Morgunblaðið - 12.12.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1987
ffttrip Útgefandi tttWUifetfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 55 kr. eintakið.
Menntun o g
atvinnulíf
Fríverslun og
fjáröflun ríki
Aþingi Farmanna- og
fískimannasambands ís-
lands fyrir skömmu var
samþykkt ályktun þess efnis,
að kannað yrði hvort hægt
væri að breyta skólakerfínu á
þann veg, að starfskraftar
unglinga og ungs fólks á aldr-
inum 16-20 ára nýttust betur
á vinnumarkaðnum. í því
sambandi var lagt til, að
skólaárinu yrði breytt þannig,
að nemendur gætu unnið
a.m.k. 5 mánuði á ári en jafn-
framt yrðu kennslustundir
lengdar nokkuð.
I Morgunblaðinu í gær var
Birgir ísl. Gunnarsson,
menntamálaráðherra, spurður
álits á þessum hugmyndum
og sagði hann þá m.a.: „Ég
óttast, að þjóðfélag, sem gerir
menntun að eins konar auka-
vinnu með krefjandi aðalstarfí
dragist fljótt aftur úr öðrum
á sviði menningar, menntunar
og tækni... Það er ekki unnt
að stytta námstímann án þess
að það komi niður á náminu."
Þorvarður Elíasson, skóla-
stjóri Verzlunarskóla íslands
segir af sama tilefíii: „Hag-
sveiflur á íslandi eru skamm-
lífar en skólakerfí, sem
stendur undir nafni, er langlíft
og hafíð yfír stundarhagsmuni
atvinnulífsins. Hins vegar er
ég hljmntur því, að framhalds-
skólakerfíð verði endurskoðað
en þá með það að markmiði
að samræma það því, sem
þekkist í nágrannalöndunum,
sem útskrifa stúdenta ári
yngri en við eða í Banda-
ríkjunum en þarlendir setjast
í háskóla tveimur árum yngri
en íslendingar. Þó tel ég nauð-
sjmlegt að hafa í framhalds-
skólakerfínu valkost fyrir þá,
sem þurfa og vilja vinna með
námi sínu. En mér sýnist þessi
ályktun farmanna- og físki-
mannasambandsins alls ekki
vera framkvæmanleg án þess
að menntun í landinu líði fyrir
það.“
Guðni Guðmundsson, rekt-
or Menntaskólans í Reykjavík,
sejgir um þessa ályktun FFSÍ:
„Eg sé ekki að hægt sé að
stytta skólaárið án þess að
það komi niður á náminu.
Endurtekning er mikilvæg
fyrir nemendur, þeir tileinka
sér meðal annars nýjan fróð-
leik með því að heyra hann
endurtekinn enn og aftur."
Það hefur alla tíð tíðkast
hér á íslandi, að ungt fólk
vinni að sumri til og jafnvel í
fríum á öðrum árstímum.
Engin spuming er um það,
að þetta fyrirkomulag hefur
jákvæð áhrif á uppeldi og
þroska ungs fólks. Sumar-
vinna á skólaárum hefur leitt
til nánari kynna margra ung-
menna við atvinnulífíð í
landinu en ella hefði orðið og
er ómetanleg reynsla fyrir
ungt fólk. Slík sumarvinna
tíðkast ekki nema að tak-
mörkuðu leyti annars staðar.
Við eigum hins vegar að halda
fast í þessa rótgrónu hefð í
landi okkar.
Hitt er alveg ljóst, að vinnu-
aflsskortur í atvinnulífí okkar
í góðæri verður ekki leystur
með því að gjörbreyta skóla-
kerfínu og stytta þann tíma,
sem nemendur stunda skóla-
nám. Það er rétt, sem
menntamálaráðherra segir, að
það þjóðfélag,* sem gripi til
slíkra ráða, mundi fljótt drag-
ast aftur úr öðrum þjóðum og
þarf ekki að tíunda rökin fyr-
ir því, svo augljóst, sem það
er.
Það má vafalaust margt
bæta í skólakerfí okkar, en
þær breytingar hljótá frekar
að taka mið af því að auka
þær kröfur, sem gerðar eru
til nemenda á vissum skóla-
stigum, þannig að þeir væru
betur búnir undir alvarlegt
skólanám á æðsta stigi skóla-
kerfísins. Sá mikli fjöldi
nemenda, sem fellur á prófum
t.d. í Háskóla íslands, er
vísbending um, að einhvers
staðar í skólakerfínu þurfí að
gera meiri kröfur fremur en
minni.
