Morgunblaðið - 18.11.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1987
Kvótinn o g „út-
gerðaraðallinn“
eftir Arnmund
Backman
Þann 4. nóvember sl. birtist í
Morgunblaðinu yfírgripsmikil gi'ein
Þorkels Helgasonar prófessors, um
opinbera kvótasölu og sanngjarna
stjórn fískveiða. Greinin cr athygl-
isvert sambland af hagfræði og
fískifræði. Merkilegust er greinin
hins vegar fyrir þá sök að ekki
ómerkari maður en Þorkell Helga-
son, sem alls staðar nýtur trausts
fyrir störf sín og hæfileika, skuli
nú fyrstur manna benda á það sið-
leysi, sem ókeypis úthlutun á
aflakvóta er. Eftir lestur greinar-
innar hafa þær spumingar ekki
látið mig í friði, hvar félagshyggju-
fólk, jafnaðarmenn, talsmenn
byggðastefnu og réttlátrar tekju-
skiptingar í landinu, að ógleymdum
talsmönnum „öreiga allra landa",
hafi falið sig meðan úthugsaðir
spekúlantar skiptu á miili sín dýr-
mætustu auðlind þjóðarinnar, físki-
stofnunum. Manni verður á að
ímynda sér að þeir stjórnmálamenn,
sem kenna sig við vinstri, jafnaðar-
mennsku og jafnvel málsvara „litla
mannsins", hafí upp til hópa verði
í veikindafríi þegar úthlutun gæð-
anna fór fram. Svo var þó ekki.
Ég hef fai'ið í gegnum allar umræð-
ur um kvótamálið á Alþingi frá
árinu 1983 og komist að því, að
enginn þingmaður úr þessum hópi
hafí haft minnstu áhyggjur af því
að þá fór fram einhver mesta tekju-
stýring og verðmætaúthlutun, sem
sögur fara af hér á landi. Þessi leik-
ur var síðan endurtekinn 2 árum
síðar og enn stendur til að úthluta
þessum stórkostlegu gæðum til
sömu aðila í 4 ár.
I grein sinni segir Þorkell m.a.:
„Þá er það meginranglætið við
gildandi kerfí, að nýliðar verða að
kaupa sér aðild. Þeir verða að kaupa
skip af „útgerðaraðlinum", sem
varð til 1983/1984 á uppsprengdu
verði eða kaupa aflakvóta frá ári
til árs. Gagnvart nýliðum er því
þegar komið á kvótasölukerfí og
er þeim m.a.s. boðið upp á val milli
varanlegra kaupa á kvótum (með
skipakaupum) eða kvótaleigu (með
árlegum kaupum á aflakvóta).
Hængurinn á þessu er sá að selj-
andi veiðileyfanna er að selja
verðmæti sem þjóðfélagið lét hann
hafa ókeypis."
Á öðrum stað segir:
„Samkvæmt gildandi kvótakerfí
er kvótum úthlutað ókeypis til út-
gerða og þá miðað við afla fyrr á
árum hjá hverjum einstökum kvóta-
þega.“ Og enn segir: „Með kvótaút-
hlutunum er verið að skipta
gífurlega miklum verðmætum á
milli manna. Ragnar Árnason
kemst að þeirri niðurstöðu að heild-
arverðmæti bolfiskkvóta geti numið
um 3 milljörðum króna. Er þá tekið
mið af verðlagningu útvegsmanna
sjálfra, þ.e.a.s. algengu markaðs-
verði. Til samanburðar má benda á
að hér er um þrefaldan tekjuskatt
allra fyrirtækja á landinu að ræða.
Mergurinn málsins er sá að fiski-
miðin eru sameign. Utilokað er að
skilgi-eina þann hóp manna, sem
eigi öðrum fremur tilkall til þessar-
ar sameignar. Þeir sem stunduðu
útgerð á árunum 1981—1983 hafa
þennan eignarrétt nú að láni. Fisk-
vinnslufólk gerir tilkall til hans.
Skipasmiðir hafa þegar látið í sér
heyra. Hveijir koma næst? Neta-
gerðarmenn? íbúar í sjávarplássum
almennt?
Með því að binda eignarhald á
fiski við ákveðna hópa, er verið að
stýra tekjuskiptingunni í þjóðfélag-
inu. Ókeypis úthlutun aflakvóta er
í senn flókin og handahófskennd
aðferð í þessu skyni.“ Á öðrum stað
segir ennfremur: „Ókeypis úthlutun
aflakvóta er ekki aðeins siðferðilega
vafasöm i ofangreindum skilningi,
heldur á skjön við efnahagsstjórn
seinustu áratuga."
