Morgunblaðið - 30.01.1988, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 1988
23
póstkort, á meðan beðið er eftir
matnum — og þennan stað sækir
fólk, sem notalegt er að vera innan
um, þótt ekki þekki maður á því
haus né sporð.
Það er alltaf sérstök stemmning
í miðborginni á kvöldin og allar
matstofur fyrir túrhestana yfirfull-
ar, en þangað stendur hugurinn
ekki. Á torginu við rústir Minning-
arkirkjunnar er að jafnaði iðandi
og fjölskrúðugt mannlíf og margt
að gerast.
Borgin hefur upp á allt að bjóða,
sem stórborgir hafa almennt, að
viðbættu hinu ríka menningarlífi,
og komst ég fyrir tilviljun að einni
sérstæðri hlið mannlífsins þama
Mér þótti heimsóknin á Þjóðlist-
arsafnið góð uppmýking fyrir hina
stóm sýningu Berlín — Berlín, sem
ég ákyað að skoða daginn eftir, en
vegna þess að mér þótti hún opnuð
seint, ákvað ég að skoða aðra sýn-
ingu þar í grenndinni áður. Auglýs-
ingu um hana hafði ég séð tilsýndar
á hinni vinalegu matstofu Þjóðlist-
arsafnsins, en þangað þurfti ég að
fara nokkmm sinnum til að láta
h'ða úr bakinu.
Þetta er lítil, en ákaflega vel
hönnuð veitingabúð og inn af henni
listaverkabókabúð í hæsta gæða-
flokki þótt f minna Iagi sé. Þar sá
ég einmitt á vegg auglýsingu um
sýningu, er nefndist „750 heitir
Berlínarbúar" og hélt fyrst í ein-
feidni minni að þetta væri sýning
á 750 blóðheitum byltingarlista-
mönnum. En er ég svo kóm á
staðinn morguninn eftir, þá upp-
götvaði ég, að þetta var sýning á
750 hýmm einstaklingum, bæði
innfæddum Berlínarbúum sem vin-
um þeirra og lagsbræðrum víða að
og frá útlandinu!
Mér brá nokkuð, en skoðaði þó
sýninguna vel, sem hafði undarleg
áhrif á mig, enda ekki á dagskrá.
Hér var ekki verið að fela neitt á
veggjum né í bókum auk fjölda ljós-
mynda af frægum persónum, er
töldust til „heita" hópsins. Fór ég
þaðan stómm fróðari um þennan
þátt mannlífsins og mannréttinda-
baráttu hinna „heitu", eins og þeir
nefna það — og víst hafa þeir verið
ofsóttir í tímans rás. Kom mér á
óvart, hve margir þekktir leikarar
og dáðir af kvenþjóðinni vom hér
á myndum — ljósmyndum sem
málverkum ásamt þekktasta vopna-
framleiðanda aldarinnar, sem
útvegaði ungum ítölskum piltum
störf á veitingahúsum í Berlín er
hann var á ferð í suðrinu. Til Berlín-
i

Il**1
ílif*
ikllll

ar streymdu á áranum milli styij-
aldanna heimsþekktir rithöfundar
og málarar, sem sumir hveijir em
enn á lífí, auk þekktra stjómmála-
manna, vísindamanna og „heitra"
af öllum stéttum. Minnti þetta mig
á loftbrúna frá Brasilíu, sem mér
var sagt frá í París fyrir nokkram
áram, er slíkir hópuðust þangað og
hurfu í Boulogne-skóginn og Pi-
galle-glaumhverfíð. En væntanlega
hefur hún lagzt af við tilkomu al-
næmisins, — en af því hef ég þó
engar spumir.
— Það var slæðingur af fólki á
sýningunni og tók ég eftir því, að
sumir urðu jafn undrandi og ég, svo
að ég hef ekki verið sá eini sem
misskildi auglýsinguna um sýning-
una.
Svo var tekin stefna á Berlínar-
sýninguna, sem var til húsa í mikilli
byggingu við Anhalter-brautarstöð-
ina sögufrægu, er nefnist „Hús
Martins Gropius" (1824—1880).
Ekki kannaðist ég við þann mann,
þótt eftimafnið væri meira en kunn-
uglegt, en veit nú, að um er að
ræða arkitekt hússins og náfrænda
Walter Gropius, stofnanda Bauhaus
í Weimar.
Margt var líkt með þeim frænd-
um, því að báðir urðu þeir á hátindi
ferils síns skólastjórar gagnmerkra
listaháskóla og dreifðu nafntoguð-
um byggingum um allt Þýzkaland.