Við ráðum heldur ekki bót
á vinnuaflsskorti í atvinnulíf-
inu með þvi að flytja inn
útlendinga í stórum stíl. Eins
og áður hefur verið bent á í
forystugrein Morgunblaðsins
getur slíkt leitt til alvarlegri
og erfíðari vandamála en þessi
innflutningur á að leysa. At-
vinnulífíð verður að aðlaga sig
þeim aðstæðum, sem við bú-
um við m.a. þeim mannfjölda,
sem er í landinu.
eftirJón
Sigvrðsson
F rí verslunarstefnan
í grein í Nýjum félagsritum árið
1843 sagði Jón Sigurðsson, forseti:
„ ... verzlaninni er eins háttað á
Islandi eins og annars staðar: að
því frjáisari sem hún verður, því
hagsælli verður hún landinu."
Greinilegt er af samhenginu, sem
þessi orð standa í, að Jón á við allt
í senn innflutningsverslun, útflutn-
ingsverslun og innanlandsverslun.
Þessi orð hafa í engu glatað gildi
sínu síðastliðin eitt hundrað fjörutíu
og fjögur ár. Raunar er fullvíst að
þau eiga enn betur við nú en um
miðja nítjándu öld.
Fríverslun er ríkjandi stefna í
viðskiptum í þeim heimshluta sem
við byggjum — að minnsta kosti í
orði lcveðnu. En þrátt fyrir að frjáls-
ræði í milliríkjaverslun hafí átt
stóran þátt í að færa íbúum Vestur-
landa meiri hagsæld á síðustu
áratugum en áður eru dæmi um, á
fríverslunarstefnan sífellt undir
högg að sækja. í því sambandi má
nefna vaxandi tilhneigingu til
vemdarstefnu í Bandaríkjunum
vegna mikils viðskiptahalla og erf-
iðleika í ýmsum rótgrónum atvinnu-
greinum þar í landi. Þá er
landbúnaðarstefna Evrópubanda-
lagsins í algerri andstöðu við
fríverslun og svartur blettur á sam-
starfí Evrópuþjóða. Enda er fátt
sem dregur meira úr möguleikum
þróunarríkjanna til að bjarga sér
sjálf en offramleiðsla ríkja Evrópu-
bandalagsins á landbúnaðarafurð-
um.
Raunar þarf ekki að leita út fyr-
ir landsteinana að dæmum af þessu
tagi. Óþarfí er að ljölyrða um mál-
efni íslensks landbúnaðar. Allir vita
f hvaða vanda þau eru komin og
það af nákvæmlega sömu ástæðum
og liggja að baki landbúnaðarvanda
Evrópubandalagsins. Annað mál af
innlendum vettvangi sem mjög hef-
ur verið á döfínni undanfamar vikur
er skýrt dæmi um það hversu lítill
hugur fylgir oft máli þegar kemur
að fríverslun. Hér á ég við leyfí þau
til útflutnings á frystum fiski til
Bandaríkjanna sem veitt vom sex
fyrirtækjum í októbermánuði
síðastliðnum. Með veitingu lejrfanna
var í reynd verið að hrinda í fram-
kvæmd yfirlýstri stefnu ríkisstjóm-
arinnar í þessum málaflokki eins
og hún birtist í starfsáætlun hennar
sem þingmenn stjómarflokkanna
samþykktu í sumar. En þegar á
reynir kemur annað hljóð í strokk-
inn. Sumirþeir, sem mest hafatalað
um nauðsyn aukins fíjálsræðis á
öllum sviðum, ætla af göflunum að
ganga einmitt þegar fíjálsræði á
einu sviði — að þessu sinni í út-
flutningsverslun — er aukið og það
ekki nema lítillega. Ef eitthvað er
má helst liggja mér á hálsi fyrir
að ganga ekki nógu langt í þessu
eftii því enn vantar verulega á að
útflutningur á frystum físki til
Bandaríkjanna hafí verið gefínn
ftjáls.
