Morgunblaðið - 08.04.1988, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1988
13
Eyjólfur Konráð Jónsson
„Fyrir mér hefur aldrei
verið mikill áhugi á því
að íslendingar færu að
gerast einhverjir olíu-
furstar suður í höfum
enda aldrei haft mikla
trú á að um slík auðævi
væri að ræða á svæðinu
fyrr en þá kannski nú
vegna ásóknarinnar í
heimildir til olíuleitar
sífellt vestar firá Bret-
landseyjum.“
bæði á norðurslóðum og Hatton-
Rockall, þýði einfaldlega, þegar öll-
um tilvitnunum og lagakúnstum
lýkur, að strandríkið eigi réttindi
60 sjómílur út fyrir brekkufót eða
„rætur landgrunnshlíðarinnar",
eins og enska orðalagið „foot of the
continental slope" er þýtt í íslensku
útgáfu sáttmálans.
En hvað eru þá rætur land-
grunnshlíðarinnar eða brekkufótur?
I íslensku þýðingunni hljóðar 4.
þegar kunngert var um fyrir-
hugaðan rannsóknarleiðangur ís-
lendinga og Dana að reyna að
hindra hann vegna rannsókna
Breta, sem ekki báru ómerkilegra
heiti en „Gloria" vakti auðvitað
danska og íslenska ráðamenn til
vitundar um leynistarfsemi. Því
svöruðu bæði ríkin fullum hálsi
að leiðangurinn yrði farinn hvað
sem Bretar segðu enda væri rann-
sóknarsvæðið þeirra en ekki Breta
og aldrei hefði komið til greina
að óska einhvers leyfis af Breta
hálfu. Þá hliðruðu þeir til!
Eins og áður segir eru margar
leiðir til lausnar deilunni og um
þær verða Islendingar og Danir
nú að ræða. Ein er sú að leyfa
Bretum óáreittum að eiga skika
þann sem þeir hafa tileinkað sér
en Færeyingar og íslendingar eigi
meginsvæðið. Enn mætti hugsa
sér miðlínuskiptingu eða jafn-
lengdarlínu. Þá fengju íslendingar
svo til allan Hatton-banka, sem
ekkert er að fúlsa við. En frá okk-
ar sjónarhóli er sú lausn fyrirfram
erfíð þar sem Færeyingar fengju
þá nánast ekki neitt. Allt ber því
að sama brunni:
„Afmörkun landgrunnsins milli
ríkja með mótlægum eða aðlægum
ströndum skal komið í kring með
samningi á grundvelli þjóðarrétt-
ar, . . . svo að sanngjarnri lausn
verði náð“ eins og segir í 83. grein
hafréttarsáttmálans.
í umræðum þriggja manna úr
utanríkismálanefnd Alþingis við
ráðamenn í London fyrir skömmu
var af Bretanna hálfu bent á að
ekki væri unnt að ganga til við-
ræðna á grundvelli krafna íslend-
inga og Dana jafn óbilgjarnar og
þær væru. Á það var þá auðvitað
töluliður b) 76. greinar þannig: „Ef
annað sannast ekki skulu rætur
landgrunnshlíðarinnar ákveðnar
serh mesti hallabreytingarstaðurinn
á lægsta hluta hennar."
Hér hefur slæmt nýyrði orðið til
(en annars er þýðing sáttmálans
oft góð og raunar þrekvirki að ljúka
henni á skömmum tíma).
í enska textanum er þetta svo-
hljóðandi: „In the absence of evid-
ence to the contrary, the foot of the
continental slope shall be determ-
ined as the point of maximum
change in the gradient at its base.“
Læt ég svo hvem og einn um
að mynda sér hugtak eftir að hafa
skoðað skýringarmyndimar, enda
skilja víst flestir orð eins og rætur
hlíðarinnar eða brekkufótur.
Eftir það sem nú hefur verið
sagt hygg ég að flestir muni skilja
á hveiju kröfiimar á Norðurslóðum
em byggðar, a.m.k. ef þeir eiga í
fómm sínum kort með dýptarlínum
eða „landslagsmyndir" úthafanna.
Hygg ég að enginn geti vefengt að
þau réttindi, sem hér um ræðir,
heyri þjóðum norðursins til. Sjálf-
sagt fínnst svo einhveijum lítið til
þeirra koma, rétt eins og á miðju
ári 1979, þegar á þá var ráðist sem
höfnuðu glæsiboði þriggja norskra
ráðherra, sem hér mættu með fríðu
fömneyti, um 60—70 þúsund tonn
af loðnu í tvö ár ef íslendingar af-
söluðu sér öllum rétti á Jan Mayen-
svæðinu og miðlína yrði milli lands
og eyjar. Staðreynd er sú að rétt-
indi þau, sem rætt er um, tilheyra
að alþjóðalögum þeim ríkjum sem
um ræðir. Og líklega hefur enginn
orðið eins hissa og ég fyrir réttum
áratug, þegar þetta byijaði að
renna upp fyrir mér.
