Morgunblaðið - 24.10.1987, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1987
„Nemendur mínir eru
kannski góðir, því þeir
eru ekki eftirlíkingar“
Úr
tónlistarlffinu
Sigrún Davíðsdóttir
Jorma Panula á pailinum. Sellóleikarinn lengst t.v. er eini íslenzki
nemandi skóians, Gunnhildur Gísladóttir.
Viðtal við
finnska
stjórnandann
Jorma Panula
Við fyrstu sýn virðist Jorm Pan-
ula öldungis formálalaus maður.
Æfing hjá honum sem stjómanda
nemendahljómsveitar konunglega
danska tónlistarháskólans í Kaup-
mannahöfn átti að byija kl. 15.15
og kl. 15.15 hljóp hann léttum
skrefum upp tröppumar, lágvaxinn
og rösklegur, ekki með neinn æði-
bunugang, stikaði inn í salinn, fór
úr frakkanum á leiðinni, vatt sér
upp á pallinn, „Voila", og byijaði
að stjóma 3. sinfóníu Brahms.
Panula er finnskur, kennir sem
stendur hljómsveitarstjómun við
Síbelíusar-akademíuna í Helsinki,
auk þess að vera gestakennari í
Stokkhólmi og Kaupmannahöfn.
Það er hann sem hefur verið aðal-
kennari þessara ungu, fínnsku
stjómenda, sem hafa dregið svo
mjög að sér athyglina í tónlistar-
heiminum undanfarin ár. Og hann
kenndi tilvonandi aðalstjómanda
Sinfóníunnar okkar, Petri Sakari.
Panula lærði á fiðlu, en svo líka
stjómun hjá manni, sem var á
sínum tíma aðalstjómandi finnsku
óperunnar og hafði verið hjá Síbelí-
usi á sínum tíma, maestro af gamla
skólanum. Svo kom Panula við hjá
Franco Ferrara og Albert Wolf, sem
var stjómandi hjá Opéra Comique
í París. í Hilversum í Hollandi eru
árlega haldin fimm vikna stjóm-
endanámskeið. Þar var Panula og
sendir líka nemendur sína gjaman
þangað. Bærinn er eiginlega út-
varpsbær og þar eru þijár hljóm-
sveitir. Fyrstu tvær vikumar er
unnið með strengjakvintett og
píanói, síðan stærri og stærri hljóm-
sveitum og að lokum fá stjómenda-
spímmar sinfóníuhljómsveit af
stærstu gerð undir sína stjóm.
í Finnlandi hefur Panula skrifað
leikhústónlist og stjómað meðal
annars ópemnni í Helsinki og verið
stjómandi Fflharmóníunnar í Hels-
inki í 7 ár. Má ekki lengur vera,
segir Panula, bæði vegna hljóm-
sveitarinnar og stjómandans. Eftir
þennan tíma hefur hann ekki lengur
nauðsynlegan nýjungakraft og þarf
að breyta til. Nú hefur Panula ver-
ið í lausamennsku í 15 ár, kennt
og stjómað hér og þar. Þann 1.
september í ár fékk hann upp í
hendumar splunkunýja kammer-
sveit í Esbo, úthverfi Helsinki. 28
strengir og blásarakvintett, sem
ríkið greiðir fyrir. Beztu ungu hljóð-
færaleikarar, sem völ er á, segir
stjómandinn. Fram í marz fá þau
tíma til að spila sig saman, en þá
verða fyrstu tónleikamir og síðan
á þriggja vikna fresti yfir starfs-
árið. Forvitnilegt að fylgjast með
þessu framtaki.
Panula notar hendumar mikið
þegar hann stjómar, ekki sprota,
og þær em greinilega orðnar vanar
að tala fyrir hann. Þeim, sem finnst
að stjómendur noti alltaf sömu
hreyfingamar, ættu að sjá til Pan-
ula á pallinum. Engin eilífðarinnar
þríslög, heldur hefur hann komið
sér upp heilu handrófí. Svo notar
hann laglínur og hljóð til að koma
krökkunum í skilning um hvemig
Brahms eigi að hljóma. Hljóð, ekki
ósvipuð þeim sem böm nota þegar
þau lýsa teiknimyndasögum, ótrú-
lega fjölbreytt. Orðin em fá, en
koma úr ítölsku og frönsku, auk
sænskunnar. Smáorð em of tíma-
frek, svo þeim er að mestu sleppt.
Og öllu þessu fylgja fima snöggar
hreyfingar, sem oft em greinilega
ætlaðar til að hrista upp í krökkun-
um, og margvísleg svipbrigði. Svo
Panula er ekki aðeins formálalaus,
heldur að miklu leyti flutt á svið
handan við tungumálið. Og þó ekki
alveg... Hér á eftir stiklar hann
á stóm um hljómsveitarstjómun.
— Þú ert undrasnöggur á æfíng-
um. Þessi hraði, er hann nauðsyn-
legur?