Þetta er þó ekki aðalefni þessar-
ar greinar heldur málefni innflutn-
ingsverslunarinnar og þá einkum í
ljósi breytinga í tolla- og skattalög-
um sem búið er að gera eða eru í
bígerð. Þær em einmitt í ætt við
fríverslun þar sem þær miða meðal
annars að þvi að koma á jafnræði
með einstökum greinum innflutn-
ingsverslunar og draga úr marg-
víslegri mismunun sem myndast
hefur í tfmans rás. En dæmin, sem
ég hef rakið af innlendum vett-
vangi, sýna að gæslumenn sér-
hagsmuna em sffeilt á varðbergi
gegn því að hróflað sé við forrétt-
indum þeirra hvað sem þeir kunna
að segja í hátíðarræðum.
Starfsáætlun
ríkisstjórnarinnar
í starfsáætlun ríkisstjómarinnar
er kveðið skýrt að orði að fríverslun
verði meginstefna í viðskiptum.
Ríkisstjómin Iítur á það sem helsta
hlutverk sitt í efnahagsmálum að
móta meginreglur um efnahagsleg
samskipti og umgjörð atvinnulífs
sem tryggi eðlilega samkeppni og
samkeppnishæfni íslenskra at-
vinnuvega. Þá mun hún beita sér
fyrir því að afskipti ríkisins af ein-
stökum atvinnugreinum og fyrir-
tækjum verði sem minnst. Ríkis-
stjómin telur farsælast að frjáls
verðlagning verði aðalreglan í verð-
myndun en hún mun stuðla að
aukinni samkeppni og leitast við
að efla verðgæslu þar sem sam-
keppni er ófullnægjandi. Jafnframt
hyggst ríkisstjómin auka aðhald að
verðmyndun í innflutningsverslun
meðal annars með reglulegum sam-
anburðarathugunum á verði hér á
landi og í öðrum löndum. Einnig
verður löggjöf gegn samkeppnis-
hömlum, hringamjmdun og óeðli-
legum viðskiptaháttum endurskoð-
uð á kjörtfmabilinu.
Þetta er samtíningur á nokkmm
almennum atriðum í starfsáætlun
ríkisstjómarinnar sem öll snerta
með einum eða öðrum hætti versl-
unina í landinu og þar með talda
innflutningsverslunina. Ég hef mót-
að starf viðskiptaráðunejrtisins
undanfama mánuði á þessum
grundvelli. Við mótun viðskipta-
stefnu þarf að gæta þess að mikil-
vægir þættir í umgjörð efnahags-
lífsins — eins og til dæmis gengi
og lánskjör — samrýmist sem best
þörfum almennings og atvinnuvega
og jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
En þótt mikilvægt sé að ná jafn-
vægi í þjóðarbúskapnum á líðandi
stund er ekki síður mikilvægt að
vinna jafnframt að umbótum til
lengri tíma litið.
Einföldun skatta
ogtolla
Þar með er komið að einu slíku
umbótaverkefni sem er endurskoð-
un laga og reglna um aðflutnings-
og vörugjöld. Þetta er í raun ekki
nema hluti — en þó mikilvægur
hluti — af mun stærra umbótaverk-
efni sem er heildarendurskoðun á
tekjuöflunarkerfí ríkisins. Aðrir
mikilvægir þættir þessarar endur-
skoðunar eru staðgreiðslukerfi
beinna skatta einstaklinga sém tek-
ið verður upp um áramótin og nýtt
og bætt söluskattskerfí með miklu
færri undanþágum en verið hafa
sem undanfari virðisaukaskatts.
Helstu sjónarmiðin sem liggja til
grundvallar þessari endurskoðun og
þá ekki hvað síst í sambandi við
aðflutnings- og vörugjöldin eru:
1) í fyrsta lagi að megintekjustofn-
ar hins opinbera verði sem almenn-
astir svo að skattlagning verði sem
hlutlausust.
2) í öðru lagi að skattlagning mis-
muni ekki atvinnugreinum og
fyrirtækjum.
3) í þriðja lagi að undanþágum og
sérreglum fækki þannig að álagn-
ingarprósentur geti verið sem
lægstar og auðveit verði að koma
við eftirliti með innheimtu.
