Morgunblaðið - 18.11.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1987
Fiskeldi — vaxtarmögii-
leikar og rannsóknarþörf
••
eftir Ossur
Skarphéðinsson
Engin ný atvinnugrein hefur þró-
ast jafn gífurlega hratt hin seinni
ár og fiskeldi. Það gildir jafnt um
frændlöndin Færeyjar, Noreg, ír-
land, Skotland — sem ísland. Það
er heldur ekki að ófýrirsynju, að í
þessum löndum er fiskeldi flokkað
undir svokallaða „sunrise industry",
eða sólrisuiðnað, og fær sums stað-
ar sérstakan stuðning af þeim
sökum.
Því miður hefur fískeldi ekki
fengið jafn góða aðstoð hér á landi
og víða annars staðar og það verð-
ur að segjast eins og er, að við
erum vegna langvarandi sinnuleysis
og skilningsskorts þar sem síst
skyldi komin helsti aftarlega miðað
við grannþjóðir. Á meðan við höfum
farið fetið hafa frændþjóðir náð
ótrúlegum framförum, sem engan
hefði rennt grun í fyrir nokkrum
árum. Flestir þekkja norska ævin-
týrið, sem að vísu hefur lent í
kröppum dansi síðustu misserin.
En hvem hefði fyrir hálfum áratug
órað fýrir að 1988 hyggist þjóðir á
borð við Færeyinga framleiða 4—6
j)úsund tonn af laxi, írar um sex
púsund tonn og frændur vorir Skot-
ar hvorki meira né minna en 20
oúsund tonn?
Fiskeldi er hins vegar atvinnu-
grein sem þarf meira á bjartsýni
að halda en eilífum barlómi og því
Dest að hætta hér rauntölum. Sem
»etur fer virðast nú ráðamenn skilja
betur en áður að meðan greinin er
að komast á legg þarf hún vissa
nærgætni og hlýju eins og önnur
reifaböm. Þannig hefur Rannsókn-
arráð ríkisins, með Vilhjálm H.
Lúðvíksson í broddi fylkingar, sýnt
fískeldi mikinn skilning og fýrir
atbeina Vilhjálms öðrum fremur
hefur rannsóknarfé til greinarinnar
vaxið verulega allra síðustu árin.
Þá er líka skylt að geta þess, að
fyrrverandi forsætisráðherra,
Steingrímur Hermannsson, sýndi
dijúgan skilning á þörfum þessarar
nýju og ört vaxandi greinar.
Fiskeldi hefur þrátt fyrir allt
vaxið nokkuð hratt hin síðustu ár.
Það kemur meðal annars fram í
geysilegri fjölgun eldisstöðva. Árið
1984 voru þannig skráðar 40 stöðv-
ar — í dag eru þær orðnar rösklega
130 talsins. Framleiðslan skiptist í
þrennt:
(1) Seiðaeldi, til heimabrúks og út-
flutnings. Árið 1985 voru alin 800
þúsund gönguseiði. Á þessu ári
hefur talan fímmfaldast — er orðin
4 milljónir. Að öllum líkindum verða
framleiddar um 8 milljónir á næsta
árí.
(2) Matfískeldi sem náði sér þó
ekki á strik fyrr en á þessu ári.
Þannig voru framleidd 250 tonn af
eldislaxi í fyrra, en á þessu ári hef-
ur framleiðslan fjórfaldast, og er
nú 1.000 tonn. Á næsta ári er gert
ráð fyrir að 1.500 laxatonn verði
framleidd.
(3) Hafbeit — sem ef til vill er
ævintýrið í íslensku fiskeldi um
þessar mundir. Hafbeitarheimtur
hafa verið ótrúlega góðar hin
síðustu árin og hjá stöku stöð legið
í 14 prósentum ár eftir ár sem er
hærra en þekkist nokkurs staðar í
heiminum. í ár var sleppt næstum
milljón gönguseiðum, en þegar á
næsta ári er áætlað að sleppa 2
milljónum. Innan tíðar hyggst eitt
íslensku hafbeitarfyrirtækjanna,
Vogalax, sleppa hvorki meira né
minna en röskum tveimur milljón-
um seiða árlega.
