Morgunblaðið - 01.11.1987, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1987
43
Esbjörn Esbjömson, sem stjómar rannsókn-
inni: Mörg vitni.
Elisabeth Sandberg og Volvo-bifreiðin: Var hún í Djursholm?
Sovézkur kafbátur á bannsvæði skammt frá Karlskrona fyrir sex
árum: Tengsl við Bergling-málið?
honum tilkynnt að ekkert benti til
þess að Sápo væri á slóð hans.
Fundurinn varð ekki til þess að
Bergling fengi ný verkefni. Rússar
virðast því hafa talið að þeir gætu
ekki notað hann lengur og hann
væri jafnvel ekki nógu áreiðanleg-
ur. Hins vegar má draga sönnunar-
gildi bréfsins í efa og halda því fram
að ekkert mæli gegn því að hann
hafi fengið ný verkefni, þrátt fyrir
efni þess.
Því verður heldur ekki á móti
mælt að Bergling var Svíum stór-
hættulegur. í dóminum gegn
honum sagði: „Stig Bergling hefur
valdið sænska heraflanum gífur-
legu tjóni. Ef reynast mun unnt að
bæta skaðann eða draga úr áhrifum
hans mun það taka talsverðan tíma
og kosta offjár." Upplýsingar hans
til Rússa fjölluðu aðallega um
þrennt samkvæmt dóminum:
• Skipulag Sápo, framlög til njós-
namála, einstök njósna- og rann-
sóknarverkefni og öryggiseftirlit.
• Sænsk hemaðarmannvirki,
hemaðaráætlanir Svía og starf ör-
yggisdeildar yfirherráðsins.
• Strandvígi og önnur mannvirki,
deildir strandvamarliðsins og styrk
þess á svæði, þar sem Bergling var
kunnugur.
Mikið tjón
Margt bendir til þess að upplýs-
ingar Berglings hafi komið í veg
fyrir að Svíum tækist að afhjúpa
njósnara austantjaldsríkja, sem
reyndu að afla upplýsinga um tölv-
ur og hertækni I Svíþjóð. Hins vegar
endurskipulögðu Svíar öryggiskerfí
sitt á stuttum tíma, skiptu um
starfsfólk og_ breyttu starfsaðferð-
um sínum. Á sfðustu fímm ámm
hafa þeir komið upp um a.m.k. 12
austræna njósnara, aðallega stjóm-
arerindreka, og vísað þeim úr landi.
Þrátt fyrir áðumefnt bréf taldi
heraflinn Bergling jafnvel hættu-
legri en Stig Wennerström ofursta,
hinn alræmda njósnara Rússa í
sænska flughemum, sem var
dæmdur 1964 og látinn laus 1972.
Almennt er þó Wennerström talinn
hættulegri, enda var hann vel-
menntaður og hafði t.d. góð
sambönd í Bandaríkjunum. Athygli-
svert er að hann sætti betri meðferð
en Bergling, þótt reglur væm
strangari á fangaámm hans.
Að sögn Jans Svenhager, undiro-
fursta f strandvamarliðinu, þekkti
Bergling öll leyndarmál þess. Hann
hafði sjálfur starfað í strandvígi og
var manna fróðastur um hemaðar-
mannvirki Svía meðfram strönd-
inni: virki, fallbysstæði, ratsjár-
stöðvar, jarðsprengjusvæði,
vopnabúr o.fl. Hann vissi allt um
fallbyssur, stærð þeirra, hlaupvídd
og fjölda, tegundir skotfæra og
magn og þekkti ástandð í skyldum
greinum heraflans. Fyrir hann var
hægðarleikur að afla vitneskju um
það sem á skorti, því að öryggis-
deildin, sem hann starfaði við, var
ótæmandi upplýsinganáma.
„Sumt af þeirri vitneslg'u, sem
hann býr yfír, er jafnmikilvæg nú
og þegar hann var handtekinn,"
segir Svenhagen ofursti þrátt fyrir
vísbendingar um að Rússar hafí
ekki talið hann nothæfan eftir 1978.
Varlega áætlað hefur verið talið að
það muni kosta tvo milljarða ísl.
kr. að flytja umrædd mannvirki og
það tæki mörg ár.