Svo mörg voru þau orð. Og ég
vek sérstaka athygli á því að hér
talar hlutlaus embættismaður,
ekki atvinnupólitíkus til vinstri.
„ Utgerðaraðallinn “
Eins og flestum er kunnugt, var
á árinu 1983 magnaður upp mjög
alvarlegur hræðsluáróður gegn bol-
fískveiðum hér á landi. Fyrir þessari
stórkostlegu herðferð stóð, LIU,
sjávarútvegsráðuneytið og Haf-
rannsóknastofnunin, sem hefur haft
það að langtímamarkmiði að „ving-
ast við þorskinn“. Eftir margra
áratuga stanslausa 4—500 þúsund
tonna þorskveiði á ári hvetju með
miklum smáfíski, komust „vinir
þorsksins" að því að hann réði tæp-
ast lengur við að sjá um sína eigin
hrygningu og fylla höfín í kringum
landið eins miklum físki og lífríkið,
fæðuframboðið, frekast þoldi, eins
og allar aðrar skepnur jarðarinnar
gera.
Og vináttan við þorskinn átti al-
deilis eftir að slá í gegn. Á ör-
skömmum tíma var þessi „stóriðju-
stefna“, eins og ég leyfi mér að
kalla hana, orðin að vísindum, sem
öllum fannst augljós. Nú trúir því
hvert mannsbam að draga þurfi úr
þorskvéiðum. Þorkell Helgason
heldur því m.a.s. fram að það sé
viðvarandi viðfangsefni að draga
úr sókn í þorskinn. Á meðan allur
vinstri helmingur stjórnmálanna
horfði gapandi á Hafrannsókna-
stofnunina, kyntu útgerðarmenn
undir öllu og fengu á endanum í
jólagjöf 3 milljarða að verðmætum
frá þjóðinni. Nú vilja þeir fá þessa
gjöf til fjögurra ára. Samkvæmt
venjulegri margföldun ætti það að
jafngilda 12 milljörðum króna sam-
tals. Hinn fískifræðilegi stóridómur
er hins vegar stöðugt notaður.
Síðast kom formaður LIU, Kristján
Ragnarsson, í sjónvarpið með þá
stórkostlegu vísindalegu fiskifræði,
að nauðsynlegt væri að draga veru-
lega úr sókninni nú til þess að það
mikla magn af ungfiski sem er í
öllum sjónum kringum landið, gæti
náð að þyngjast vemlega. Ekki man
ég til þess að hann minntist á það
einu orði að það færi kannski eftir
því hvert fæðuframboðið væri í
sjónum, hve mikið fiskurinn þyngd-
ist eða að hann minntist á þá
augljósu staðreynd, að ástæðan fyr-
ir því að ungfiskur veiðist svo
mikið, er sú að það er svo mikið
af honum í sjónum. Ekki minnist
hann heldur á það atriði í skýrslu
sjál frar H afrannsók n astofnun ar-
innar á bls. 11 í ritinu um nytja-
stofna sjávar og umhverfisþætti
árið 1987, að meðalþyngd þorsksins
eftir aldri hefði ekki aukist í ár
miðað við árið 1986 og því væri
gert ráð fyrir að meðalþyngd eftir
aldri árið 1988 verði sú sama og
árið 1986, en 5% minni árið 1989
og 1990. Þá væri gert ráð fyrir að
aftur drægi úr vexti eftir undan-
gengið góðæri. Undirritaður leiðir
til vitnis þau næringafræðilegu rök
að galdurinn við að fá físk til að
þyngjast sé sá að fískurinn hafi nóg
að éta. Það væri a.m.k. fróðlegt að
fá skýringu Hafrannsóknastofnun-
arinnar á því af hveiju meðalþyngd
fer lækkandi á næstu árum og hvoit
það hafi eitthvað með fæðufram-
boðið að gera.
Fyrir alla hugsandi menn er það
auðvitað alveg augljóst að kvóta-
kerfíð á sér engin fískifræðileg rök.
Hafí menn einhvem tímann haldið
að svo væri er það rækilega afsann-
að mál. Kvótakerfið er ekki annað
en úthugsuð flétta. Ekki einasa bjó
kerfíð til umræddan „útgerða-
raðal“, heldur felur kerfið í sér
þvílíka mismunun innbyrðis á milli
þeirra, sem gæðin hlutu, að það
stenst trúlega ekki ákvæði stjórnar-
skrár um friðhelgi eignarréttar og
atvinnuréttar. Allsslags fúaraftar
gerðu nú hina og þessa skussa að
margmilljónerum á meðan fjöldi
dugnaðarmanna í útgerð varð að
þola óbærilegan niðurskurð. Kei-fið
býður upp á siðlausa misskiptingu
á milli byggðalaga eins og fram
hefur komið að undanförnu og fær-
ir einum manni, sjávarútvegsráð-
herra, þvílík völd að enginn
einstaklingur hefur haft önnur eins
hér á landi. Slíkt hefur einhvern
tímann þótt gott veganesti í pólitík.
