Morgunblaðið - 15.12.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1987
V eðratími
Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Steinunn Sigurðardóttir:
KARTÖFLUPRINSESSAN.
Iðunn 1987.
Kartöfluprinsessan eftir Stein-
unni Sigurðardóttur er að því leyti
ólík fyrri ljóðabókum hennar að nú
er meira ort um náttúruna en áður,
landslagið gerist áleitið við ljóð-
myndina. Fyrstu ljóðabækur Stein-
unnar beindust einkum að
manninum og mannlegum við-
brögðum, en í Verksummerkjum
(1979) fór náttúran að láta til sín
taka, að minnsta kosti sem baksvið
þankanna.
Á suðurleið með myndasmið og
stelpu heitir ljóðaflokkur í Kartöflu-
prinsessunni. Flokkurinn lýsir
bílferð yfir Hellisheiði og öllum
þeim undrum landsins sem taka við
eftir að Kömbum sleppir:
Fjöllin í hringjum og jöklar
í bungum marsera
hálfköruð ffarn i sjóndeildarhring
og eitt tekur við
þar sem annað endar.
Það sem ekki sést
það er ekki til.
Ljóðaflokkurinn sem er í eðli sínu
gáskafullur og dálítið kæringarlaus
þrátt fyrir upphafninguna sem
landið kallar fram fær skáldið til
að gefa yfirlýsingar, báðar við hæfí.
Hin fyrri hljóðar svo: „Ég þarf ekki
að elska mitt land/ en ég geri það
samt." Og hin síðari er svona: „Ég
vil ekki. sjá að elska mitt land/ en
því ekki það.“
Á suðurleið með myndasmið og
stelpu dregur upp mynd þeirrar
hátíðar og helgi sem landið þrátt
fyrir allt er, en með aðferðum hins
dæmigerða hversdagsljóðs og tal-
aða ljóðs. Þetta er ljóðstíll sem
Steinunn Sigurðardóttir hefur á
valdi sínu og hefur oftar en einu
sinni gripið til með góðum árangri.
En það eru fleiri ljóð í Kartöflu-
prinsessunni og ekki öll með sama
sniði. í fyrsta hltfta bókarinnar,
Tvöþúsund steinum, er ort um ást-
ina í senn á ljúfsáran og kald-
hæðnislegan hátt. I einu ljóðanna
er hann ávarpaður sem tengist út-
máðu landslagi æskunnar, þeirri
klöpp sem eftir að hún var sprengd
er orðin tvöþúsund steinar dreifðir
um ókunnug holt. „Mér endist ekki
ævin til að syrgja þig að verðleik-
um“ er dómur hennar og upp er
stunið í lok ljóðs: „Ó að ég mætti
endurfæðast/ til þess eins að gráta
þig.“
Þetta ljóð og fleiri í fyrrnefndum
hluta minnir á ljóðin í Tímaþjófín-
um, skáldsögu Steinunnar sem er
að stórum hluta í ljóðum. Veðr-
atími, annar hluti bókarinnar, er
aftur á móti dæmigerðastur fyrir
þá stefnu sem ljóð Steinunnar hafa
tekið að undanförnu, þ.e.a.s. fjalla
meira um sveit en borgarumhverfí.
Hæðir, hólar og dalur verða ágeng-
ari en malbik og götuljós. Og það
er mikið ort um árstíðir og veður.
En það er síður en svo að Steinunn
gleymi hinni mannlegu hlið þar sem
hún hvílir í faðmi náttúrunnar.
Haustverk hefst til dæmis á þessum
orðum: „Haustin eru tími litanna
sem varpa sér yfír landið en gleym-
um ekki að það er líka á haustin
sem menn drepa kærustur sínar."
Áður er getið þriðja hluta, Ijóða-
flokksins Á suðurleið með mynda-
smið og stelpu. Fjórði hluti og hinn
síðasti er samnefndur bókinni. I
lokaljóðinu hefur kartöfluprinsess-
an sjálf orðið: „Ormar mega allt,
svona kaldir og blautir." Ljóð henn-
ar verður að teljast einkennilegt, í
því er svartari húmor en yfírleitt í
ljóðum Steinunnar, kátína Ijóðsins
og háð beiskara en við eigum að
venjast. En óneitanlega er vel ort.
Steinunn Sigurðardóttir
Kartöfluprinsessan er í heild
sinni til marks um að ýmsir vindar
blása í ljóðagerð Steinunnar Sigurð-
ardóttur. Þar eiga sér stað átök og
þar er stundum jafnvægi. Það er
við hæfi að taka undir með Stein-
unni í Heilsárs morgunljóði:
Morgunninn lofar góðu
án þess að láta nokkuð uppi um daginn
sem fer í hönd.
Það er mannlegt að binda vonir við
hnöttinn rauða
þegar hann gægist framundan fjallstindi.
Kolringlaður
af syfju, glóandi af áhuga um leið.
Það er í eðli okkar að undrast
áframhald skýhnoðranna
á óskipulegri ferð milli höfuðátta
þvers og kruss.
