Morgunblaðið - 12.12.1987, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLABIÐ, LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1987
RYK OG DÝRÐ
Á sviði lífsins
Bökmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sigfús Daðason:
ÚTLÍNUR BAKVIÐ MINNIÐ.
Fjórða Ijóðakver. Iðunn 1987.
í ljóðum Sigfúsar Daðasonar eins
og hjá fleiri rosknum skáldum gætir
þeirrar tilhneigingar að gagnrýna
samtíðina, hafa á homum sér ýmis-
legt af því sem kalla má daglegt líf
og naumast verður umflúið hvað sem
öllum skáldskap líður.
Þetta er gömul saga.
f upphafsljóðinu, Veröldinni, er að
því vikið að „líkt sem eitthvurt gling-
urprang" sé „komið í tímann". Og i
Síðustu bjartsýnisljóðum er sjálf
bjartsýnin orðin „ávani, óvani, veikl-
un, freisting,/ stríðir á móti skynsem-
inni, lífeðlisfræðinni, sögunni,/ og er
framleidd nú á tímum eins og hver
annar iðnvamingur/ með bandarískri
flármögnun":
Ó hve himinninn er blár, 6 hve
hafið er bjart
og augu okkar og ibúðin okkar
tandurhrein
og lífið með pabba og mðmmu sífellt
fegurra og betra.
En hinn göfugi sjáandi,
hinn glöggskyggni!
Hver mun minnast hans?
Rödd skáldsins verður spámannleg í
bjartsýnisljóðunum. Bjartsýnin vefst
fýrir því. Jafnvel skáldskapurinn og
spekin eiga sér ekki annað takmark
en fara að dæmi rómversks fom-
skálds og lofa rykið og reykinn. Eða
eins og Sigfús orðar það hátíðlega
og stuðlað: „Lofstafl fomhelga flytj-
um/ rykinu og reyknum."
Vtðar talar Sigfús í orðastað róm-
verskra fomskálda. í Gullöld er það
sjónarhom Virgils sem ræður þegar
bomir eru saman „siðir fortíðarinnar"
og „fra mtímans". Þar kemur á dag-
inn að Rómarsaga er enn að gerast
þvi herrar heimsins „ög grimmir"
hugsa sér enn til hreyfings. Að
minnsta kosti skil ég ljóðið þannig.
í Útlínum bakvið minnið opnari
ljóðstfi en stundum áður. En dæmi
em um svipuð vinnubrögð skáldsins
í fyrri bókum þess, einkum Höndum
og orðum (1959) og Fá ein ljóð (1977).
Ekki má skilja orð mín svo að Sigfús
Daðason sé farinn að stunda mjög
hversdagslega umræðu. En vandlæt-
ing hans og kaldhæðni leiða hann
stundum inn á brautir sem minna á
Sigfús Daðason
ræðustfi. Kunnátta skáldsins kemur í
veg fyrir að ljóðin verði mjög einhliða
boðskapur, jafnvægis er gætt milli
skáldskapar og merkingar.
Dálítill frásagnarstíll fer ljóðum
Sigfúsar vel. Dæmi eru Inni og Spek-
ingamir gömlu. í Inni sem er eins
konar uppriQun eins og fleiri ljóð
Útlína bakvið minnið er hermt frá því
sem kemur f ljós í neðstu hillunni
þegaT- farið er að róta. Meðal þess er
guðfræðibók um Elegíur, yfrið fögur
þýzk útgáfa,/ og myndir af ískyggi-
Íegri nom, Klöm Westhoff,/ (í
þýzkum heimildum var hún þó sögð
fögur)/ og af Balasjínu, með dauða
skáldsins í augunum." Hér er líf
elegíuskáldsins Rainers Maria Rilke
yrkisefni.
I elegíum Sigfúsar er ljóðræn fegurð,
tignarlegar myndir náttúm og
mannlífs eins og við þekkjum svo vel
úr skáldskap hans. Elegiumar lýsa
m. a. því þegar óbærileg tilvera herp-
ir að hjarta og á ferli í storminum
er ekkert nema munúðarlaust hug-
boð. En líka er ort um dýrð sem
einmananum hlotnast. Þegar ort er
um sára hamingju minningarinnar er
rúm fyrir mynd veislugesta sem
skemmtu sér við einkennilega tvíræð
gamanmál:/ félagslegan gimda-
annál/ og nýjustu umboð fyrirtækj-
anna“. Þessi heimtuffeka innrás
hversdagsleikans í hið ljóðræna and-
rúmsloft er til vitnis um hve hið
óskáldlega" er fyrirferðarmikið í
skáldskap Sigfúsar Daðasonar eins
og hann birtist í Útlínum bakvið
minnið.
Það er kannski út í bláinn að minna
á einu sinn enn að Ijóð þarf að lesa
vel. Ljóð Sigfúsar Daðasonar þola að
lesast oft því að þannig vaxa þau og
stækka f vitundinni. Athugasemd
skáldsins f bókarlok er góð leiðbeining
fyrir lesendur, sannar að skýringar
geta verið gagnlegar.
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Silja Aðalsteinsdóttir: í AÐAL-
HLUTVERKI INGA LAXNESS.
