Morgunblaðið - 30.01.1988, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 1988
væri ennþá á tilraunastigi, og að
helsta vandamálið væri að rekstur-
inn væri mjög fjármagnsfrekur, og
lánafyrirgreiðsla léleg.
„Við á Patreksfirði höfum orðið
á eftir í þróuninni; hér stóð toga-
raútgerð lengst og uppbygging
bátaútvegs kemur seint," sagði
Björn þegar hann var spurður um
orsakir vandans á Patreksfirði. Við
misstum síðan af þeirri miklu upp-
byggingu á skuttogurum sem varð
á síðasta áratug, og nokkrir útgerð-
armenn hættu rekstri og seldu báta.
Um það leyti sem kvótinn var sett-
ur á stóðum við uppi nær bátalausir,
og kvótinn hafði þau áhrif að skip
hækkuðu svo mikið í verði að menn
eiga í erfíðleikum með að kaupa
ný skip.“
Lægstu tekjur á Vestfjörð-
um
Það er ljóst að Patreksfjörður
hefur orðið fyrir töluverðu áfalli
þegar Skjöldur hætti starfsemi í
byijun áratugarins, og má varla við
því að stærsta fyrirtæki bæjarins í
dag, Hraðfrystihús Patreksfjarðar,
hætti störfum í langan tíma. Íbúum
hefur fækkað um 5% á Patreksfírði
síðan 1981 - eru nú um 970 talsins
- og þó að meðaltekjur þar séu
aðeins rétt undir landsmeðaltali eru
þær hinar lægstu á Vestfjörðum.
Aðeins um 40% vinnandi manna
uppgjafartónn í Patreksfirðingum
þó á móti blási, og flestir líta á lok-
un Hraðfrystihússins sem tíma-
bundna erfíðleika. Eitt mikilvæg-
asta verkefnið á Patreksfírði í
nánustu framtíð er bygging elli- og
hjúkrunarheimilis. Jón Þórðarson,
lyfsali, er formaður framkvæmda-
nefndar um bygginguna. „Það ríkir
mikill einhugur um þessa bygg-
ingu,“ sagði Jón, „en Barðastrand-
arsýsla er eina sýslan á landinu þar
sem engin aðstaða er fyrir aldraða."
Fyrir eru á Patreksfirði sjúkra-
hús og heilsugæslustöð, og yrðu
hjúkrunardeildin og elliheimilið
byggð í tengslum við það. „Þetta
er búið að vera í deiglunni í fjölda-
mörg ár, en nú liggur fyrir nákvæm
framkvæmdaáætlun, og við héfj-
umst handa af fullum krafti í ár.
Við ætlum síðan að reyna að ljúka
við bygginguna á fjórum til fímm
árum. Þörfin er augljós hverjum
sem kemur inn á sjúkrahúsið, hún
er gífurleg. Hér eru 150 manns sem
eru 65 ára og eldri og af þeim þurfa-
12-20 á algjörri umönnun að halda
og þessi þörf mun fara vaxandi.
Auðvitað er þetta stórverkefni,
þetta er mikið átak fyrir þessi litlu
sveitafélög, en fólk er mjög jákvætt
fyrir þessu og skilningur manna á
samvinnu þessarra fimm sveitarfé-
laga í Vestur-Barðastrandarsýslu
hefur aukist."
Gísli Olafsson
Jón Þórðarson
starfa að sjávarútvegi, en hlutfall
þjónustustarfa er hátt, því Patreks-
fjörður er þjónustumiðstöð Barða-
strandarsýslu; þar er t.d. sjúkrahús,
bankar, Póstur og Sími og sýslu-
mannsembættið. Undirstaðan í
atvinnulífi Patreksfjarðar er þó
sjávarútvegurinn og hinn mikli
samdráttur í afla síðan 1982 hefur
komið sér mjög illa. Þó er rétt að
geta þess að aflinn dreifist nú mjög
jafnt yfir árið og nýting á aflanum
er mjög góð. „Aflinn er allur unninn
í fyrsta flokks pakkningar á
Ameríkumarkað", eins og einn við-
mælandi Morgunblaðsins orðaði
það.
Bygging elliheimilis í
bígerð
Því fer fjarri að það sé einhver
Verður völvan sannspá?
Nú er verið að vinna að lausn
vanda Hraðfrystihúss Patreksfjarð-
ar í Byggðastofnun og innan stjóm-
arinnar og Sambandsins, og einhver
von er um að lausn fáist á málinu
innan nokkurra daga. Þó að mikið
ríði á að Hraðfrystihúsið taki aftur
til starfa sem fyrst, þar sem það
er burðarásinn í atvinnulífi bæjar-
ins, skiptir líka miklu máli að finna
lausn á vanda PatreksQarðar sem
dugir lengur en einn „skyndiplást-
ur“. Hvort það takist í bráð skal
engu um spáð hér, en völva Vest-
firska fréttablaðsins hefur spáð
batnandi atvinnuástandi á Patreks-
firði - á þeim forsendum að það
geti ekki versnað - og er vonandi
að völvan verði sannspá.
