hans
banabeði meðan beðið var umskipt-
anna.
Óskar var í eðli sínu mikill nátt-
úruunnandi og átti sumarbústað og
mikinn trjálund í Stafafellsfjöllum
og þangað lá leiðin er stund var
milli stríða og honum auðnaðist
máttur að heimsækja heimaslóðir í
sumar.
A meðan heilsan var fyrir hendi
fóru þau hjón oft á sumrin í sumar-
leyfum sínum í ferðalög út um
landið og leituðu þá uppi hina ólík-
legustu staði til skoðunar, enda fóru
þau aldrei öðruvísi en á góðum far-
kosti og vel útbúin. Alltaf var
myndavélin tekin með til að festa
á fílmu augnablikið og taka lands-
lagsmjmdir, sem fleiri fengu að
njóta goðs af þegar myndasafnið
var tekið upp til skoðunar og fengu
eldri borgarar bæjarins þá að fylgj-
ast með honum á hvíta tjaldinu, því
honum var mikil ánægja að geta
glatt aðra.
Einnig nutu þau þess munaðar á
seinni árum að ferðast og skoða
fjarlæg lönd og skildu þær ferðir
jafnan eftir góðar og víðsýnar minn-
ingar, ekki síst þegar Hrönn og
Kristján voru með. Þannig fjöl-
skylduminningar gefa lífínu ómet-
anlegt gildi.
Þessi fáu kveðjuorð segja lítið
um manngildi mikils manns.
Ég vil að lokum taka undir orð
hans sjálfs, sem hann lét falla í
blaðaviðtali um okkar samstarf í
aldarfjórðung:
„Það hefði ekki getað gengið
svona lengi, nema að við vorum að
mínu mati samhentir og varð aldrei
nein sundurþykkja á milii."
Eftirlifandi eiginkonu, dætrum,
systkinum, tengdasonum, bama-
bömum, ásamt aldraðri tengdamóð-
ur sendum við hjónin og synir
hugheilar samúðarkveðjur og biðj-
um góðan guð að blessa minningu
Óskars Valdimarssonar, um leið og
honum er þökkuð samveran og
samstarfíð. _
Þar sem Óskar var góður hagyrð-
ingur verður hann kvaddur með
eftirfarandi versi:
Og seinna þegar mildur morgunn skín
á mannheim, þar sem sálir strið sitt heyja.
Mig skelfa engin sköp, sem bíða mín
þá skil ég líka að það er gott að deyja.
(Tómas Guðmundsson)
Arsæll Guðjónsson
Jónína Brunnan
Er við hjónin komum á tjaldsvæð-
ið í Þórisdal í Lóni þann 17. júlí
1979 áttum við að sjálfsögðu ekki
von á öðru en að hitta fyrir vinsam-
legan landvörð eins og á öðrum
þeim svæðum, er við höfum gist á
ferðum okkar víðsvegar um landið.
En að við mættum þarna gæslu-
manni, sem við áttum eftir að
bindast vináttuböndum, grunaði
okkur ekki.
í þann mund er við stöðvuðum
bílinn, kom til okkar maður, er virt-
ist um sextugt, rétti fram hendina
og bauð okkur velkomin, kvaðst
hann heita Óskar Valdimarsson og
vera gæslumaður svæðisins. Spurði
hann hvort við hugsuðum okkur að
tjalda eða hafa skamma viðdvöl.
Þar sem heldur var farið að halla
að degi, sögðumst við gista þarna
nóttina og skoða dalinn að morgni.
Benti hann okkur þá á þá staði, er
hann taldi að best færi um okkur,
en ég hafði mestan áhuga á að
tjalda í gamalli rétt eða tóft, er
stóð skammt frá hjólhýsinu sem
landvörðurinn bjó í.
Óskar gat þess þá, að það gæti
orðið stormasamt í dalnum og væri
þessi staður ekki sá albesti þegar
þannig léti. Aftur upplýsti ég hann
um, að tjald okkar væri afbragðs-
gott, og teldi ég litla hættu á að
það stæðist ekki þau veður er yrðu
að sumarlagi. Gæslumaðurinn, sem
auðheyranlega var kurteis og agað-
ur maður, fór að sjálfsögðu ekki
að deila við gesti sína, en hafði á
öllu gætur.
Um kvöldið kom Óskar til að
bjóða okkur í hjólhýsið í kaffi, þáð-
um við það með þökkum. Kom þá
í ljós, að hann var þarna ekki einn,
heldur var kona hans Maren með
honum. Tók hún jafn hlýlega á
móti okkur sem maður hennar hafði
gert áður. Sátum við hjá þeim hjón-
um fram eftir kvöldi og áttum með
þeim skemmtilega stund.
