Morgunblaðið - 15.12.1987, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1987
Önnudeisíraunir
en lukka að lokum...
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Auður Haralds: Ung, há, feig og
Ijóshærð
Utg. Forlagið 1987
Það veldur heilabrotum og kemur
jafnvel út augnskuggapokum að
ætla sér að skrifa skipulega um þau
forkostulegu ævintýri sem hin sak-
lausa stúlka Anna Deisí lendir í.
Svo lygileg og hrærandi er saga
þessarar ungu stúlku, ævintýri
hennar blanda af tryllingi og heitri
rómantík með slettu af koníaki. Frá
því hún stígur inn í byggingu Glob-
al Enterprise etc og hittir fyrir
deyjandi fyrverandi tilvonandi
vinnuveitanda sinn og verður vitni
að því er naglalakkið er að bráðna
á brunnum eínkaritaranum og til
þess að sú unaðsstund rennur upp
rösklega tvö hundruð síðum síðar,
að upplýst er að hún er dóttir laun-
dóttir aðalsmannsins fína og hefur
tekið í fóstur matrónuna góðu og
vondu konuna sem verður góð að
lokum. Þarna á milli geysast at-
burðirnir, það eru þvílíkar flækjur
sem hin háa og feiga dís lendir í,
að oft verður mmaður að halda vel
á spöðunum til að fylgja henni eft-
ir. Dæmalaust sem blessuð stelpan
er mikill einfeldningur, þrátt fyrir
allt. En hún skilur þó að lokum,
eftir að hafa verið göbbuð til Jórd-
aníu af hinum óræða Davíð. Og það
er sem betur fer ekki alveg rétt að
hún sé feig. Því að henni tekst að
koma sínu á þurrt.
Auður Haralds hefur verið í senn
ærslabelgur og hrekkjalómur meðal
íslenzkra rithöfunda frá því hún
sendi frá sér sína fyrstu bók um
hvunndagshetjuna, sjálfa sig. Það
er ákaflega erfítt að setja Auði á
nokkum bás, jafn erfitt er oft að
henda reiður á því, hvað fyrir henni
vakir með því sem hún skrifar.
Hvenær er henni alvara. Otrúlega
oft, að ég held. En jafnskjótt og
hún óttast að lesandinn sé farinn
að ímynda sér það, slær hún öllu
upp í stæla og kæruleysi. Flýtur
alltaf á mælsku og orðfimi, en þetta
hið sama skemmir líka fyrir henni
og á stundum er það við að færa
hana í kaf.
í ævintýrasögunni um Onnu
Deisí fer ekki milli mála, að höfund-
ur er að leika sér. En leikur sér
ansi skemmtilega. Að vísu eru inn-
skotin, þar sem höfundur er að
„réttlæta" gerðir sínar og gefa okk-
ur uppskrift af því, hvemig eigi að
Auður Haralds
búa til svona sögu, full ítarleg og
ekki alltaf eins fyndin og höfundi
þykir. Því að stundum hefur lesandi
á tilfinningu, að Auður bókstaflega
falli í stafí yfír hnyttni sinni. Samt
er mjög úr allri ofhleðslu dregið,
miðað við fyrri bækur hennar.
Og saga Önnu Deisí og allt spi-
leríið í kringum hana, með lesanda
sem írónískan þátttakanda, verður
býsna skemmtileg. Persónusköpun-
in er að vísu ósköp daufleg, þrátt
fyrir fjölda lýsingarorða um persón-
ur og allfjálgar almennar lýsingar,
en það endar nú samt með að matr-
ónan verður dálítið ljúf og sýnileg.
Mér finnst saga Ónnu Deisí bera
af öðru sem Auður Haralds hefur
sent frá sér. Því að mér finnst ekk-
ert að því að leika sér, ef leikregl-
umar og leikbrellumar eru
sniðuglega gerðar.
„Norðurglugginn“
Helgi Vilbergs við eitt verka sinna.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Nýlega var opnaður sýningarsal-
ur á Akureyri, sem ber nafnið
„Glugginn Gallerí".
