Morgunblaðið - 25.10.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987
Á YZTU NÖF
Valdatafl: “Og næsti leikur, hver verður hann?“
veita sendiherra Rússa, Anatoly
Dobrynin, munnlegt loforð um að
Júpiter-eldflaugamar yrðu fluttar
frá Tyrklandi. Þótt forsetinn gæti
ekki gefíð eftir í þessu máli opin-
berlega taldi hann fáránlegt að
hætta á kjamorkustríð út af úreit-
um eldflaugum, sem hann hafði
sjálfur skipað að skyldu teknar nið-
ur.
Robert Kennedy tjáði Dobrynin
að ef Bandaríkjamenn fengju ekki
tryggingu fyrir því daginn eftir að
eldflaugamar á Kúbu yrðu fluttar
burtu „munum við fjarlægja þær“.
Dobrynin spurði: „Hvað um banda-
rísku eldflaugamar í Tyrklandi?"
Robert sagði að Bandaríkjamenn
létu ekki neyða sig til samninga
um þær og þær væru mál NATO,
en forsetinn hefði lengi viljað fjar-
lægja þær og þær mundu áreiðan-
lega hverfa skömmu eftir að deilan
leystist.
Rússar fengu þar með það lof-
orð, sem þeir höfðu beðið um, og
Dobrynin tilkynnti Robert Kennedy
daginn eftir, 28. október 1962, að
flaugamar á Kúbu yrðu fjarlægðar.
Bandaríkjamenn settu það skilyrði
að samkomulaginu um Júpiter-
flaugamar yrði haldið leyndu. Að
sögn Sergei Mikoyans gerði sovézki
heraflinn sér grein fyrir því að
mætti Sovétríkjanna í heiminum
væm takmörk sett og setti sig því
ekki upp á móti brottflutningi flaug-
anna frá Kúbu. Heimurinn dró
andann léttar eftir „13 daga sem
skóku heiminn".
Kennedy þroskaðist og óx í áliti
og eftir farsæla lausn deilunnar
beitti hann sér fyrir ráðstöfunum
til að draga úr vígbúnaðarkapp-
hlaupinu. Við tók „þíða“ í kalda
stríðinu og síðan hefur ekki linnt
fundum um afvopnunarmál. Síðan
hafa Bandaríkjamenn og Rússar
ekki lent í eins hættulegum deilum.
En Kúbudeilan kann að hafa flýtt
fyrir falli Krúsjeffs 1964 og líklega
átti reynsla Rússa mikinn þátt í því
að þeir hafa síðan stóreflt hemaðar-
mátt sinn á öllum sviðum.
Tvístígandi
Rússar hafa alltaf talið Kúbudeil-
una sigur fyrir „festu og sveigjan-
leika“, sem þeir hafí sýnt og þar
með komið í veg fyrir innrás í Kúbu
og bjargað Castro. í nýju sovézku
sagnfræðiriti segir: „Hætta á kjam-
orkutortímingu alls heimsins var á
næsta leiti." En lítið hefur heyrzt
um hlið Rússa á málinu.
Þegar tíðindamaður Reuters
ræddi nýlega við sovézka heimildar-
menn kom fram að Kremlveijar
vom tvfstígandi, fullir efasemda og
reiknuðu oft dæmið skakkt eins og
mótheijar þeirra í Washington.
„Auðvitað vorum við ekki á einu
máli um allt, t.d. hvort við ættum
að senda eldflaugamar og hvemig
við ættum að halda á málum þegar
deilan hófst," sagði einn heimildar-
mannanna.
