Morgunblaðið - 01.11.1987, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1987
Bergling afplánaði
lífstíðardóm og
sænska stjómin
hafnaði umsókn
hans um náðun
skömmu áður en
hann flúði. Hann
var enn talinn
búa yfir þekkingu, sem gæti komið
Rússum að gagni, þótt viss gögn
bendi til hins gagnstæða, en fékk
að skipta um nafn, tók sér ættar-
nafn Elísabetar konu sinnar og
kallar sig nú „Eugén Sandberg".
Auk þess fékk hann nýtt vegabréf
og ökuskírteini og hann mun hafa
breytt útliti sínu.
„Til hvers þarf lífstíðarfangi
vegabréf og ökuskírteini?" spurðu
Svíar forviða. En sænskir fangar
fá mildilega meðferð og sleppa jafn-
vel eftir 15 ár, þótt þeir séu dæmdir
í ævilangt fangelsi. Bergling hafði
setið inni í átta ár og hefði e.t.v.
losnað áður en langt um liði, þótt
honum væri neitað um náðun.
Hafízt hafði verið handa um að búa
hann undir „aðlögun að venjulegu
lífí“ og kvenfangavörður í ramm-
byggðu fangelsi í Norrköping, þar
sem hann var í haldi, sagði eftir
flótta hans: -“Hann olli okkur mikl-
um vonbrigðum eftir allt það sem
við höfðum gert fyrir hann.
Áratugum hafa jafnvel hættuleg-
ir fangar fengið „frí“ annað veifíð
til að létta þeim lífíð eftir fangavist-
ina. Því gat Bergling heimsótt konu
sína öðru hveiju og undirbúið flót-
tann með henni. Ar hvert fékk hann
rúml. 350.000 ísl kr. frá ríkinu í
bætur fyrir „álag vegna fangavist-
ar.“
Skriffínnska og hroðvirkni „kerf-
isins" gerðu Bergling kleift að
hverfa út í buskann þegar hann
fékk sólarhringsleyfí 5. október og
ákvað að dveljast hjá konu sinni í
íbúð hennar í Rinkeby, úthverfí
Stokkhólms. Fangavörður, sem
fylgdi honum þangað kl. 10 um
kvöldið, fékk sér gistingu á nálægu
hóteli og kom ekki aftur fyrr en kl.
9 morguninn eftir, en þá voru hjón-
in á bak og burt. Tólf tímar liðu
áður en lögreglan var sett í við-
bragðsstöðu og landamærayfírvöld-
um var tilkynnt um flóttann.
Yfírmenn fangelsismála héldu að
öryggislögreglan Sápo ætti að gæta
Berglings í fríum hans, en hún
kveðst aðeins hafa fylgzt með hon-
um þegar þannig stóð á og ekki
haft hann undir stöðugu eftirliti.
Þegar Wickbom dómsmálaráð-
herra sagði af sér sagðist hann taka
á sig alla ábyrgð á þeim mistökum,
sem leiddu til flótta Berglings. Þrír
samstarfsmenn hans urðu einnig
að víkja, auk Ulf Larssons, en hátt-
settir menn í Sápo hafa ekki farið
varhluta af gagnrýninni.
Á faraldsfæti
Mál Berglings er ekki síður dul-
arfullt vegna þess að ekki tókst að
binda endi á njósnir hans löngu
áður en hann var handtekinn 1979.
Bergling, sem er fímmtugur, var
ofursti í varahemum þegar hann
var dæmdur. Hann hóf störf í Sápo
1969 og hafði þá verið í þjónustu
strandvamarliðsins, (Kustartilleri-
et), SÞ á Kýpur og lögreglunnar í
Stokkhólmi. Hann gætti þess ekki
nógu vel að leyna því að hann léki
Stig Bergling, öðru nafni „Eugén Sandberg": Ótrúlegur flótti
Njósnarinn
sem hvarf
Tengist mál Svíans Berglings njósnum sovézkra kafbáta?
STEN Wickbom dómsmálaráðherra
og Ulf Larsson, yfirmaður fangelsis-
mála í Svíþjóð, hafa sagft af sér vegna
ótrúlegs flótta kunnasta njósnara
landsins, Stig Berglings, og linkindar
og glappaskota yfirvalda, sem hafa
vakið mikla reiði, Slíkar afsagnir eru
ekki algengar í Svíþjóð: jafnvel emb-
ættismenn, sem hafa verið sakaðir
um vanrækslu í starf i í rannsókn
morðsins á Olof Palme og Bofors-
málsins, hafa setið sem fastast. Oll
þessi mál hafa rýrt traust almennings
á stjórnvöldum og álit Svía út á við.
tveimur skjöldum og átti það sam-
merkt með mörgum öðrum njósnur-
um, sem hefur verið flett ofan af,
að hann vildi láta á sér bera og lifa
í vellystingum og var grobbinn og
kvensamur. Hann var tvíkvæntur
og eignaðist að sögn margar vin-
konur á næstu árum, „elskaði
sumar þeirra heitt, en fór illa með
aðrar."