íslenska aðferðin —
stórseiðaferillinn
Hverjir eru þá vaxtarmöguleik-
arnir : íslensku fiskeldi í dag?
í stuttu máli: Þeir eru gífurlegir
— og að verulegu leyti eru þeir
háðir jarðvarma.
Mestir möguleikar liggja að
minni hyggju í sjávareldi. Til
skamms tíma virtist, sem við gæt-
um ekki fetað í fótspor frænda
vorra Norðmanna og hafið stófellt
kvíaeldi í sjó. En eins og kunnugt
er, þá er nær öll laxaframleiðsla
þeirra í sjókvíum. Ástæðan fyrir
því, að við gátum ekki fylgt þeim
eftir I sjóinn var fyrst og fremst
sú að við búum við allt aðrar að-
stæður frá náttúrunnar hendi.
Okkur skortir var — hina löngu,
þröngu og vel vörðu firði sem Norð-
menn hafa til eldisins er ekki að
fínna á íslandi. Þessi skortur á vari
gerir að verkum, að illvíg vetrarveð-
ur hafa komið í veg fyrir að hægt
sé að stunda heilsárseldi hér við
land í umtalsverðum mæli.
Á allra síðustu árum hafa hins
vegar komið fram mjög stórar og
sterkar sjávarkvíar, svokallaðar
stórkvíar, sem þola öldu upp á
nærfellt tug metra. Reynslan sýnir
að stórkvíamar eru kjömar til físk-
eldis við íslenskar aðstæður. Flest
bendir því til, að í framtíðinni muni
stórkvíaeldi vaxa mjög fískur um
hrygg við suðvesturhomið og fáir
staðir eru raunar á landinu öllu jafn
hentugir til þess og Kollafjörður og
Faxaflóinn.
í einni slíkri kví er hægt að ala
allt að 200 tonn af laxi. Það þarf
því ekki nema tíu kvíar til að fram-
leiða 2.000 tonn af laxi ef allt
gengur vel.
Ekkert mælir í mót því, að úti
fyrir Reykjavík muni innan nokk-
urra ára vera 20 til 30 kvíar og
ekki fráleitt að í fyllingu tímans
munu allt að 100 stórkvíar staðsett-
ar við strendur landsins alls. Við
skjóta yfírsýn greinast ekki nein
rök, sem vegna náttúrulegra að-
stæðna í sjónum hníga gegn slíkum
fjölda kvía.
Einungis stórkvíaeldið gæti því
gefíð okkur 20 þúsund tonn þegar
upp verður staðið.
Hvaða aðferð er þá best til að
framleiða laxinn? — Sá eldisferill
sem ég hef löngum haldið fram er
alíslenskur, byggist ekki á reynslu
Norðmanna, heldur grundvallast á
stórseiðahugtakinu svokallaða, sem
aftur grundast alfarið á nýtingu
íslensks lághita (0—40 gráður).
Venjuleg sjógönguseiði, sem hafa
verið notuð í hefðbundnu eldi, em
40—80 grömm að þyngd. Til að ná
slíkum seiðum í sláturstærð þarf
lágmark 2 ára eldi í sjó. Ef seiðin
em hins vegar við sjósetningu vem-
lega stærri, þá tekur miklu skemmri
tíma að ná þeim í sláturstærð.
íslenska aðferðin, sem ég kalla
svo, byggist á því að nota hinar
séríslensku aðstæður — hitaorkuna
til að gera ódýr stórseiði sem em
allt að 400 til 700 grömm að þyngd.
Með því að hafa seiðaeldi á stöð-
um, þar sem er gnótt hita við
kjörhitastig laxanna, (10—14 gráð-
ur), er hægt að framleiða stórseiði
á 12—15 mánuðum. Með því að
flytja þau svo að vorlagi — ekki
síðar en júníbyijun — í hlýja sum-
arsjóinn við suðvesturströndina em
stórseiðin komin í sláturstærð fyrir
jól.