Kom þá fram, að gestgjafí okkar
var enginn annar en skipstjómar-
maðurinn og hinn landskunni
aflamaður, er stýrði og gerði út
happaskipið Gissur hvíta frá Höfn
í Homafirði.
Þegar við vissum hver maðurinn
var, er ekki óeðlilegt að tal okkar
beindist í þann farveg að ræða sjó-
sókn, því að það hlaut að vera mjög
áhugavert að ræða við þennan
kunna skipstjómarmann. Ég hygg,
að Óskar hafí verið gæddur mikilli
frásagnargleði. Setti hann mál sitt
skemmtilega fram, en af mikilli
hófsemi, þannig að ánægja var á
að hlýða.
Mér er það vel í huga, er við
satum í hjólhýsinu og hlustuðum á
fraáagnir hans af ýmsu því er á
daga hans hafði drifíð meðan hann
stundaði sjómennsku. Sat Óskar þá
við gluggann og fylgdist með allri
umferð á tjaldsvæðinu, því að ekki
vildi hann lata þá sem komu, bíða
eftir sér. Ef til vill hefur það verið
líkt þessu, er hann stóð við brúar-
gluggann á Gissuri hvíta.
Ekki vom sagðar neinar hetju-
sögur, aldrei talað um að hann hefði
komist í hann krappan, heldur sagði
hann frá lífi sjómannsins á lát-
lausan hátt sem hverju starfi. Þegar
ég spurði hann hvort ekki hefði
stundum verið erfítt á sjó vegna
slæmra veðra, svaraði hann því
aðeins til, að slíkt fylgdi starfí sjó-
mannsins. „Við verðum að læra að
lifa með hafínu líkt og bændur með
landinu".
Auk þess að segja okkur frá lífí
sjómannsins fræddi hann okkur um
Þórisdal og hvað væri þar að sjá.
Fór svo, að í stað þess að gista
eina nótt, urðu þær þrjár. Var sú
þriðja þeirra eftirminnilegust. Kom
þá fram það, sem Óskar hafði ótt-
ast, að tjald okkar stæðist ekki þau
veður, sem geta orðið í Þórisdal.
Þegar líða tok á annan dag, fór
að hreyfa vind og um kvöldið var
komið hávaðarok. Var þá engu
líkara en tjaldið stæði undir fossi.
Lék allt á reiðiskjálfí, og kom þar
að tjaldstengumar gáfu eftir, bogn-
uðu og brotnuðu síðan, tjaldið
rifnaði, og við sátum í öllu saman
eins og pökkuð í poka.
Þau hjónin höfðu haft vakandi
auga með öllu er gerðist. Kom
Óskar strax og leit yfír sviðið, þar
sem við vorum að pakka saman
farangri okkar inn í tjaldið. Bað
hann okkur að bíða ögn við, hljop
til hjólhýsisins, sjálfsagt að ráðfæra
sig við Maren. Komu þau bæði strax
til baka á bíl sínum, og kom þá
skipstjórinn upp í Óskari er hann
sagði:
„Við látum allt dótið í báða
bílana, og þið gistið í sumarhúsi
okkar í Lóni austan Jökulsár, að
minnsta kosti í nótt“.
Er þangað kom var stillilogn og
besta veður. Komum við þama í
hið skemmtilegasta umhverfi og
vandað sumarhús. Hjónin vísuðu
okkur svo til með hvernig við gæt-
um náð í vatn, gas og annað er til
þurfti. Eftir að Maren hafði hitað
kaffí og borið fram meðlæti, sátum
við saman smástund. Gistum við
þama um nóttina og fór vel um
okkur.
Voni þessi fyrstu kynni af þeim
hjonum einstaklega ánægjuleg og
hefír vinátta haldist síðan.
Hvernig má það vera, að lands-
kunnur sjósóknari og eigandi að
vönduðu sumarhúsi í gróðursælu
umhverfi austan Jökulsár í Lóni
gerist landvörður í gróðurlitlu um-
hverfí sunnan árinnar? En allt á sér
skýringu.
Síðustu árin, sem Óskar stundar
sjósókn, átti hann við sjúkdóm að
stríða, sem gerði honum starfið
erfitt. Kom loks að því, að hann
hættir sjómennsku og selur skip
sitt. Myndast þá tómarúm meðan
hann er að átta sig á hvað gera
skuli sem landmaður. Að sjálfsögðu
gat hann eytt sumrinu í sumarhúsi
sínu, en hann var því óvanur að
vera aðgerðarlítill.
Það sem réði því, að Óskar ákvað
að taka starfi landvarðar, var að
þar bauðst honum meiri hreyfing,
en hún var honum nauðsynleg. Stóð
þá ekki á Maren að fylgja honum,
enda hygg ég að í huga henar hafí
góð líðan Óskars setið í fyrirrúmi.