í Sápo fékk Bergling stöðu í
gagnnjósnadeild, sem á að koma
upp um njósnir Rússa í Svíþjóð, og
hefði varla getað fengið ákjósan-
legra slqol til að njósna fyrir þá.
Að ári liðnu gekk hann aftur í þjón-
ustu SÞ og komst í jafnvel enn
betri aðstöðu til að útvega Rússum
leynilegar upplýsingar þegar hann
var ráðinn starfsmaður lejmiþjón-
ustu heraflans. En hann var eirðar-
laus og skipti oft um störf: réðst
aftur í þjónustu SÞ og var loks
skipaður yfirmaður í lögreglunni á
Arlanda-flugvelli hjá Stokkhólmi.
Yfírboðarar Berglings voru
starfsmenn leyniþjónustu sovézka
heraflans, GRU. Hann fékk aldrei
að hitta sovézka tengiliði sína í
Svíþjóð og fundum þeirra bar oft-
ast saman í Póllandi eða Austur-
Þýzkalandi. GRU veitti honum
ýmsa þjónustu; „lagfærði" t.d.
vegabréf hans, svo að margar ferð-
ir hans austur fyrir tjald kæmu
ekki upp um hann, og útvegaði
honum falsað sænskt vegabréf.
Margar ferðir hans til útlanda
vegna starfsins í Sápo urðu honum
að miklu liði og hindruðu að upp
um hann kæmist. Hann gekk m.a.
í njósnaskóla í Austur- Þýzkalandi
og námið þar hefur líklega auðvel-
dað honum að flýja.
Vinkonur Berglings komu og
fóru. Ábendingar a.m.k. þriggja
þeirra styrktu tortryggni um að
hann stundaði njósnir, þótt hann
væri ekki klófestur fyrr en allt að
sex árum eftir að hann gekk á
mála hjá Rússum. Fyrstu grun-
semdimar vöknuðu þremur árum
áður en hann var handtekinn, en
ekkert gerðist fyrr en ísraelska
leyniþjónustan komst á slóð hans
vegna gruns um að hann njósnaði
um ísrael fyrir Rússa. Þetta var
síðari hluta árs 1978 þegar Rússar
virðast hafa flarlægzt hann og fjár-
skortur háði honum. Hann greip
þá til þess ráðs að smygla gulli frá
Miðausturlöndum og var á nær
stöðugum þeytingi um Evrópu á
næstu mánuðum.
Bergling var handtekinn í Tel
Aviv 21. marz 1979 og framseldur
Sten Wickbom dómsmálaráð-
herra tilkynnir afsögn sina: Tók
á sig ábyrgðina.
Svíum. í íbúð hans fundust m.a.
sálmabók, sem hafði að geyma
tæki til að lesa örsmátt letur, dul-
málslistar, móttökutæki, sem tók
við dulmálsskeytum frá sendistöð
skammt frá Moskvu tvisvar í viku,
og 11 mismunandi vegabréf. Leyni-
hólf fannst í bifreið hans.
Bergling viðurkenndi nauðugur
viljugur að hafa selt Rússum upp-
lýsingar um strandvamir Svíþjóðar
á árunum 1973-1977 og var dæmd-
ur í ævilangt fangelsi í Stokkhólmi
7. desember 1979. Hann kvaðst
hafa þegið 60,000 s. kr. af Rússum,
en mun hafa fengið miklu hærri
greiðslur.
Bað um verkefni
Dómskjölum ber saman um að
Bergling hafí selt Rússum mikil-
vægustu upplýsingamar árið 1974
og e.t.v. 1975, en síðan virtist hon-
um fatast tökin og Rússar missa
áhugann á honum.
Síðan Bergling flúði hefur verið
bent á að bréf, sem hann skrifaði
Rússum sumarið 1978 og lagt var
fram í réttinum, virðist gefa til
kynna að þeir hafí talið að þeir
gætu ekki notað hann lengur og
njósnaferli hans hafí raunverulega
verið lokið. Hann gekk svo langt í
bréfínu að biðja um ný verkefni,en
fékk engin. Því gæti virzt að hann
hafí ekki haft undir höndum fleiri
upplýsingar eða gögn, sem Rússar
vildu kaupa af honum, og hann
hafi ekki verið hættulegur öryggi
Svíþjóðar eftir 1978, gagnstætt því
sem haldið er fram.
í bréfínu bað Bergling um fund
í Berlín og skjótt svar. Fundurinn
fór fram í nóvember 1978 á tilsett-
um stað, en hann var svo hræddur
um að hann væri með Sápo á hæl-
unum að hann bað Rússa að grípa
til sinna ráða. í janúar 1979 var