Ekki var erfítt að rata, þegar
byggingin kom á annað borð í sjón-
mál, því að straumurinn lá þangað,
enda sunnudagur. Og nú var komið
að því að skoða hina miklu sýningu
á sögu Berlínar frá upphafí til dags-
ins í dag, én þó að meginhluta til
frá dögum iðnbyltingarinnar, enda
hófst vöxtur hennar þá fyrir alvöm
á nýrri tímum og heimildir þeim
mun betri og fyllri, sem nær dregur
að sjálfsögðu. í upphafí sögu sýn-
ingarinnar var bmgðið upp mynd
af því, hvemig jarðvegurinn myn-
daðist í umhverfí Berlínar fyrir
250.000 ámm og var sviðsmynd
af landslaginu á þeim tíma, og
hvemig jurtalíf þróaðist, er ísbreið-
an hopaði norður á bóginn í lok
ísaldar. Þetta horfði maður á í
gegnum glerrúðu og var með ævin-
týra- og hrikalega mynd, sem
bmgðið var þar upp af auðninni á
þeim forsögulega tíma. Gaf það
skoðendum góða hugmynd um
óravíddir tímans í tímalausri veröld
og hve 750 ár em hér örstuttur
timi andspænis þróuninni.
í sama herbergi vom og elstu
minjar frá sðgu Berlínar og það
„Hraðskreiðasta borg
veraldar“. Frá sýningunni
Berlín Berlín í Martin
Gropius Bau.
Berlín hefur í senn verið
borg nautna, gleði og
hörmunga, svo sem vel
kemur fram í þessari frægu
þrískiptu mynd Otto Dix
frál927/28. Hún nefnist
stórborg og er gerð með
koli, krít og þekjulitum á
pappír og yfirfærð á léreft.
Er 180x408 cm að stærð.
sýnt, sem tiltækt var og varðveizt
hefur frá því tímabili.
— Miðað við ýmsar aðrar borgir
Þýzkalands svo sem Bonn, Trier
og Augsburg, sem eiga sér 2000
ára sögu, er Berlín ung borg. En
sjálf byggðin á þessum stað báðum
megin fljótsins Spree er miklu eldri
en hve gömul veit enginn með fullri
vissu — þetta vom í raun tveir þétt-
býliskjamar sem sameinuðust —
Berlin og Cölln (sbr. Neukölln) og
elsta innsiglaða skjal er nefnir Cölln
er frá 1237 og við það er aldur
borgarinnar miðaður. Þróun borg-
arinnar endurspeglar í ákafa sínum
og snarpleika 750 ára sögu Mið-
Evrópu og heimsins. Af þessum 750
ámm teljast 500 meðalár en 250 í
hæsta máta umbrotasöm.
Mikil mannflölgun og blóðblönd-
un átti sér stað fyrir og eftir
aldamótin 1700. Eftir niðurlægingu
þijátíu ára stríðsins féll íbúatalan
niður f 6.000 og þriðjungur húsa
borgarinnar var í rúst eða yfirgef-
inn. Árið 1671 fluttust 50 brott-
reknar gyðingafjölskyldur frá
Vínarborg til Berlínar og eftir 1685
komu 6.000 brottreknir Húgenottar
frá Frakklandi og fram til 1700
fylgdu Óraníumenn, Vallónar, vel-
skir Svisslendingar og Falsar í
dijúgum straumum og 1732 bætt-
ust við 1732 bæheimskir mótmæ-
lendur. Þannig mætti ætla að
kynblöndunin hafi verið á fullu á
þeim ámm og nefna má að um alda-
mótin 1700 var franska móðurmál
fjórða eða fímmta hvers íbúa.
Vegna hins mikla aðstreymis fólks
komust Húgenottar fljótlega í
minnihluta en þeir höfðu þó dijúg
áhrif á efnahagslega, vísindalega
og listræna þróun borgarinnar svo
og málfar og framkomu fbúanna.
Berlín tók umskiptum og varð sið-
aðri, heimslegri og lífmeiri. Og eins
og Húgenottar settu svip sinn á
þróunina á 18. öld vom það framar
öllu Júðar sem settu svip sinn á
efnahagslega og andlega þróun allt
frá lokum 18. aldar og fram til
valdatöku nazista. Um aldamótin
1700 var íbúatalan 29.000 en um
næstu aldamót var hún orðin
172.000 og þá var Berlín næst
stærst þýzku ríkjanna á eftir Vínar-
borg og sem höfuðborg Prússlands
naut hún ríkulega pólitískra og
hemaðarlegra sigra ríkisins. Og
áframhald varð á stuðningi við
verzlun og iðnað, vísindi og listir.
Vísindaakademfan blómstraði og
hið geistlega vald einkenndist af
mannúð og umburðarlyndi er hafði
áhrif langt út fyrir landamæri
Þýzkalands. Af þessari ágrips-
kenndu upptalningu má ljóslega
ráða á hve sterkri burðargrind
menning Berlínar hvíldi því að hér
héldust allir þeir þættir í hendur
sem em undirstaða öflugs borg-
arríkis.
Prússland á raunvemlega tilvera
sína áfaili að þakka. Án hryllings
þijátíu ára stríðsins hefði þetta ríki
hvers tilvera byggðist á hemaðar-
legum strangleika og aga, en einnig
á almennum mannréttindumm
sennilega ekki orðið til og ei heldur
heimsborgin Berlín.
Ekkert land hefur átt jafn marg-
ar höfuðborgir og Þýskaland,
Aachen, Goslar, Núrnberg, Prag,
Vín, Frankfurt, Berlín og Bonn.
Landið virðist hafa flotið í Ianda-
fræðilegum skilningi og hafa engin
eðlileg landamæri.
> Og Berlín er byggð á sandi!