Þau hjónin voru í Þórisdal í tvö
sumur. Sagði hann mér síðar, að
veran í dalnum hefði gert sér mikið
gott og minntist þess tíma með
þakklæti.
I byijun þessa mámtðar var ég
á ferð um suðausturland að sinna
verkefni, sem ég hef áhuga á í
frístundum mínum. Þurfti ég þess
vegna að leita til ýmissa, er búa á
Homafirði og í nágrenni hans. Áður
en ég fór hafði Óskar gert lista
yfír það fólk, sem ég skyldi hafa
tal af. Varð ég þá áþreifanlega var
við í heimsóknum mínum hvað
maðurinn var vinsæll hjá þeim, sem
honum kynntust.
Laugardaginn 18. þ.m. töluðum
við lengi saman, því að honum lék
forvitni á að heyra hvað mér hefði
orðið ágengt. Gladdi það hann að
allt hefði gengið að óskum, en þeg-
ar ég sagði honum, að mér hefði
verið gefínn góður hákarlsbiti á
Höfn, sagði hann: „Grétar, hákarl
og súrt slátur, það á vel saman og
er góður matur. Einu sinni lagði
ég hákarlalínu og fékk nokkra há-
karla, verkaði þá sjálfur og hafði
þetta í skrínu minni." Svona kom
hann manni skemmtilega á óvart.
Ég minntist á, að þegar ég leit inn
í Þórisdal, hefði mér þótt hún
Snorrabúð stekkur. Þá svaraði hann
því til að ef til vill ætti maður eftir
að komast austur að Lóni, og þá
gætum við kannske átt stund sam-
an þar. Að kveldi mánudags var
hann látinn.
Vegna þess, að ég kynntist ekki
Óskari fyrr en eftir að hann hætti
sjómennsku, treysti ég mér ekki til
að tjá mig mikið þar um, en þori
að fullyrða, að enginn sé sem fylgd-
ist með fréttum af sjávarafla fyrr
á árum, var í minnsta vafa um
hver var formaðurinn á Gissuri
hvíta frá Höfn í Homafirði.
Óskar fæddist að Streiti í Breið-
dalshreppi 26. júlí 1918, en flyst
sem bam með foreldrum sínum til
Fáskrúðsfjarðar og elst þar upp,
en þaðan byijar hann útgerð um
tvítugt á opinni trillu.
Hann var ekki einn þeirra sem
fæðast með silfurskeið í munni, þvi
að foreldrar hans vom sárafátækir
með mikla ómegð.
Hann kvæntist eftirlifandi konu
sinni Maren Júlíusdóttur árið 1941.
Er óhætt að segja, að næstum það
eina sem þau áttu þá, var traustið
hvort á annað, sem bilaði aldrei.
Hafði Óskar orð á því við mig oftar
en einu sinni, að það dýrmætasta
sem hann nokkum tíma hefði átt,
eftir að hann fór úr foreldra húsum,
væri kona sín og böm þeirra. Hann
fór aldrei dult með hve hann dáði
Maren.
Fyrstu búskaparár sín em þau á
Fáskrúðsfirði eða þar til þau flytj-
ast á Höfn í Homafírði um áramótin
1948—49 og bjuggu þar síðan. Þeim
fæddust þtjár dætur og em tvær
þeirra búsettar í Reykjavík, en sú
þriðja á Höfn.
Um sama leyti og þau giftu sig,
varð Óskar mjög heppinn á vertíð
með trillu sina. Fékk hann þá tölu-
verða peninga í lófana, þannig að
hann hefði getað komið upp hús-
næði fyrir sig og konu sína. Én það
gerði hann ekki, heldur keypti hús
fyrir foreldra sína, sem þurftu þess
svo sannarlega með. Þau Maren
vom ung og höfðu nægan tíma. Á
ég von á, að með slíkri breytni
gagnvart meðbræðmm sínum, hafi
hann á göngu sinni reist nokkrar
vörður, smáar og stórar, er vísa
veginn þeim er vilja feta slóð hans.
Þegar þau flytjast á Höfn, kaup-
ir Óskar fyrsta þilbátinn, gamalt
skip frá Vestmannaeyjum og nefnir
bátinn Gissur hvíta, og bám allir
bátar hans, en þeir urðu fjórir, það
nafn. Gekk honum flest í haginn,
og varð hann fengsæll og traustur
útgerðar- og skipstjórnarmaður.
Þegar Óskar lét smíða síðasta
bát sinn, gerðist hann sjálfur fram-
kvæmdastjóri og umboðsmaður
með byggingu hans. Fylgdist hann
með allri smíði bátsins frá upphafí.
Tókst honum að halda öllum kostn-
aði innan þeirra marka, að þegar
endanlegt verð skipsins lá fyrir, var
það svo hagstætt að vakti undrun
og athygli allra þeirra er til þekktu.