Hraðfrystihús Patreksfjarðar. Bygging þess var
mjög dýr vegna mikillar lántöku á óðaverðbólgu-
árunum, og skuldirnar sem fyrirtækið safnaði þá
eiga mikinn þátt í erfiðleikunum nú.
Þjóðin hefur frelsi til að
eyða, en ekki til að afla
- segir Sigurður Viggósson, fram-
kvæmdastjóri og oddviti Patrekshrepps
SIGURÐUR Viggósson er oddviti
Patrekshrepps og stjórnarform-
aður Hraðfrystihúss Patreks-
fjarðar, auk þess sem hann er
framkvænidastjóri og eigandi
Tölvuþjónustu Vestfjarða. Hann
þekkir þvi málefni fiskvinnslunn-
ar og byggðarinnar betur en
flestir aðrir, og því spurði blaða-
maður Morgunblaðsins hann um
þann vanda, sem við er að glíma
á Patreksf irði um þessar mundir
ER vandinn nú meiri en hann
hefur verið áður?
„Já, hann er meiri en oft áður.
Það má kannski segja að við höfum
varla borið okkar barr í útgerð og
fiskvinnslu síðan 1960 þegar togar-
aútgerðin gamla lagði upp laupana.
Árin 1970-’80 voru okkur þó að
mörgu leyti góð, en síðan hefur
farið að halla undan fæti. Eftir að
hraðfrystihúsið Skjöldur hætti
starfsemi sinni hefur ekkert komið
í staðinn, og á sama tíma var Hrað-
frystihús Patreksfjarðar veikt - það
var þá nýbúið að byggja upp á of
löngum tíma og eiginfé þar var
gengið til þurrðar.“
A undanförnum árum hefur
afli minnkað og bátum fækkað á
Patreksfirði. Hvað er þetta mikið
vandamál?
„Á okkar góðæristímum voru hér
um 12 vertíðarbátar, þ.e. bátar sem
eru yfír 100-150 tonn að stærð, og
einn togari. Um 1981-’82 minnkar
flotinn niður í einn togara og fjóra
báta, en hinir hverfa á braut þegar
Skjöldur og nokkrir útgerðarmenn
hætta starfsemi á Patreksfirði. Við
þetta minnkar afli auðvitað - mest
varð hann um 13.000 tonn af bol-
fiski, en fór niður í 7.000 tonn.
Síðan hefur ástandið aðeins skánað,
og aflinn er nú kominn upp í 8.000
tonn á ári, en þessi aflaminnkun
hefur valdið því að veltan á staðnum
hefur minnkað um nær helming."
Hvaða úrræði eru til að bæta
atvinnuástandið og tryggja af-
komu útgerðar og fiskvinnslu?
„Álit sveitastjómar er að fyrst
og fremst þurfi að auka hér út-
gerð, en það ætti að geta skapað
þau verðmæti og atvinnu sem þarf
til að gera staðinn lífvænlegan. Það
sem til þarf er að gefa mönnum
kost á því að eignast fleiri skip.“
Hvernig hefur kvótakerfið
komið út fyrir Patreksfjörð?
„Það má segja að kvótinn geri
það að verkum að það sé mjög erf-
itt að eignast skip, vegna þess hve
skip hafa hækkað mikið í verði
vegna hans. Kvótinn kom svo sér-
lega illa við Patreksfírðinga, vegna
þess að við erum á þorskveiðisvæði
- byggjum til dæmis lítið á ufsaveið-
um eins og Suðumesjamenn - og
40% samdráttur í þorskveiðum
þýddi í raun 40% samdrátt í afla.
Við þurfum eðlilega fyrirgreiðslu
til að auka útgerðina, sVo aflinn
nái þó ekki væri nema hálfa leið
upp í það sem hann var áður. Við
þyrftum að fá um 11.000 tonn af
bolfiski á ári.“
Morgunblaðið/Þorkell
Sigurður Viggósson
Er grundvöllur fyrir opnun
Hraðfrystihússins nema rekstur
þess verði stokkaður upp?
„Frystihúsið verður opnað um
leið og það er búið að endurskipu-
leggja fjárhag þess. Það þarf einnig
að koma á nokkmm vinnslubreyt-
ingum, en þær eru ekki dýrar. Það
er talið að fyrirtækið eigi vel fyrir
skuldum og þar af leiðandi er
ástæðulaust að setja það á hausinn,
það er ekki hægt. En ef svo heldur
fram sem horfír í gengjsmálum, þá
hlýtur að verða breyting í þá átt
að frystiiðnaður leggist af, og menn
geta spáð í það hvað það kostar
fyrir þjóðarbúið.