Þeir efast um að Krúsjeff og
ráðgjafar hans hafi verið reiðubúnir
að skjóta flaugunum, jafnvel þótt
Bandaríkjamenn hefðu ráðizt á
Kúbu. í október 1962 gátu Banda-
ríkjamenn skotið 5.000 kjamaodd-
um á Sovétríkin, en Rússar höfðu
aðeins 300 til vamar og yfirburðir
Bandaríkjamanna voru því 17 á
móti einum. „Frá hemaðarsjónar-
miði var engin leið að veija stöðvar
okkar á Kúbu. Ef Bandaríkjamenn
hefðu ákveðið að gera árás hefði
eina úrræðið verið kjamorkustríð
og ég held að enginn vitfírringur
okkar megin héfði viljað svara
bandarískri árás með því að efna
til kjamorkuhelfarar.“
Aðferðir Bandaríkjamanna í
Kúbudeilunni hafa verið taldar til
fyrirmyndar um hvemig bregðast
eigi við, ef svipuð staða kemur upp
aftur. Sýna eigi Rússum festu,
ráðgast við sérfræðinga og beita
valdi stig af stigi, en gefa færi á
undankomu, svo að mótheijinn
þurfí ekki að bíða álitshnekki. Nú
draga margir bandarískir sérfræð-
ingar slíka „lærdóma" í efa að sögn
Reuters, sem hefur kannað málið
og vitnar í Douglas Dillon fjármála-
ráðherra Kennedys, sem segir:
„Heimurinn hefur tekið svo miklum
stakkaskiptum að ég fæ ekki séð
að Kúbudeilan komi málinu nokkuð
við nú.“ í síðasta hefti Foreign
Affairs segir að Kúbudeilan „skipti
núverandi samskipti risaveldanna
eins litlu máli og Pelopsskagastríðin
f Grikklandi til foma".
Hvað tekur við?
Árið 1962 höfðu Bandaríkja-
menn gífurlega yfírburði í kjam-
orkuvopnum og algera hemaðar-
yfírburði á svæðinu umhverfis
Kúbu. Því er það hald margra nú
að Rússar hafí ekki átt annarra
kosta völ en að láta í minni pokann
og það sé aðeins þjóðsaga að heim-
urinn hafí rambað á barmi kjam-
orkustyijaldar. Sovétsérfræðingur-
inn Raymond Garthoff telur að
líkumar á stríði hafí verið einn á
móti hundrað, eða minni. Rússneski
útlaginn Dimitri Simes telur að þær
hafi verið sama sem engar. „Þetta
var að mörgu leyti viðráðanleg
deila," því að við höfðum talsverða
yfírburði," segir John Steinbrunner
sérfræðingur í kjamorkumálum.
Síðan 1962 hafa Rússar næstum
því náð því marki, sem þeir settu
sér eftir auðmýkingu þeirra í Kúbu-
deilunni, að standa Bandaríkja-
mönnum jafnfætis í kjamorkumál-
um. Nú eiga Rússar um 10.300
langdræga kjamaodda, en Banda-
ríkjamenn 12.500. Rússar stæðu
miklu betur að vígi, ef svipuð staða
kæmi upp aftur, og hefðu miklu
meirí ástæðu til að neita að lúta í
lægra haldi.
„Þeir munu hugsa með sér: Við
höftim lagt svo mikið fé í endurbæt-
ur í hermálum að við verðum að fá
eitthvað fyrir okkar snúð og nú er
röðin komin að Bandaríkjamönnum
að láta undan,“ segir Alton Frye
sérfræðingur í kjamorkumálum.
Hann telur að í nýni deilu yrði lagt
mjög fast að Bandaríkjaforseta að
sýna festu og stofna ekki áliti lands-
ins í hættu, jafnvel þótt Rússar
reyndustósveigjanlegir. „Því verður
næsta deila sú alvarlegasta í sög-
unni," segir Frye.
Steinbrunner segir að miklu erf-
iðara muni reynast að hafa hemil
á nýrri „Kúbudeilu". Vígbúnaðar-
málin séu orðin svo flókin og erfítt
muni reynast að koma í veg fyrir
að árás verði gerð án leyfís eða af
slysni, þegar hafizt hafí verið handa
um undirbúning kjamorkustríðs.
Frye telur aðallærdóm Kúbudeil-
unnar þann að nauðsynlegt sé að
halda sambandi við Moskvu, þegar
bráðan vanda eða hættu beri að
höndum og þörf verði á skjótum
aðgerðum, og halda uppi alls konar
formlegum og óformlegum viðræð-
um við Rússa, til að draga úr
tortryggni. „Við verðum fyrst og
fremst að forðast illdeilur," segir
BÍLA SYNING
Ætm Æm ikUH mAA CTDÁ -flO H"7Í
t fi
SUNNUDAG FRA13-17
STATIONLUX
Já, um helgina munum við kynna
nýjan skutbíl LADA STATIONLUX.
Þessi mjög vel heppnaði bíll
hefur þegar vakið athygli og
ekki síst fyrir frábært verð
sem er aðeins kr. 273 þús.
Verið velkomin og þiggið
veitingar - alla helgina.