Arnmundur Backman
„Fyrir alla hugsandi
menn er það auðvitað
alveg augljóst að kvóta-
kerf ið á sér engin
fiskifræðilegrök. Hafi
menn einhvern tímann
haldið að svo væri er
það rækilega afsannað
mál. Kvótakerfið er
ekki annað en úthugsuð
flétta.“
Nokkur orð um
fiskifræði
Það kemur fram í hinni ágætu
grein Þorkels Helgasonar, að hann
er meðmæltur kvótakerfinu vegna
þess að það passar vel fyrir fiski-
hagfræðina. Eftir að hin fískifræði-
legu rök frá 1983 eru ekki lengur
fyrir hendi, eru hins vegar komnar
nýjar ástæður fyrir viðhaldi kvótans
í einhverri mynd. M.ö.o. þær að
fiskihagfræðingar hafa rciknað sig
niður á þá skoðun að minnka þurfi
flotann um '/3 þegar tckið er tillit
til samanlagðrar afkastagetu og að
kvótakerfíð auki hagkvæmni vcið-
anna mcð sömu rökum. Inn í fiski-
hagfræðina hefur hins vegar að
mínu áliti alltaf vantað útskýringar
á því hvaða byggðalög eigi að leggja
í eyði til þess að ná fram þessu
markmiði og einnig hitt, hvort ekki
sé nauðsynlegt að reka fiskinn í
réttir til þess að umræddum hám-
arksafköstum verði náð. Mér finnst
einnig að það gæti verið hollt fyrir
fískihagfræðinga að fara á sjó í
öllum veðrum og reyna að ná fram
betri afköstum en íslenzkir sjó-
menn. Það er ekki nóg að reikna
afköstin um borð í skipin. Þorkell
viðurkennir þó þá staðreynd að far-
ið hafi verið af stað með kvótakerfið
í þeim megintilgangi upphaflega að
vernda fiskistofnana, þ.e.a.s tak-
marka afla við það sem fiskifræð-
ingar telja eðlilegt að tekið sé úr
stofninum. Þetta hafi ekki tekist
nema að takmörkuðu leyti. Síðan
kastar Þorkell fram ákveðnum fyll-
yrðingum um fiskifræði til þess að
sýna fram á að kvótinn sé nauðsyn-
legur. Á einum stað segir hann:
„Fijáls og óheftur aðgangur að
fiskimiðum og öðrum álíka auðlind-
um leiðir ávallt til ofnýtingar fyrr
eða síðar. Ofveiði getur stefnt til-
vist fiskistofna í voða, þ.e.a.s. að
svo mikið sé tekið úr þeim að hætta
verði á útrýmingu ellegar að við-
komubrestur er yfirvofandi."
Fyrir þessari fullyrðingu vantar
mig rök. Mig vantar dæmi þess að
ofnýting hafi átt sér stað hér við
Islandsstrendur og mig vantar
sönnun þess að beint samband sé
milli stærðar hrygningarstofns og
nýliðunar.
Á einum stað segir Þorkell svo:
„Mér er ekki kunnugt um neinn
nýttan sjávarstofn hér á landi þar
sem sóknin hefur ekki annað hvort
farið yfir skynsamfegt hámark eða
stefnt hraðbyr að því marki, nema
gripið hafi verið í taumana." Mig
langar að biðja Þorkel eða einhvern
annan að nefna mér dæmi um
þetta. Athyglisverðasta setning
Þorkels um fískifræði er samt þossi:
„Sem betur fer virðast botnfisk-
stofnar geta verið í jafnvægi við
nánast hvaða veiðiálag sem er.“
Það var og! Eru þá sóknartak-
markanir ónauðsynlegar?
Vill nú ekki einhver góður maður
skýra út fyrir mér þörfína á kvóta-
kerfi ef þessi skoðun Þorkels er
rétt um veiðiþol botnfiskstofna.