Með því að nota þannig sérís-
lenskar aðstæður; lághita sem nóg
er til af og sumarhita sjávar, má
búa til eldisferil, sem er að minnsta
kosti ári skemmri en hjá keppinaut-
um okkar. Með íslensku aðferðinni
ætti því að vera hægt að búa til
lax, sem er ódýrari í framleiðslu
en hjá keppinautunum, og þannig
vinna þá í samkeppninni þegar hún
harðnar á næstu árum.
í þessum eldisferli tel ég mestu
möguleikana liggja til að skapa
vemleg verðmæti í laxeldi á íslandi.
Fjöldi ónýttra
möguleika
Strandeldi virðist ganga betur
en bjartsýnustu menn þorðu að
vona og á því sviði emm við íslend-
ingar sannir fmmkvöðlar.
Strandeldið er að því leyti við-
ráðanlegra en sjókvíaeldið, að með
því er hægt að skapa kjörskilyrði
fyrir laxinn. En það byggist hins
vegar á geysilegri sjódælingu, sem
vitaskuld er mjög orkufrek. Reynsla
síðustu ára hefur að vísu leitt til
þess, að nú er hægt að hanna
strandeldisstöðvar, sem em miklu
nýtnari á orkuna en í hinum fyrstu.
Eigi að síður er geysilegur orku-
kostnaður líklegur til að verða ljón
í vegi æskilegs vaxtar strandeldis
á íslandi, og skilyrði þess að sú
grein eldisins nái nægilegum þroska
er lægra orkuverð.
Hvemig er það hins vegar hægt?
Mig langar til að varpa fram
hrárri hugmynd — en tek fram að
hún er frá minni hálfu lítt gmnduð:
Má ekki láta fískeldið sitja við
sama borð og stóriðjuna? Getur
ekki Landssamband fiskeldis og
hafbeitarstöðva orðið samningsaðili
um stórfelld orkukaup gagnvart
ríkinu fyrir hönd allra strandeldis-
stöðvanna í landinu og þannig
samið um svipað verð og stóriðjan
í landinu? Ég fullyrði, að fengist
raforka til dælingar á sama verði
og álverið kaupir við sína raforku
myndi það skipta sköpum fyrir eldi
í strandstöðvum.
Hafbeit virðist einnig vænleg leið
til framleiðslu á alilaxi við suðvest-
urhomið og ekki fjarri lagi að hægt
verði að framleiða með þeirri aðferð
3—6 þúsund tonn í fyllingu tímans.
Seiðamarkaðurinn erlendis hefur
til þessa skilað dijúgum upphæðum
í hirslur fískeldismanna. En flest
bendir til að markaður fyrir hefð-
bundin seiði í Noregi og írlandi
lokist á næstu ámm.
Ef við getum á hinn bóginn fram-
leitt seiði, sem að einhveiju leyti
taka seiðum annarra fram eða em
sérlega eftirsóknarverð, þá er
líklegt að okkur takist að halda
þessum mörkuðum opnum lengur.
Fyrir því liggja meðal annars orð
írskra yfírvalda.
Og þetta getum við: Þannig er
ljóst, að írar hafa hrifíst mjög af
hinni íslensku hugmynd um eldis-
feril sem byggist á stórseiðunum
og þá fysir mjög að kaupa héðan
stórseiði til sjávareldis. Sömuleiðis
er mikil eftirspum eftir geldseiðum
í Evrópu sem innan skamms verða
framleidd hér á landi.
Össur Skarphéðinsson
„Með því að nota þannig
séríslenskar aðstæður;
lághita sem nóg er til
af og sumarhita sjávar,
má búa til eldisferil,
sem er að minnsta kosti
ári skemmri en hjá
keppinautum okkar.