„Það er gott fyrir stjómandann
að vinna hratt, svo hljómsveitin
lognist ekki út af, heldur einbeiti
sér. Hraði heldur athygii hljóm-
sveitarinnar vakandi.
Það er engin ástæða til að eyða
mörgum orðum á verkin, því tími
hljómsveitarinnar er mjög dýrmæt-
ur. Hún á bara að spila og stjóm-
andinn að leiða hana áfram. Fyrst
skiptir máli að hún nái verkinu í
heild og þá er hægt að einbeita sér
að smáatriðunum. Þetta er eðlileg
aðferð, rökrétt að fara sífellt lengra
og lengra og dýpra inn í tónlistina."
— Þú notar ekki hefðbundin slög
þegar þú stjómar og ekki sprota.
Einhver ástæða fyrir þessu?
„Ég legg áherslu á að hljómsveit-
in hlusti og horfi, noti bæði augu
og eym. Þá finnst mér slögin ein-
göngu of takmörkuð. Og einmitt
af því að hlustunin skiptir svo miklu
máli, þá slæ ég ekki þagnimar.
— Það er mikilvægt að hljóm-
sveitarstjóri hjálpi hljómsveitinni
áfram, leiði hana og styðji og til
þess finnst mér bezt að nota hend-
umar.“
Panula hefur verið viðloðandi
kennslu í mörg ár. Nú liggur fyrir
tillaga frá honum til athugunar í
tónlistarháskólanum í Helsinki,
Osló, Stokkhólmi og Kaupmanna-
höfn um samnorræna stjómenda-
akademíu, sem stæði eitt ár. Inn í
hana yrði tekinn einn frá hveiju
landi. Það yrði byijað í september
í einu landi, unnið þar í mánuð með
hljómsveitum, síðan mánaðar hlé
til að hugsa og melta, þá aftur
mánuður í næsta landi, hlé og svo
koll af kolli, þar til búið væri að
Langholtskórinn hefur nú í mörg
ár sett svip sinn á tónlistarlífið í
Reykjavík og ætlar greinilega ekki
að láta deigan síga, því sunnudag-
inn 1. nóvember heldur kórinn
Bach-tónleika, flytur þijár kantötur
hans. Það er sú 8., með íslenzkum
texta, þýddum af sr. Kristjáni Val
Ingólfssyni á Grenjaðarstað, nr.
106, Actus tragicus og 161. kant-
ata, frumflutt. Einsöngvarar em
Gunnar Guðbjömsson, Kristinn Sig-
mundsson og Hrönn Hafliðadóttir.
Kammersveit spilar undir á barokk-
vera mánuð á hveijum stað. í fyrstu
viku á hveijum stað yrði þá unnið
með lítilli atvinnuhljómsveit, síðan
með skólahljómsveit og að lokum
yrði leigð stór hljómsveit í tvær vik-
ur. Þá yrði kallað til fjölmiðlafólk,
sem fengi að fylgjast með. Þetta
myndi líka velq'a athygh' á norrænni
tónlist. Tillagan er sumsé í athug-
un. Panula bætir við að vissulega
kosti þetta peninga, kannski álíka
mikið og góður flygill á hveijum
stað, þama sé líka verið að fjár-
festa í góðu fólki og það skili sér vel.
— En hvemig velur Panula sér
nemendur?
„Ég hef ekki tíma fyrir nema
góða nemendur, nemendur sem eru
tilbúnir til að vinna mikið og ákaft.
Þennan ákafa finn ég gjaman í
fínnskum nemendum mínum, því
hann er hluti af finnskum þjóðar-
karakter.
Til að komast að í stjómun í
Síbelíusar-akademíunni þarf að
taka próf. Fyrst kanna ég hversu
hljóðfæraskipun er þeim ljós, með
því að láta nemenduma gera nokkr-
ar umskrifanir. Þetta segir heilmik-
ið, því annaðhvort kann fólk þetta
eða ekki.
Ef þetta gengur að óskum, er
komið að sjálfu inntökuprófínu, sem
fer fram fyrir framan fímm manna
dómnefnd. í henni eru konsert-
meistari, utanaðkomandi stjóm-
andi, blásari, rektor og ég. Ég spyr
lítillega út í tónlistarsögu, en síðan
er 10—15 mínútna hljómsveitaræf-
ing, þar sem nemendumir em látnir
stjóma æfingu á einhverri Vínar-
klassík, gjaman Mozart eða Haydn.
Það em þá einkum hlutir eins og
mbató og hljómfall, tímaskyn, sem
ég hlusta eftir. Við emm alltaf sam-
mála eftir prófið. Hæfileikamir
leyna sér ekki, sjázt eldsnöggt.
Síðast komust inn þrír af sautján.“
— Hvemig dæmirðu stjómend-
ur?