Kafbátafár
Einu ári eftir að Bergling var
dæmdur hófust njósnir sovézkra
kafbáta í sænskri landhelgi. Yfír-
stjóm sænska heraflans hefur velt
því fyrir sér hvort samband hafí
verið þaraa á milli, en ekki eru all-
ir á einu máli um það. Sumir benda
á að þar sem Bergling hafði stund-
að njósnir í nokkur ár þegar hann
var dæmdur hefðu kafbátanjósnir
Rússa hafízt fyrr, ef þeir hefðu vilj-
að kynna sér nánar upplýsingar
hans um sænskar strandvamir.
Fram til 1979 forðuðu kafbátam-
ir sér alltaf út úr sænskri landhelgi
þegar Svíar urðu þeirra varir. Þetta
breyttist sumarið 1980 og sovézkir
kafbátar fóm að færa sig upp á
skaftið. Síðan hafa þeir haldið kyrrn
fyrir innan landhelgismarkanna svo
vikum skiptir, þótt Svíar hafí orðið
varir við þá og búi yfír meiri tækni
til að hafa upp á kafbátum og eyða
þeim en á síðasta áratug. Því er
spurt hvort Rússar viti svo mikið
um strandvamir Svía að þeir telji
óhætt að láta kafbáta sína lóna í
sænskri landhelgi von úr viti.
En þótt Bergling hefði verið í
strandvamarliðinu er sagt að hann
hafí ekki verið sérfróður um sænska
sjóherinn og minnkandi hæfni hans
til að fínna kafbáta, þrátt fyrir
aukna tækni. Ekkert liggur fyrir
um að hann hafi selt Rússum upp-
lýsingar um flotann og kafbátaleit
hans. En Jan Tuninger, starfsmað-
ur sænska yfirherráðsins, bendir
á: „Heraflinn telur uggvænlegast
að við vitum ekki enn hvers eðlis
þær upplýsingar voru, sem Bergling
lét af hendi." Um það þagði hann
þunnu hljóði í öllum yfírheyrslum.
Vel undirbúið
í fangelsinu gerðist Bergling svo
bíræfínn að leggja til að skipt yrði
á honum og sænsku stríðshetjunni
Raoul Wallenberg, sem Svíar hafa
haft grun um að kunni að vera í
haldi í Sovétríkjunum, en Rússar
vísuðu hugmyndinni á bug. Vetur-
inn 1985 reyndi hann að senda bréf
til sendiráðs vestræns ríkis (líklega
Bretlands) til að fá að ræða við
fulltrúa þess. Fangaverðir í
Norrköping fundu bréfíð á Elísa-
betu Sandberg áður en hún gat
komið því til skila. Sápo vill ekki
skýra frá efni þess.
Þegar leitað var f íbúð Elísabetar
eftir flótta hennar og Berglings 6.
október fundust m.a. ferðabækling-
ar og kvittun, sem sýndi að hún
hafði tekið 40,000 s.kr. út úr banka
í Stokkhólmi. í ljós kom að hún
hafði fengið 75,000 kr. bankalán
um sfðustu áramót og undirbúning-
ur flóttans virðist hafa hafizt þá.
Heimsóknum hennar í fangelsið
Qölgaði f vor og hún er ekki talin
hafa verið viljalaust verkfæri Bergl-
ings.
Breyting sú, sem Bergling gerði
á útliti sfnu, kann að hafa auðvel-
dað honum að komast úr landi.
Daginn eftir flóttann sáu áreiðanleg
vitni „Sandberg- hjónin" stíga út
úr Opel Ascona-bifreið með sænsku
skrásetningamúmeri við tennis-
skála í Esbo, skammt frá Helsing-
fors f Finnlandi. Elísabet hafði tekið
bílinn á leigu í Uppsölum og hann
Sovézka sendiráðið í Helsingfors: Eru þau þar?
vakti athygli lögreglunnar í Esbo,
sem gat bent á hann um leið og
Sápo lýsti eftir honum.