Með íslensku aðferðinni
ætti því að vera hægt
að búa til lax, sem er
ódýrari í framleiðslu en
hjá keppinautunum, og
þannig vinna þá í sam-
keppninni.“
Mig langar til að nefna nokkrar
aðrar smærri hugmyndir, til að sýna
það vaxtarmegn sem býr í fískeld-
inu.
Við eigum í iandinu regnbogasil-
ung, hið sjógengna afbrigði tegund-_
arinnar, sem vex geysivel í sjó. I
Bandaríkjunum er mikill markaður
fyrir sjóalinn regnboga, en hins
vegar bannað sökum sjúkdóma að
flytja inn ferskvatnsalinn regnboga
frá Evrópu. Heppilegasta stærðin á
regnboga fyrir Ámeríkumarkað er
350—700 grömm. Með því að ala
seiði upp í 70—90 grömm í hæfilega
heitu vatni yfír haust og vetur og
setja síðan í sjóinn að vori er hægt
að nota sumarhita sjávar hvar sem
er við landið til að ná þeim upp í
söluhæfa stærð. Bændur eða aðrir
gætu þá með litlum tilkostnaði kom-
ið sér upp kvíum til sjávareldis og
alið meðfram öðru 5—20 tonn yfir
sumarið. Mætti ekki framleiða með
þessum hætti 2—3.000 tonn af sjáv-
arsilungi, sem Bandaríkjamenn
myndu fúsir kaupa?
En til að svona framkvæmd
Eru hreinlætismál ís-
lendinga í kaldakoli?
Alfa heldur basar
SYSTRAFÉLAGIÐ Alfa heldur
sinn árlega basar sunnudaginn
22. nóvember kl. 14.00 að Ing-
ólfsstræti 19.
Allur ágóði af basamum rennur
til líknarstarfa.
Á basamum verður margt muna,
pijónavörur, leikföng, kökur og
fleira.
eftir Benedikt
Gunnarsson
Umgengnisvenjur og hreinlæti
íslendinga hafa fengið all alvarlega
umfjöllun í ijölmiðlum að undan-
fömu. Fer það vart milli mála að
erlendis viðskipta- eða samkeppnis-
aðilar okkar, sem eiga aðgang að
þýðingum á þessum fréttaþáttum
geta talið afstöðu okkar til heil-
brigðis- og hreinlætismála furðu-
legri en annars staðar gerist í hinum
siðmenntaða heimi, (hvað sem það
nú þýðir). Þetta mál hafa nokkrir
opinberir aðilar tekið til umfjöllunar
og gert þessa mynd æði litríka.
Að aflíðandi síðastliðnu sumri lét
Ríkismat sjávarafurða frá sér fara
frétt um úttekt, sem það stóð fyrir
á 100 frystihúsum eða öllum þeim,
sem á þeim tíma vom starfrækt.
Þessi fyrstihús hafa það sammerkt
að vinna matvæli á erlendan mark-
að, sem er viðkvæmur fyrir öllu
því, sem viðkemur snyrtimennsku
og hreinlæti, að vísu nokkuð mis-
kröfuharður en kröfuharður og auk
þess í mjög harðri samkeppni. Þessi
athugun ber það með sér að í 23
atriðum af 1500, sem athugunin
náði til em frystihúsin óhæf að
mati stofnunarinnar. Þessi atriði
verða þó að teljast mjög mis veiga-
mikil og vafasamt að meta þau
saman með sama mælikvarða. Þessi
hús em áframhaldandi í rekstri.
Nú er því þannig háttað að er-
lendir kaupendur vita ekki frá hvað
framleiðanda afurðin kemur, enda
em þessi „óhæfu“ frystihús ekki
nafngreind. Fyrir erlenda markað-
inn verða því öll frystihúsin merkt
þessum stimpli. Fréttin á þann hátt,
sem hún birtist, gefur tilefni til
þess að hún sé þýdd í útdrætti, sem
frétt eða til þess að klekkja á
íslenskum útflutningi annað hvort
vegna samkeppnissjónarmiða eða