Aðstaða til sýningahalds í höfuð-
stað Norðurlands hefur lengi verið
næsta bágborin, þó gerðar hafi
verið virðingarverðar tilraunir til
þess að halda uppi reglubundnu
sýningahaldi á hinum ýmsu stöðum
í bænum. Hér minnast menn aðal-
lega hins lofsverða framtaks Óla
G. Jóhannssonar fyrir nokkrum
árum, sem mikla athygli vakti og
miklar vonir voru bundnar við —
en dæmið gekk einfaldlega ekki
upp.
Hinn nýi sýningarsalur er stað-
settur á Glerárgötu 34 á jarðhæð,
svo að aðkoman er öllu auðveldari
en í salarkynnum Óla G., sem voru
í sama húsi, en vel að merkja á
efstu hæð í lyftulausu húsinu.
Til að standa undir rekstri sýn-
ingarsalarins sem er í leiguhús-
næði, hefur verið stofnað hlutafé-
lag átta myndlistarmanna og fímm
aðila úr atvinnulífinu og þannig er
hann tryggður eitt ár fram í
tímann. Þá ber að nefna að allnokk-
ur fyrirtæki hafa styrkt framtakið.
Vegna anna náði ég ekki til Akur-
eyrar, þegar salurinn var formlega
opnaður, en ég gerði mér ferð
þangað sl. sunnudag og náði í
skottið á sýningu Helga Vilbergs,
sem er stjórnarformaður fyrirtæk-
isins, sem ber nafnið „Norður-
glugginn“.
Nafnið er táknrænt, því að ætl-
unin er að opna sem flesta glugga
ferskum og listrænum straumum —
halda sýningar, sem standa undir
sér að listrænum gæðum, svo sem
einna best gerist á landi hér. Tak-
ist það ekki, er það ekki sýningar-
salnum að kenna, sem er hinn
vistlegasti og sem slíkur ekki ein-
ungis eins og best gerist hér í
Reykjavík, heldur hreint og beint
á alþjóðamælikvarða. Og það yrði
ei heldur út af framtaksleysi for-
svarsmanna salarins, því að þeir
eru uppfullir af baráttugleði og
framtíðaráformum og munu ekki
láta deigan síga, fyrr en öll sund
lokast.
En það er óþarfi að vera með
hinn minnsta vott af svartagalls-
rausi hér, því að enginn vafí er á
að hinir virtustu og framsæknustu
íslenzku myndlistarmenn munu
leggja salnum lið, er þeir vita af
þeim fölskvalausa stórhug, er hér
liggur að baki. Og það hefur mikla
þýðingu að tengja höfuðstað Norð-
urlands hinu lffrænasta á íslenzk-
um myndlistarvettvangi og virkja
til þess alla hugsanlega krafta.
Sýning Helga Vilbergs var hin
þriðja í röðinni í húsakynnunum
og um leið fyrsta einkasýningin.
Helgi hefur verið virkur myndlist-
armaður, allt frá því að hann
útskrifaðist úr MHÍ fyrir þrettán
árum, og hann á jafnframt mestan
þátt í að byggja upp Myndlistar-
skóla Akureyrar — gera hann að
prýðilegasta undirbúningsskóla
undir MHÍ, sem þekkist á landi
hér, jafnframt því að einnig eru
starfræktar framhaldsdeildir innan
hans. — Það voru tuttugu myndir
á sýningu Helga og allar unnar í
sömu tækni, þ.e. akrýl á léreft.
Ég hef fylgst grannt með þróun
Helga, allt frá því að hann fór fyrst
að taka þátt í samsýningum hér
syðra og einnig á Akureyri, er ég
var þar á ferð að kíkja á hina
ýmsu listviðburði. Þekking mín á
ferli hans sem myndlistarmanns er
því allnáin og jafnan hefur mér
fundist sem herslumuninn vantaði
til úrskerandi árangurs og kenndi
um miklum önnum vegna brauðst-
ritsins, enda er hann fjölskyldu-
maður.
Og þrátt fyrir að annir Helga
hafí naumast minnkað, skal nú
fúslega viðurkennt, að hann hefur
náð miklu sterkari tökum á miðlin-
um og telst nú vera orðinn þroskað-
ur og agaður málari, sem við miklu
má búast af í framtíðinni, haldi
hann ótrauður sínu striki.
Kannski hefur Helga tekist betur
að skipuleggja tíma sinn en áður,
því það er alveg víst, að vinnubrögð
hans eru nú mun þróaðri og mark-
vissari.