En öll ættum við nú að geta
glaðst yfír þessari ævintýralegu
staðreynd, nema við séum þeir kot-
ungar að þora ekki að búa í sam-
félagi þjóðanna og njóta þeirra rétt-
* inda og bera þær skyldur sem því
fylgja að alþjóðalögum. í því sam-
bandi er þess að gæta, að hafréttar-
sáttmáli Sameinuðu þjóðanna legg-
ur tvenns konar skyldur á þjóðir
heims, annars vegar að varðveita
höfín og auðga og hins vegar að
nýta þau í þágu mannkyns. Ættum
við nú að hika?
bent, að þjóð sem á annað borð
gæti með lögmætum hætti helgað
sér einhver landgrunnsréttindi ut-
an 200 mílna uppi á sléttunni,
ætti þau réttindi allt að 60 sjómíl-
ur út frá brekkufæti ein eða með
öðrum.
Þess vegna hefur þeirri hug-
mynd verið varpað fram að ríkin-
þijú'lýsi sömu kröfum, þ.e.a.s. til
svæðisins alls og síðan verði sest
að samningaborði þar sem „sann-
gjarnri lausn verði náð“. Og sann-
girni er það vissulega að Bretar,
langfjölmennasta þjóðin, sem þar
að auki býr við orkuskort eigi
mestan rétt til hagnýtingar á olíu
og gasi, ef þeir þá yfirleitt geta
komist út fyrir 200 sjómílna mörk-
in, en það geta þeir aðeins með
samningum. Þeirra er því valið.
Vilja þeir sigur í samstarfi eða
glötúð tækifæri.
Sjálfir hafa Bretar í orðsend-
ingu til okkar 19. júní 1985 bent
á að samningaviðræðum hafi ekki
verið lokið, en samkvæmt alþjóða-
lögum sé þess krafist að mörk
milli nágranna séu sett með
samningum. Og ályktun Alþingis
14. mars 1985 hljóðar svo:
„Þingsályktun
um hafsbotnsréttindi íslands í
suðri.
Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjóminni að vinna að samkomu-
lagi við Færeyinga, Breta og íra
um yfirráð Hatton-Rockall-hafs-
botnssvæðisins í samræmi við
ákvæði hafréttarsáttmálans.
Alþingi felur utanríkismála-
nefnd að starfa með ríkisstjóminni
að framgangi málsins."
Um hvað er þá verið að deila?
Höfundur er formaður utanríkis-
málanefhdar Alþingis.
Útfærsla landgrunns Norðurlanda
út á hafið milli Noregs og Grænlands
Skýringar dr. Manik Talwani
200 sjómílna mörk íslands, Fær-
eyja, Noregs (þ.m.t. Jan Mayen,
Bjamarey og Svalbarði) og Græn-
lands ná út á hafíð miíli Noregs og
Grænlands eins og sýnt er með
brotinni línu á meðfylgjandi upp-
dráttum. .^.llt hafsvæðið milli Nor-
egs og Grænlands er innan 200
mflna marka Norðurlanda nema
ræma sem er 100—300 km breið
og nær frá 65N til 75N.
Ytri mörk landgrunnssvæðanna
(eins og þau eru skilgreind í 76.
gr. Hafréttarsamningsins) liggja
sums staðar utan 200 mflna mark-
anna. Landgrunn strandríkis nær
að 200' mílna mörkunum eða að
ytri mörkum landgrunnssvæðisins,
eftir því hvort er fjær landi. Sumir
hlutar fyrrnefndrar ræmu liggja því
innan landgrunns Norðurlanda,
jafnvel þótt þeir séu utan 200 mílna.
Þau svæði, sem skyggð eru í mynd
2, eru einu hlutar hafsins sem hugs-
anlega liggja utan landgrunns
Norðurlanda.
Dýptarþversnið út frá ströndum
Grænlands, íslands og Noregs eru
dregin til þess að staðsetja ytri
mörk landgrunnssvæðisins (sjá
meðfylgjandi línurit). Rætur land-
grunnshlíðanna eru markaðar á
þessum sniðum með því að beita
ákvæðum 76. gr. Þessar staðsetn-
ingar eru færðar á uppdrátt 1 og
sýna línur dregnar milli þessara
punkta legu rótanna á uppdrættin-
um. Ytri mörk landgrunnssvæðisins
liggja 60 sjómflur utan við rætumar
dg eru þau sýnd á uppdrætti 2 þar
sem þau ná út fyrir 200 mflna
mörkin. Þanniggetum við skilgreint
víðáttu landgrunnsins. Þau svæði,
sem hugsanlega eru ekki innan
landgrunnsmarka neins strandríkis,
eru skyggð á uppdrætti 2. (Ath.
að hluti svæðisins sunnan Mohns-
hryggjar er á landgrunni bæði meg-
inlands Noregs og Jan Mayen.
Landgrunn Jan Mayen er afmarkað
á þeim forsendum að Mohús-hrygg-
ur sé eðlileg og óslitin framlenging
á Jan Mayen og em mörk þess
sýnd með punktalínu.)
Valin þversnið niður landgrunnshallann
(sjá kort fyrir ofar.)
0
-1.000
2.000
3.000
4.000 metra dýpi
Brekkufótur ákvarðaður
Fyrir
þú, sem
vilja
tneira
Símar 35408
og 83033
UTHVERFI
Ármúli o.fl.
Síðumúli o.fl.
MIÐBÆR
JHflrgitTOblWþií*