Á hvaða leið þeir eru. Ónýt spuming.
Við fylgjum þeim eftir.
I faðmi fjallanna
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Ingebrigt Davik.
Sumar á Brattási.
Myndir: Oddbjörn Monsen.
Þýðandi: Kristján frá Djúpalæk.
Bókaútgáfan Skjaldborg 1987.
Hún er handa öllum sagan um
norska drenginn Tómas, sem fer
með móður sinni úr ys og þys borg-
arinnar til afa og ömmu á Brattási
í Fjarðarbyggð. Þar eyðir hann
sumrinu í faðmi stórbrotinnar nátt-
úru. Fræðist um gamla tímann og
búskaparhætti og kemst í náin
kynni við öH venjuleg húsdýr, auk
þess geitur, svín, gæsir og kanínur,
svo eitthvað sé nefnt.
011 sveitastörfin sem unnin eru
við örðugar aðstæður í hrikalegu
umhverfí gróðursælla fyalla eru
Tómasi í senn undrunar- og áhuga-
efni.
Af lífi og sál fylgist hann með
öllu sem gerist og verður góður
vinur margra dýranna, þótt kynni
yið sum þeirra séu ótta blandin í
fyrstu. í beijaferð fínnur Tómas
mauraþúfu og horfír á innbyrðis
áflog mauranna. Sykurmoli sem
hann hendir til þeirra sortnar og
eyðist. Nánust verða kynni hans
af geitunum. Ein þeirra borða
hrútaber úr lófa hans er hann býð-
ur henni þau. Geitin Dokka verður
besti félagi hans og gengur við hlið
hans er hann rekur hópinn heim í
kofa. Sumardvölinni lýkur. Það er
erfitt að kveðja, einkum Dokku.
Bók þessi hefur aðdráttarafl. Þar
ber ýmislegt til. Einstaklega
skemmtilegar Ijósinyndir prýða
heilu síðumar og gera lesanda sam-
ferðamann Tómasar í óeiginlegri
merkingu. Frásögnin af kynnum
Tómasar við dýr og menn og um-
hverfí einangraðrar fjallabyggðar
er lífleg og áhugavekjandi. Hvers-
Kristján frá Djúpalæk
dagsleikinn birtist á vönduðu og
kjamgóðu máli.
Letrið er stærra en almennt í
bamabókum. Aftast í bókinni eru
þijú ljóð og nótur með.
Fyrsta ljóðið Kibba er eftir höf-
und sögunnar og lagið einnig. Móðir
Tómasar syngur það fyrir hann á
kvöldin á Brattási. Ljóðin Búkolla
og Folaldið mitt eru eftir þýðanda
sögunnar, Kristján frá Djúpalæk
og lögin eru eftir Magnús Pétursson
og Heiðdísi Norðfyörð.
Skoðanir geta verið skiptar um
það hvort bæta eigi við ritverk ann-
arra eins og hér er gert, hvað sem
því líður sóma ljóð Kristjáns sér vel
og hæfa öðru efni.
Bókin er sérlega falleg og vönduð
í útgáfu.
Láttu brimlöðrið
ýfa á þér fiðrið!
myrkrið skellur
Stuttar sögur
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
ísak Harðarson: ÚTGANGA UM
AUGAÐ LÆST. Svart á hvítu
1987.
Ljóð ísaks Harðarsonar em
mótuð af stefnu sem orðið hefur
áhrifamikil í íslenskum samtíma-
bókmenntum og einkennist af
orðaleikjum og gálgahúmor. Um-
fram allt má hátíðleikinn ekki taka
völdin. Betra er að vera kaldrifjað-
ur og ekki síst fyndinn.
ísak er líka meðal þeirra fáu
skálda sem iðka konkretisma, en
sú stefna er fólgin í því hjá ljóð-
skáldum að setja texta upp líkt
og mynd, láta uppsetninguna
sjálfa spegla það sem skáldinu er
efst í huga. Dæmi um þetta í Út-
göngu um augað læst er hinn eilífí
vikivaki þar sem setningin „get
ekki að því gert hvemig líf mitt
streymir" flæðir um alla síðu 71.
Útganga um augað læst er
fímmta ljóðabók ísaks Harðarson-
ar, hinar eru Þriggja orða nafn
(1982), Ræflatestamentið (1984),
Slý (1985) og Veggfóðraður óend-
anleiki (1986). Nýjungagimi og
fersk skynjun teljast meðal kosta
ísaks Harðarsonar. En nokkuð ber
á því að hann yrki íþróttarinnar
vegna, hafí í rauninni ekki frá svo
mörgu markverðu að segja.
í síðari . hluta bókarinnar,
Tvíbýlið augað. er ljóðaflokkurinn
Dagsetningar. í honum er 16.00:
myrkrið skellur á
myrkrið skellur á
mig!
Þetta fer ekki illa í því sam-
hengi þar sem það stendur, en er
ósköp rýrt. Svo er því miður um
fleira í Útgöngu um augað læst.