í samræmi við starfsáætlun ríkis-
stómarinnar skipaði fjármálaráð-
herra starfshóp nú í sumar til að
undirbúa nýja, samræmda og ein-
faldaða gjaldskrá aðflutnings- og
vömgjalda sem taka skyldi gildi á
árinu 1988. Ríkisstjómin ítrekaði
þessa stefnumörkun í fjárlagafrum-
varpi fyrir næsta ár. Þær brejrting-
ar, sem hér eru boðaðar, em svo
miklar að líkja má við byltingu.
Með þeim er stefnt að verulegri
einföldun á núgildandi kerfí. Áður
en ég vík nánar að þessum breyting-
um er rétt að ég reki nokkuð
aðdragandann að og afleiðingamar
af núverandi kerfí aðflutnings- og
vömgjalda, sem er orðið æði flókið.
Aðdragandinn er í stuttu máli sá
að allt frá því að íslendingar gengu
í Fríverslunarsamtök Evrópu,
EFTA, árið 1970 og gerðu fríversl-
unarsamning við Evrópubandalagið
1972 hafa tollar, hvort sem er
vemdar- eða fjáröflunartollar, al-
mennt farið lækkandi. Til þess að
mæta tekjutapi ríkissjóðs vegna
þessara tollalækkana hefur meðal
annars verið gripið til þess ráðs að
ríghalda f háa tolla á þeim vömm
sem ákvæði fríverslunarsamning-
anna ná ekki til og einnig að leggja
margvísleg aukagjöld á sömu vör-
ur. Þá hafa margháttuð vömgjöld
verið lögð á innflutning og innlend
framleiðslu sumra vömtegunda.
Þetta hefur svo aftur leitt til þess
að mikið misræmi hefur skapast
milli innflutningsverðs og innlends
vömverðs einstakra vömflokka
annárs vegar og hins vegar hefur
innlendri framleiðslu verið mismun-
að. Með öðmm orðum verðhlutföll-
um hefur verið stórlega raskað sem
óhjákvæmilega hefur haft áhrif á
neysluval innanlands. Þá hefur orð-
ið að veita víðtækar undanþágur
frá gjaldtöku af hráefnum og vélum
og tækjum til iðnaðar til þess að
jafna sem mest samkeppnisstöðu
þeirra gagnvart erlendum aðilum.
Allt þetta hefur síðan orðið til þess
að torvelda mjög álagningu og inn-
heimtu aðflutnings- og vömgjalda.
Það var fyrir löngu orðið tímabært
að grisja þennan fmmskóg.
Róttæk breyting
Mikilvægustu þættir þeirrar
kerfisbreytingar sem nú hefur verið
ákveðin em eftirfarandi. Framvegis
verður byggt á tveimur tekjustofn-
un, almennum tolli og einu vöm-
gjaldi, í stað margra smærri
gjaldstofna áður. Þannig verða eft-
irtalin gjöld felld niður. Sérstakt
vömgjald af innflutningi og inn-
lendri framleiðslu, vömgjald af
innflutningi og innlendri fram-
leiðslu, tollafgreiðslugjald og
byggingariðnaðarsjóðsgjald. Hæstu
tollar verða lækkaðir úr 80% niður
í 30% að tóbaki og bensíni undan-
skildu. í stað flömtíu mismunandi
tollstiga frá 0 til 80% koma sjö toll-
stig frá 0 til 30%. Og af 6 þúsund
tollnúmemm bera 5 þúsund engan
toll. Þá er gert ráð fyrir því að toll-
ar á matvælum faili nær undan-
tekningarlaust niður en hámark-
stollar á þeim em nú 40%. Loks
verður stigið lokaskrefíð í átt til
samræmingar á álagningu aðflutn-
ingsgjalda á atvinnurekstur með því
að allir tollar og vömgjöld af vélum,
tækjum og varahlutum til land-
búnaðar og þjónustuiðnaðar falla
niður.
Þessar tollalækkanir og niðurfell-
ing gjalda em taldar hafa í för með
sér um 4V2 milljarðs króna telq'utap
fyrir ríkissjóð. Því verður mætt með
upptöku gjalds á nokkra vöm-
flokka, bæíði innflutning og inn-
lenda framleiðslu. Jafnframt verður
söluskattsstofninn breikkaður með
vemlegri fækkun undanþága. Með-
al annars verða öll matvæli sölu-
skattsskyld.
Á ríkisstjómarfundi sem haldinn