Málverk hans eru beinar lifanir
og hughrif frá náttúrunni, mannlíf-
inu og landslaginu allt um kring,
en færð í nær óhlutlægan búning,
en þó sjaldan meira en svo, að
maður fínnur jafnan fyrir nálægð
lífs og gróanda.
Helgi er ekki einasta orðinn ag-
aðri og markvissari í myndbygg-
ingu, heldur eru litir hans nú öllu
jarðtengdari og safaríkari. Sýning-
ar sem þessi gleðja okkur sunnan-
menn jafnvel meira en þá fyrir
norðan, a.m.k. mig, því að ég vil
sjá sem þróttmesta myndlist úti á
landsbyggðinni — samtengda nán-
asta umhverfi og þó ferska og
nútímalega.
Helgi er orðinn einn þeirra mál-
ara, er finna gleðina yfír því, sem
er fullhugsað og fullgert á mynd-
fletinum, án þess að málverkið
sjálft sé fullgert, því að málverk
telst aldrei fullgert. Menn hætta
einungis af einhverri innbyrðis eðl-
ishvöt, og það er mikill vandi að
hætta á réttu augnabliki þannig
að hvergi sé of né van. Málarar
orða þetta stundum þannig á
líkingamáli, að þegar menn séu
alveg vissir um, að mynd sé full-
gerð, þá sé tími kominn til að byija
á henni!
Og hver einasta mynd skal vera
ný, fersk og mögnuð lifun.
Göngur og réttir
Békmenntir
Erlendur Jónsson
GÖNGUR OG RÉTTIR. V. 534
bls. Bragi Siguijónsson bjó til
pr. Skjaldborg. Akureyri, 1987.
Þetta fímmta bindi Gangna og
rétta nær yfír Þingeyjarsýslur,
nema vestustu hreppana, og Múla-
sýslur. Það var þriðja bindi í fyrstu
útgáfu. En umsjónarmaður hefur
stokkað ritið upp, líka aukið það.
Er þessi hluti ritsafnsins að ýmsu
leyti skemmtilegastur, enda er
Bragi þarna á heimaslóðum og hef-
ur því vitað til hverra hann átti að
snúa sér þegar hann valdi höfund-
ana. Þá eru afréttir í þessum
landshluta hinir víðáttumestu á
landinu, landslag ljölbreytt og víða
stórbrotið, göngur langar og þar
af leiðandi frá mörgu að segja. Auk
afréttalýsinga og frásagna úr
göngum og réttum er þarna langur
þáttur um Fjalla-Bensa, Mývetning-
inn sem fór í eftirleit vetur hvern
inn á öræfi og gat verið svo vikum
skipti í þeim ferðum. Varð Bensi
víðfrægur af. Margt hefur verið af
honum skráð, meðal annars skrifaði
Gunnar Gunnarsson um hann
skáldsöguna Aðventu.
Tvö eru hús á afrétti Mývetninga
sem kunn hafa orðið af frásögnum.
Annað er sæluhúsið við Jökulsá á
Fjöllum en þar þykir reimt mjög
og hafa margir þóst verða þess
varir. Hús þetta var reist 1882,
hlaðið úr höggnu gijóti, byggt á
kostnað landssjóðs við feijustaðinn,
í fyrstunni ætlað landpósti og öðr-
um sem leið áttu yfír ána en einnig
notað af leitarmönnum. Hitt er
Péturskirkja við Nýjahraun er nafn
var gefið eftir einum þeirra sem
stóðu fyrir byggingunni — auk þess
sem hliðsjón mun höfð af heiti höf-
uðkirkju kristninnar í Róm. Péturs-
kirkja er yngri miklu en sæluhúsið
við Jökulsá og fara af henni færri
reimleikasögur. Hins vegar hefur
gisting þar aukið mönnum andríki
svo þar hefur mörg vísan orðið til.
»Sæluhús þetta er að því leyti
merkilegt m.a., að þar hefír frá
upphafí verið skráð og geymd min-
isteriabók ,kirkjunnar“, og er hún
nú þegar orðin tvö allstór bindi.«
Hrakningasögur eru og í bók
Bragi Siguijónsson.
þessari. Hygg ég það hafi verið
ekki síst fyrir áhrif frá Göngum og
réttum að þess háttar bókmenntir
komust í tísku í kringum 1950.