Það hefur orðið gífurleg tekju-
rýmun í fískvinnslu vegna falls
dollarans síðastliðið eitt og hálft ár,
og á sama tíma hefur verðlag á
íslandi hækkað um 40%. Þetta þýð-
ir að minnsta kosti fjórðungsrýrnun
á tekjum vinnslunnar. Við viljum
eingöngu að gengið sé rétt skráð,
og í öllu þessu frelsistali sé ég ekki
aðra leið en að opna gjaldeyris-
markað. ísland er að eyða langt
fram yfír það sem það aflar. Þjóðin
hefur frelsi til að eyða, en ekki
frelsi til að afla.“
í skýrslu Byggðastofnunar er
minnst á að auka þurfi fjöl-
breytni í atvinnulífi. á Patreks-
firði. Er.það lausnin á vanda
bæjarins?
„Hér er allt svo tengt sjávarút-
vegi, að ef hann er ekki í lagi er
ekkert í lagi. Hins vegar er rétt að
leita nýjunga í atvinnulífinu, t.d.
með fullvinnslu afla og aukinni
tæknivæðingu í fiskvinnslu, en það
þarf að koma undirstöðunni, út-
gerðinni, í lag áður en farið er að
huga að öðmm þáttum. Loðdýra-
rækt og laxeldi em allra góðra
gjalda verð, en verða ekki það stór-
ar atvinnugreinar í náinni framtíð
að þær skipti miklu máli fyrir Pat-
reksfirðinga."
Þó að afli hafi minnkað mikið
núna síðustu árin er nokkuð um
aðflutt, og jafnvel erlent, vinnu-
afl í fiskvinnslu. Er ekki mótsögn
í þessu?
„Jú, ef þetta er sett svona fram.
Laun í fiskvinnslu em afskaplega
lág, og það virðist vera regla í
íslenskum stjómmálum í gegnum
árin að fiskvinnsla skuli aldrei
borga sig, né útgerð, en allir aðrir
þættir skuli hagnast. Stjómendur
fiskvinnslu og útgerðar hafa ekki
nema yfir einu að ráða, það er laun-
unum, og þeir hafa kreppt að sínu
starfsfólki í staðinn fyrir að kreppa
að þeim sem stýra tekjumyndun í
sjávarútvegi. Það er nokkuð um
aðkomufólk í vertíðartoppum hér
eins og annarsstaðar, en ársverk
útlendinga em þó aðeins 7, af 160
ársverkum í fiskvinnslu."
Þegar erfiðleikar hafa steðjað
að í fiskvinnslu einhversstaðar
hefur stundum veríð sagt, og
jafnvel í opinberri umræðu, að
það „eigi bara að leyfa svona
stöðum að fara á hausinn." Á að
leyfa Patreksfirði að fara á haus-
inn?
„Ég segi bara við svona fullyrð-
ingum: Leyfið okkur að ráðstafa
því fé sem við öflum og þá sjáum
við hveijir fara á hausinn. Það em
mikil verðmæti fólgin í húsnæði og
fólkinu, og ísland væri einskis virði
ef ekki væm þessi sjávarþorp.
Tímamir breytast og það er eðlilegt
að það sé samdráttur á ákveðnum
sviðum á ákveðnum stöðum á
landinu, en ég lít á það sem grín
að segja að það eigi að setja heilu
byggðarlögin í eyði. Það er hins
vegar alvömmál að sjá svona full-
yrðingar í blöðum, en það er ekki
oft að viðhorf sjávarplássa koma
fram þar. Menn vilja fá fyrirsagnir
sem hægt er að slá upp, það selst
betur."
í framhaldi af því: Hvemig
hefur umfjöllun fjölmiðla um
Patreksfjörð verið, og hafa fjöi-
miðlar einhver áhríf á þróun
mála?
„Ég verð nú að segja að umfjöll-
un fjölmiðla um Patreksfjörð hefur
verið fremur jákvæð. Ég man eftir
að í fréttum um Suðureyri við Súg-
andafjörð fyrir nokkmm ámm var
talað um „þorp til sölu“. Það hefur
ekki verið rætt um að það sé verið
að selja Patreksfjörð, og miðað við
útgáfustað blaðanna hafa fréttir
verið jákvæðar. Ég skal ekki segja
um hvort fréttir hafi áhrif á gang
mála, en við tökum eftir því hér úti
á landi að það er alltaf nefnt í blöð-
um ef eitthvert fyrirtæki úti á landi
fer á hausinn en það er ekki fjallað
um öll gjaldþrotin í Reykjavík á
sama hátt.“
Ertu bjartsýnn á að ástandið
á Patreksfirði lagist í nánustu
framtíð?
„Já, ég er bjartsýnn. Þegar jafn-
rétti er komið á milli landshluta
mun Patreksfjörður rísa upp úr
öskustónni. Meginhluti Patreksfirð-
inga vill eiga hér heima og ætlar
sér það þó að óáran sé núna. Þess-
ir erfiðleikar ganga yfir og þá fer
gæfuhjólið að snúast í rétta átt.“