En ísak Harðarson ber að lofa
fyrir að hann tileinkar sér vönduð
vinnubrögð, fágar ljóð sín og
sverfur.
Fyrri hluti bókarinnar nefnist
Bók úndúlatans. Orðaleikir og út-
úrsnúningar em víða kennimark
þessara ljóða, en stundum rekst
lesandinn á ljóð sem miðla ákveð-
inni reynslu og em um leið eins
konar stefnumörkun skáldsins í
samtíð sem það metur varla mik-
ils. Eitt þessara ljóða er Inni:
ekkert:
oið án gráðugs tilgangs
sleppa fá ósködduð
gegnum rifjám þeirra
þessa yfirlýstu kvöldstund
allt er upp lýst
án skugga
gott að eiga tré
í sjávarþorpi fljúga út
á klappimar síðia kvölds
finna grenjandi storminn
og brimlöðrið ýfa á sér fiðrið
síðan heim aftur
kveikja á sjö kertum
gegnt logandi arninum
og bera ekki ábyrgð á neinu
nema sálu sinni
ísak Harðarson
ekkert:
þeir auglýsa námskeið
í fullkominni hegðan
boða stöðluð vængjatök
og höfuð læst eintómri þekkingu
—ég ætla ekki
að fara
í þessu ljóði em viðbrögð skálds
við heimtufrekri og ómannúðlegri
samtíð, hinu innihaldslausa og
staðlaða í lífi margra. Þegar ísak
hefur eitthvað að segja, á brýnt
erindi við lesandann, nær hann
eftirminnilegum árangri. Þetta
gerist einkum í lengri ljóðunum
sem em eilítið frásagnarleg. Fyrr-
greint ljóð er til vitnis um það og
líka hvíslarinn sem á óvenjulegan
hátt dregur upp mynd fjölskyldu-
foður, „heiðskíra pabba“.
ísak Harðarson er nú þar stadd-
ur í ljóðagerð sinni að hann hefur
margt lært, en þarf að hu'gsa vel
sinn gang hvað framhaldið varðar.
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Haraldur Magnússon: ÖSPIN OG
ÝLUSTRÁIÐ. Smásögur. 168 bls.
Skuggsjá. 1987.
Þijátíu og þijár em sögurnar í
þessari bók. Því er hver saga aðeins
tæpar fimm síður að meðaltali. Sum-
ar em lengri, aðrar skemmri, allt
niður í tvær síður. Vandasamt er
að semja svo stuttar smásögur ef
hver um sig á að innihalda raun-
vemlega sögu'. Allt er þó hægt.
En fleira vakir fyrir höfundi en
að segja sögu. Stundum er hann t.d.,
virðist mér, að koma á framfæri
sannindum sem honum em hugleik-
in; áliti, skoðunum, viðhorfum.
Þannig fær skólakerfið sinn skammt
í fyrstu sögunni. Tveir heimar heitir
hún. »Margt þeirra ungmenna, sem
lenda í slíkri hringiðu, fara ófarir,
missa kjarkinn í lífsbaráttunni og
verða aldrei að þeim mönnum, sem
þau annars hefðu orðið, hefðu þau
fengið eðlilega meðhöndlun í fram-
haldsskólunum.« Gæti þetta ekki
eins sómt sér í ritgerð?
Næsta saga heitir Gauksunginn.
Hana hygg ég eigi að skilja sem
dæmisögu. Og svo gr um fleiri. Víðar
er bent á hliðstæður í dýraríkinu.
Tófan og veiðimaðurinn sýnir fram
á hringrásina í náttúmnni: hvernig
einn lifír á öðmm. Síðasta sagan,
Litla jólatréð, sem er ekki beint jóla-
saga, tekur dæmi af tijánum í
skóginum. Að öðm leyti er það saga
af ríka, vonda manninum sem tekur
sinnaskiptum og verður góður og
gjafmildur.
Upplýst er í kápuauglýsingu að
höfundurinn sé hálfsextugur, Norð-
lendingur að uppmna. Hann kann
að hafa sinnt ritstörfum lengi þó
hljótt hafí farið og telst þá varla til
Haraldur Magnússon
byijenda. En sá er háttur fullorðinna
og ráðsettra að fara varlega af stað
fremur en geyst. Og svo er um höf-
und þessara sagna. Hann slær ekki
um sig til að vekja á sér athygli.
Sýnilega hefur hann íhugað gaum-
gæfilega efni hverrar sögu.
Minna fer fyrir tilþrifum. Sem
heild þykir mér bókin vera of dauf.
Mörg sagan er eins og rammi utan
um lífssannindi sem höfundur er að
velta fyrir sér. Og það kunna allt
eins að vera gömul og viðurkennd
sannindi sem vekja þá ekki lengur
spumingar; hræra ekki upp í huga
neins. I stuttu máli: sögumar hafa
laglega áferð og búa yfír góðum
hugmyndum en skortir lit og líf.