I bílnum vore m.a. sex ferðatösk-
ur, gleraugu, augnlinsa, ljósmyndir
af bömum Elísabetar, ritvél, sjón-
aukar, stígvél o.fl. Auk þess fundust
nokkur fíngraför Berglings. Bfllinn
virtist hafa verið skilinn eftir í flýti
og kflómetramælirinn sýndi að hon-
um hafði verið ekið svipaða vega-
lengd og er frá Uppsölum til
Helsingfors.
Aðfaranótt sunnudagsins 11.
október fannst blá Volvo-bifreið,
sem Elísabet hafði einnig tekið á
leigu í Uppsölum, á torgi í Djurs-
holm skammt frá Stokkhólmi. í
honum var ekkert markvert og e.t.
v. átti að hafa hann til vara. Kona
nokkur kvaðst hafa séð Elísabetu
skammt frá torginu, en taldi að hún
hefði tekið upp nýja hárgreiðslu og
litað á sér hárið. Lögreglan trúði
konunni, en vill ekki útiloka að
upplýsingar hennar reynist rangar.
„Eitthvað fór úrskeiðis í Finnlandi
og hjónin — eða e.t.v.aðeins Elísa-
bet Sandberg - snere aftur til
Svíþjóðar,“ sagði Esbjöm Esbjöm-
son, sem stjómar rannsókninni,
þótt hann vilji ekki útiloka að bif-
reiðin í Esbo hafi átt að leiða
lögregluna á villgötur.
Uppnám
Lögreglan kvað ekki ljóst hvers
vegna eitthvað virtist hafa komið
Bergling og Elísabetu og hugsan-
legum hjálparmanni þeirra í svo
mikið uppnám að þau hefðu ákveð-
ið að fela bflinn í Esbo. En sýning
á silfurmunum stóð yfír í grennd-
inni og fleiri lögreglumenn vora á
ferli en venjulega. Bergling og
Elísabet kynnu að hafa dregið þá
ályktun að þessi flóttaleið væri orð-
in of hættuleg og ákveðið að snúa
við. Eins getur verið að þau hafí
komizt til Sovétríkjanna og það
hefði verið tiltölulega auðvelt.
Vera má að þau hafí farið rak-
leiðis í sovézka sendiráðið í Helsing-
fors og fengið þar vegabréfsáritun
eða nýtt vegabréf. Tvær jámbraut-
arlestir fara daglega frá Helsing-
fors til Leníngrad og Moskvu og
feija fer ijórum sinnum í viku til
Tallinn. Þau gátu líka fengið sér
annan bflaleigubfl og ekið til
sovézku landamæranna, se:n ere
200 km frá Helsingfors, en finnskur
bflaleigubfll með sænskum öku-
manni á leið til Sovétrflganna hefði
vakið athygli landamæravarða f
Vaalimaa og þeir urðu ekki varir
við neitt gransamlegt. Einfaldast
hefði verið fyrir þau að fá sér flug-
far til Moskvu. Aðrir möguleikar
hafa verið kannaðir, t.d. að hjúin
hafi flúið í ofboði til Norður-Finn-
lands cða farið til Álandseyja og
horfíð án þess að til þeirra sæist.
Sérfræðingar í máli Berglings
ere ekki sannfærðir um að hann
hafí farið til Sovétríkjanna. Einn
þeirra bendir á að þótt Rússar hafí
tekið á móti njósnurem, sem hafa
flúið, hafi þeir verið sannfærðir
kommúnistar og segir: „Bergling
hefur aldrei þótzt vera kommúnisti.
Hann seldi upplýsingar sínar til að
græða fé.“ Annar sérfræðingur tel-
ur trúlegra að hann hafí farið til
Miðausturlanda, líklega Jórdaníu
eða Sýrlands, og segir: „Sennilega
stendur hann enn í sambandi við
skuggalega tengiliði í þessum lönd-
um og hvergi er eins auðvelt að
láta sig hverfa."
Hvar sem „Sandberg-hjónin" ere
niðurkomin virðast þau — og e.t.v.
yfirboðarar þeirra og/eða hjálpar-
kokkar — hafa leikið sér að
sænskum yfírvöldum eins og köttur
að mús, líkt og morðingjar Palmes
virðast hafa gert. Hjónin hafa
hreinlega „gufað upp“ og Svíar sitja
eftir með sárt ennið.
GH