Endurminningar Ingibjargar Ein-
arsdóttur. Mál og menning 1987.
BÆKUR eftir, um eða með einhverj-
um hætti tengdar Halldóri Laxness
em margar á þessu ári og að vonum.
Ein þessara bóka og áreiðanlega ekki
sú sísta nefnist í aðalhlutverki Inga
Laxness.
Eins og nafnið gefur til kynna er
hér um að ræða bók um Ingu Lax-
ness, fyrri konu Halldórs Laxness
sem upphaflega hét Ingibjörg Einars-
dóttir. Hún var löngum kölluð Inga
Laxness leikkona, enda kom hún eft-
irminnilega við sögu íslenskrar leik-
listar eftir að hún hætti að fylgja
skáldinu um veröldina.
Silja Aðalsteinsdóttir hefur skráð
minningar Ingu Laxness og valið
þann kost að búa til samtalsbók með
eigin innskotum. Á þessu fer ekki
illa. Inga nýtur sín ágætlega í frá-
sögninni og Silja kemur sfnum
skoðunum að, einkum á rithöfundin-
um Halldóri. Skoðanir hennar eru
ekki bara bókmenntalegs eðlis heldur
þjóðfélagslegar sem réttlætist af því
að skáldið samdi helstu verk sín í
anda félagslegra bókmennta á því
tfmabili sem hann var kvæntur Ingu.
I samtalsbók af þessu tagi er yfir-
leitt ekki leitað að svörum við
hábókmenntalegum eða sfjómmáia-
legum spumingum. Það em einstök
tilsvör, einstakar myndir úr lífi per-
sóna og leikenda sem skipta máli.
Þó sakar ekki að reynt sé að brjóta
viss mál til mergjar. En þau verða
sjaldan til að varpa ljósi á heildar-
myndina.
Þótt í aðalhlutverki Inga Laxness
snúist að stómm hluta um Halldór
Laxness er það Inga sjálf sem við
þekkjum best eftir lesturinn. Eins og
Silja Aðalsteinsdóttir getur um í upp-
hafi er Inga Laxness orðheppin, en
afar sjaldan orðhvöt, að minnsta kosti
ekki í þessari bók. Það er rétt sem
Silja segir að Inga talar borgarmál.
Þessu heldur Silja í frásögninni og
með því móti fær lesandinn nokkra
hugmynd um dönskuskotna reykví-
sku eins og hún var áður töluð í fínum
húsum. Enska er Ingu líka töm.
Ingu Laxness tekst vel að lýsa
uppmna sínum, foreldmm, systkin-
um, vinum, vinkonum og ýmsu öðm
fólki. Sérstakur fengur er í lýsingum
á fslensku leikhúslífi og leiklist á
fimmta áratugnum og í byijun þess
sjötta. í þessum lýsingum er Inga
vissulega sjálf í aðalhlutverki, en á
öðmm stöðum í bókinni á hún í nok-
kurri samkeppni við annan leikara.
Svo em nokkrir sem stíga fram á
blöðum bókarinnar og öðlast líf þótt
stundum sé það takmarkað: Erlendur
í Unuhúsi, Hallbjöm Halldórsson,
Indriði Waage, Jón Helgason, Nikk-
ólína Ámadóttir, Grétar Fells.
Undir lok bókarinnar segir Inga
við Silju:
„Maður skáldar ailtaf þegar maður
er að rifla upp liðna tíð, en ekki dug-
ar að skálda of mikið."
Án þess að vera dómbær hef ég
það ekki á tilfinningunni að Inga
Laxness skáldi of mikið. En hún
skáldar alveg nóg til þess að frásögn
hennar verður forvitnileg og oft lif-
andi. Fólk vill vitanlega fá fréttir af
því hvemig skáldið hafi verið á áram
áður og hvemig það hafi reynst f
sambúð. Þeir sem leita slíkra upplýs-
inga í bók Ingu Laxness verða ekki
fyrir vonbrigðum, en öll persónuleg
umfjöllun er fremur hófsöm. Það má
aftur á móti lesa milli lína.
Sumar myndimar úr ferðum þeirra
Ingu og Halldórs Laxness um Evrópu
em litríkar og gaman er að lesa um
ferðalag þeirra á PEN-þing í Arg-
entfnu 1936. Sú frásögn er þó fremur
Jólatilboð
Borð og fjórir stólar
kr. 37.000,- stgr.
VALHÚSGÖGN
Ármúla 8, sími 82275
ÍGEYMIÐl
B/CKLINGINN
1 1877 ÍSAFOLD 1987 J
WIKA
Þrýstimælar
Ailar stæröir og geröir
SfloartlaDaiiswir
<3t ©@
Vosturgötu .16, sími 13280
SIGILDUR SAFNGRIPUR
JÓLASKEIÐIN 1987
í 40 ár höfum við smíðað hinar sígildu og vinsælu jólaskeiðar. Með árunum hafa þær orðið safngripir
og aukið verðgildi sitt. Nú er jólaskeiðin 1987 komin. Hún er fagurlega skreyií með mynd af furugrein
á skaftinu, en gyllt á skeiðarblaði.
GUÐLAUGUR A. MAGNÚSSON
LAUGARVEOl 22a
S. 15272