Vill ekki einhver fróður maður
eða stofnun svara mér því opin-
berlega, hvort hið meinta alvar-
lega ástand þorskstofnsins á
árinu 1983 hafi komið niður á
hrygningu þorsksins það ár, eða
hvort það geti e.t.v. verið rétt
að hún sé ein sú besta sem um
getur í sögunni. Það væri gott að
fá einhvern kunnáttumann til að
svara því opinberlega, hvort ekki
séu til neinar aðferðir til að mæla
veiðiþol og stofnstærð bolfisks fyr-
irfram t.d. á grundvelli rannsókna
á ástandi lífríkis í sjónum og skil-
yrða, í stað stofnstærðarmælinga
sem gerðar eru eftir á, á grund-
velli afla. Ég brenn einnig í skinninu
eftir því að fá að vita hvort það
geti jafnvel verið hættulegt við hag-
stæð ytri skilyrði eins og nú, að
draga mikið úr veiðum. Áð lokum
hefði ég gjarnan viljað fá þá skýr-
ingu, jafnvel frá Hafrannsókna-
stofnuninni, hvoit 350—400 þúsund
tonna þorskveiði umfram tillögur
Hafrannsóknastofnunarinnar á
síðustu 4 árum hefur haft veruleg
áhrif á ástand stofnsins, þ.e. hefur
hann minnkað að sama skapi? Ég
vil samt ekki sömu klisjuna um að
byggja þurfi stofninn upp.
Þessar hugleiðingar mínar mega
ekki verða til þess að einhvcr haldi
að ég sé á móti skynsamlegri stjórn-
un fískveiða. Þar þarf að beita
vísindalegum vinnubrögðum,
líffræðinga, dýrafræðinga og fiski-
fræðinga. En ofstjórn, siðleysi og
spilling eru aldrei réttlætanleg,
hversu vísindaleg sem riikin kunna
að vera. Og þegar hin vísindalegu
rök vantar, er hreinn glæpur að
úthluta mönnum fiskkvóta til eign-
ar eða sölu.
Höfundur er hæstarcttnrlögmad-
ur.
Ný spenmisaga
eftir Duncan Kyle
Austfirðir:
Bænarskjali mótmæit
HÖRPUÚTGÁFAN á Akranesi
hefur sent frá sér bókina „f hel-
greipum á hafsbotni" eftir
Duncan Kyle, sem skrifaði bók-
ina „í gildru á Grænlandsjökli"
og fleiri slíkar bækur, sem kom-
ið hafa út hjá Hörpuútgáfunni
og eru nú ófáanlegar.
Á kápusíðu segir m.a. um efni
bókarinnar: „Rússar höfðu komið
sér upp neti af neðansjávareldflaug-
um, sem skjóta mátti á hemaðar-
lega mikilvæga staði í Bandaríkjun-
um og Evrópu. í ljós hafði komið
galli í festingum eldflauganna
þannig að hætta var á að þær lo-
snuðu og gætu sprungið fyrirvara-
laust, án þess að nokkur gæti komið
í veg fyrir það. Eina ráðið virtist
vera að fjarlægja eldflaugamar.
Fenginn var kafnökkvi til þess að
lyfta eldflaugunum af hafsbotni.
Leyniþjónusta Bandaríkjanna hafði
óljósan gmn um að eitthvað myndi
gerast í grennd við Kanada, eitt-
hvað sem snerti Rússa og kafbáta,
eitthvað sem tengdist Kyrrahafsr-
áðstefnu stórveldanna. James
Calder, einn reyndasti njósnari CIA
fékk það verkefni að upplýsa mál-
ið . . .“
„í helgreipum á hafsbotni" er
191 bls. Þýðandi er Hersteinn Páls-
son. Káputeikning er eftir Kristján
/ HELGREIPUM
Á HAFSBOTNI
Jóhannsson. Prentverk Akraness
hf. prentaði.
Á FUNDI sem hagsmunaaðilar í
sjávarútvegi á Austfjörðum
héldu á Eskifirði síðastliðinn
laugardag var samþykkt svo-
hljóðandi ályktun.
Sameiginlegur fundur Útvegs-
mannafélags Austfjarða, Skip-
stjóra- og stýrimannafélagsins
Sindra og Alþýðusambands Austur-
lands, haldinn 14. nóvember 1987,
tekur undir og samþykkir framkom-
in mótmæli forsvarsmanna lands-
samtakanna , Landssambands
íslenskra útvegsmanna, Farmanna
og fiskimannasambands íslands og
Sjómannasambands íslands vegna
bænarskjals 32 þingmanna á suður-
og suðvesturhorni landsins um
breytingu á svæðaskiptingu kvóta-
kerfisins og undirstrikar þekkingu
fyrrnefndra forsvarsmanna á for-
sögu svæðaskiptingar á viðmiðun-
arárinu og mótmælir harðlega
tilraunum þingmannanna til
sundrungar á úrslitastundu.
Cterkurog
k-/ hagkvæmur
auglýsingamiðill!