„Eftir því hvort hann skilur mál
tónskáldsins eða ekki, eftir því
hvort hann lítur á sig sem miðil eða
hljóðfæri, félagar úr Musica
Antiqua, utan sá sem leikur á viólu
da gamba kemur frá Englandi til
að taka þátt í tónleikunum.
Tónleikamir á sunnudag 1. nóv-
ember em minningartónleikar,
haldnir til minningar um látna kór-
félaga. Við messu þennan dag
flytur kórinn Actus tragicus, text-
inn er huggunartexti, á vegum
minningarsjóðs Guðlaugar Bjargar
Pálsdóttur, látins kórfélaga. Sjóður-
inn var stofnaður af aðstandendum
aðalatriði.
Tónlistin er aðalatriðið, ekki „ég“
sjálfur. Eins og í öllum listum þá
gildir að gleyma sjálfum sér, líta á
sjálfan sig sem þjón. Mín túlkun?
Hvaða máli skiptir hún. Það er tón-
skáldið, sem er verið að leita eftir.“
— Hvað skiptir máli fyrir þá sem
læra hljómsveitarstjómun?
„Rétt eins og hljóðfæraleikari
þarf að spila mikið til að ná valdi
á hljóðfæri sínu, þá ríður á fyrir
stjómunamema að fá að stjóma.
Hljóðfæraleikari þarf að ná valdi á
tækniatriðum og því nær hann ekki
nema að spila. Sama á við um þann,
sem er að læra að stjóma. í Hels-
inki em tuttugu hljómsveitir, það
er nóg til að nemendur þar eigi
Guðlaugar til að stuðla að tónlistar-
flutningi við messu í kirkjunni.
Ef litið er lengra fram eftir vetri
í kórstarfseminni má nefna að föst-
um lið, jólasöngvunum, verður nú
sjónvarpað beint. Á milli jóla og
nýárs verður svo jólaóratoría Bachs
flutt.
Á næstunni kemur Jóhannesar-
passían út á geisladiski í flutningi
kórsins og þar með er kórinn fyrst-
ur til að koma klassískri tónlist út
á geisladiski hérlendis. Sannarlega
myndarbragur á ...
kost á góðri æfingu. í Finnalndi
tíðkast að hljómsveitir kalli inn
unga stjómendur, hjálpi þeim og
leiðbeini.
í skólanum em þeir tvisvar sinn-
um fimm tíma á viku hjá mér með
hljómsveit. Tímamir em teknir upp
á myndband og ég fer þá vendilega
yfir það með nemendum mínum
eftir tímana. Þá er hægt að liggja
yfír smáatriðum og velta vöngum.
Það er mikilvægt að þeir séu
vanir að spila í hljómsveit, kunni
að hlusta á hana, heyri í hljómsveit-
inni. Svo læt ég þá gera mikið af
því að skrifa útsetningar, einmitt
til að þeir kynnist hljómsveitinni.
Ég tala mikið jrfir þeim, við vinn-
um. Þeir verða að fínna sjálfa sig,
ég get kannski eitthvað leitt þá í
því, en svo er bara að kasta þeim út
í vatnið og láta þá bjarga sér sjálfa.
Raddskráin, partítúrinn, liggur
fyrir. Það er bara að lesa hana,
hlusta, finna eigin púls. Rétt og
rangt? Það veit enginn. Það gildir
að finna eigin leiðir upp á eigin
spýtur, ekki apa eftir öðrum.
Það er stundum talað um mis-
munandi skóla í stjómun. Ég skil
ekki svoleiðis tal. Menn eru ólíkir,
hver með eigin púls, eigin takt. Það
er ekki hægt að láta græða í sig
annarra manna takt. Hver verður
að fínna sína náttúrulegu hrynj-
andi, finna hvað honum er eigin-
legt.“
— Nemendur þínir eru býsna
ólíkir. Á pallinum spannar þú sjálf-
ur vítt svið, notar margvíslegar
aðferðir, svo þó hver og einn taki
smá bút frá þér, þá er af nógu að
taka og ólíklegt að þeir grípi allir
niður á sama stað. Áuðveldar það
þeim að finna sig, að þeir hafa
ekki of einhæfan, einhliða kennara?
„Já, ætli megi ekki segja það.“
— Hefurðu samband við gamla
nemendur?
„Já, við reynum að hittast tvisvar
á ári í sumarbústaðnum mínum, jól
og vor. Förum þá í saunu saman,
mjög mikilvægt, borðum mikið og
vel, horfum á ný myndbönd með
vinnu þeirra. Þama hittast nýir og
gamlir nemendur."
— Áttu eitthvert svar við af
hveiju nemendur þínir eru svona
góðir, af hveiju þeim vegnar vel?
„Þeir hafa fundið sjálfa sig, eru
ekki eftirlíkingar af einum né nein-
um eða sporgöngumenn ann-
arra...“
Langholtskórinn
Bach-tónleikar Langholtskórsins