Nýir viðaukar eru í þessu bindi.
Tel ég þá til bóta — úr því að ráð-
ist var í endurútgáfu. Ekki verður
gert hér upp á milli þátta né höf-
unda. Þeir hafa unnið verk sitt af
kostgæfni. Sumir þeirra munu fátt
hafa skrifað annað um ævina, aðrir
eru þekktir fræðimenn, þeirra á
meðal Ólafur Jónsson og Benedikt
Gíslason frá Hofteigi. Höfundarnir
voru að sjálfsögðu valdir úr bænda-
stétt mest. Þetta voru menn
sprottnir úr sama jarðvégi og skrif-
uðu hver öðrum líkt. Því verður
maður þess lítt var hvar einn hætt-
ir og annar tekur við. Þannig ber
ritið góðan heildarsvip þó það sé
skrásett af mörgum.
Ritið hefur aukist svo í endurút-
gáfu að það mun nú fylla sex bindi
í stað fímm áður. Þegar ritið var
tekið saman fyrir fjörutíu árum
voru búskaparhættir að vísu breytt-
ir frá fyrri tíð en göngur og réttir
að mestu í sama horfi og verið
hafði um aldir. En svo er nú ekki
lengur. Rit sem þetta yrði því naum-
ast sett saman nú. Sveitarómantík-
in hefur bliknað, ef hún er þá ekki
horfin. Og bændum er ráðið að
skerða bústofn sinn. Skáldin yrkja
ekki lengur um sveitasælu og hjörð
í haga. Kannski er gamla gangna-
og réttastemmningin hvergi varð-
veitt lengur — nema í þessu riti!
En þar lifir hún þó alltént góðu lífí.
Bær í byrjun aldar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Magnús Jónsson: BÆR í
BYRJUN ALDAR. 141 bls.
Skuggsjá. 1987.
Bók þessi er fyrst og fremst skrá
yfir hús og íbúa í •Hafnarfirði árið
1902. Hún var fyrst gefín út í litlu
upplagi 1967, síðan endurútgefín
þrem árum síðar, þannig að hér er
á ferðinni þriðja útgáfa. Ekki eiga
allar bækur slíku gengi að fagna.
Annars eru rit sem þetta oftast fljót
að hverfa af markaði — bækur sem
tengjast ættfræði og persónusögu
og taka til heilla sveita eða héraða.
Sem hliðstætt dæmi má nefna Dala-
menn og Strandamenn Jóns
Guðnasonar sem teljast nú orðið
með fágætari bókum. Þessari bók
er að því leyti annan veg háttað
að hér er tekinn fyrir þéttbýlisstað-
ur og allt miðað við eitt og sama
árið.
Kunnugleika brestur mig til að
meta sannfræði bókarinnar en tel
að þeir hlutir hljóti að vera í lagi
þar eð bækur sem þessi eru lesnar
með gagnrýnni augum en flestar
aðrar; villum, ef fyrir koma, jafnan
mótmælt kröftuglega af einhverjum
sem telja sér málið skylt.
Myndír eru þama margar af
húsum og fólki. Hitt er svo sér-
kennilegast við útgáfu þessa að
bókin er ljósprentuð eftir handriti
— handskrifuðu! Rithönd skrifarans
er vel læsileg og því er nær jafnauð-
velt að lesa bókina og þótt hún
Magnús Jónsson
væri prentuð, að minnsta kosti þeg-
ar maður er búinn að venjast
skriftinni. En persónulegri verður
hún fyrir bragðið.
Þó Bær í byrjun aldar sé í raun
manntal fyrst og fremst hefur höf-
undur leitast við að krydda það með
upplýsingum og athugasemdum
ýmiss konar þannig að þetta verður
meira en nafnarunan einber, tals-
vert meira. Yfir heildina litið gefur
bókin glögga innsýn í lífshætti
Hafnfírðinga um aldamótin síðustu.
Til hinna, sem sjá þama afa sína
og ömmur, eða langafa og
langömmur, mun Bær í bytjun ald-
ar þó skírskota fyrst og fremst. Það
er með öðrum orðum vegna hins
almenna mannfræði- og ættfræði-
áhuga sem þessar bækur standa
svo stutt við í hillum bókaverslana.