Morgunblaðið - 08.04.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1988
Afinæliskveðja:
Jónas B. Jónsson
fv. fræðslusljóri
Jónas B. áttræður, ótrúlegt, eitt
sinn skáti, ávallt skáti. Skátahöfð-
ingi.
Ættir Jónasar B. ætla ég ekki
að rekja enda ekki nógu kunnur.
Jónasi B. kynntist ég á haust-
dögum 1954 er ég gerðist stunda-
kennari við Langholtsskóla, sem þá
var undir stjóm sæmdarmannanna
Gísla Jónssonar skólastjóra og yfír-
kennarans Kristjáns J. Gunnarsson-
ar, það var góð skólun fyrir nýliða.
Þá voru aðeins fimm bamaskólar í
Reykjavík og tveir gagnfræðaskól-
ar. I dag rekur Reylqavíkurborg
tuttugu og sex grunnskóla, tvo fjöl-
brautaskóla ásamt iðnskóla.
Það voru verk Jónasar B. að ryðja
brautina í þróun skólamála í
Reykjavík á 30 ára starfsferli sínum
sem fræðslustjóri, einnig naut
landsbyggðin forsjár hans og leið-
sagnar.
Jónas B. sýndi mikla framsýni,
enda embætti hans viðamikið,
skólamál, æskulýðsmál, íþróttamál,
leikvallamál, bamaheimili og síðast
en ekki síst málefni Borgarbóka-
safns og útibúa þess. Jónas B. hafði
og hefur ákveðnar skoðanir á þeim
málum sem hann stjómaði, stóð og
féll með ákvörðunum sínum, þ.e.
stóð. Hann var harður í hom að
taka og lét okkur, sem stjómuðum
skólum borgarinnar, fínna að við
yrðum að vera vanda okkar vaxnir.
Hann var líka sanngjam og mat
störf okkar. Hann vildi hag skóla
borgarinnar og nemenda þeirra sem
mestan.
Hann reyndi að útvíkka sjón-
deildarhring okkar og frá árinu
1964 efndi hann árlega til kynnis-
ferða skólastjóra til nágrannalanda
okkar til kynningar á því sem þar
var að gerast.
Jónas B. er í mínum huga eini
fræðslustjórinn, enda hefúr
Reykjavíkurborg ekki átt annan.
I grunnskólalögum frá 1974 vom
settir fræðslustjórar í öll kjördæmi
landsins, en höfundar þeirra laga
tóku ekki tillit til þess að Reykjavík
er eina kjördæmið sem er einungis
eitt sveitarfélag ólíkt hinum.
Skammsýni þeirra hefur orðið til
þess að embætti fræðslustjóra í
kjördæminu (þ.e. Reykjavík) varð
ríkisembætti.
Persónulega og fýrir hönd Skóla-
málaráðs Reykjavíkurborgar flyt ég
honum bestu þakkir fyrir framsýni
og fomstu í skóla- og menningar-
málum borgarinnar.
Honum og fjölskyldu hans allri
flyt ég bestu framtíðaróskir um
ókomin ár.
Ragnar Júlíusson,
formaður Skólamálaráðs
Reykjavíkurborgar.
Jónas B. er áttræður í dag 8.
apríl. Á þessum tímamótum langar
mig að senda honum kveðju með
þakklæti fyrir leiðsögn um langt
árabil. Þegar ég tók við starfí sem
skólastjóri í Reykjavík hafði Jónas
verið fræðslustjóri í tæp 30 ár.
Skólastarf í Reykjavík bar þess líka
Birting afmælis-
og minningargreina
Morgunblaðið tekur af-
mælis- og minningargreinar
til birtingar endurgjaldslaust.
Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins á 2. hæð í Aðal-
stræti 6, Reykjavík og á skrif-
stofu blaðsins í Hafnarstræti
85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að
greinar verða að berast með
góðum fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á
mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
greinilega merki. Ég hafði kynnst
Jónasi áður meðan ég var við skóla-
stjóm úti á landi. Fræðsluskrifstofa
Reykjavíkur eins og hún hét þá, var
sá staður sem skólamenn utan af
landi leituðu mikið til. Þar var allt-
af eitthvað að gerast, eitthvað sem
manni þótti horfa til framfara.
Reykjavík var í forystu í skólamál-
um, eins og eðlilegt er að hún sé,
og Jónas B. Jónsson leiddi það starf.
Þegar ég svo tók við starfí sem
skólastjóri Fossvogsskóla urðu
kynni okkar Jónasar nánari. Foss-
vogsskóla var ætlað nokkuð frávik
miðað við hefðbundna skóla þess
tíma. Hann átti að taka upp opna
kennsluhætti, sveigjanlegt starf.
Skólabyggingin var hönnuð með
þetta í huga. Allt var það Jónasar
verk. Hann hafði þá eins og jafnan
fyrr og síðar haft vakandi auga
fyrir því sem var að gerast í kring-
um okkur og valdi úr það sem hon-
um þótti best fara og myndi henta
íslenskum aðstæðum. Hann sótti
fyrirmyndina til Englands að þessu
sinni. Næmi hans brást ekki þar
fremur en endranær. Þetta sterka
innsæi hans í skólamálum, tilfinn-
ing fyrir breyttum tíma og þrotlaus
en hávaðalítil leit að svörum, hafði
Ieitt hann til þess staðar sem sveigj-
anlegt skólastarf hafði blómstrað
best.
Þegar við áttum tal saman um
Fossvogsskóla og hlutverk hans
geislaði af honum áhuginn og hann
lét mig finna að hann hefði áhuga
á að ég sækti um skólastjórastarfið
þó hann segði það ekki við mig
beinum orðum. Þess sama varð ég
svo oft var seinna meir í samskipt-
um Jónasar við stjómendur skól-
anna hversu laginn hann var að
veita þeim stuðning sinn þó hann
gæti líka orðið nokkuð hvass ef
honum þótti mikið miður.
Fyrir stjómanda sem er að hefja
tilráunastarf þá ræður stuðningur
yfirvalda oft úrslitum hvemig til
tekst. í þeim efnum á ég Jónasi
margt að þakka. Hann studdi ræki-
lega við skólann og hitt var þó
mest um vert hve mikinn áhuga
hann sýndi öllu sem hér fór fram.
Hann hafði hins vegar ekki um það
mörg orð. Hann var skólamaður
fram í fingurgóma. Mat hans var
byggt á langri reynslu. Það var
grundvallað á áralangri reynslu í
samstarfí við böm og með djúpar
rætur í íslenskri þjóðarsál, í alda-
gamalli íslenskri menningu. Mér
fínnst fáum mönnum hafa skilist
það betur og sýnt betur í verki að
þjóðarauður landsins væri æskan.
Embætti fræðslustjóra var mjög
kreljandi, ekki síst þar sem það var
eina embættið sinnar tegundar í
landinu um áratugi. Fræðslustjór-
inn í Reykjavík var í fararbroddi í
skólamálum landsins þó embættið
væri bundið höfuðborginni. Þar
vom þróaðir ýmsir þeir þættir sem
síðan hafa skipað fastan sess í
starfí skólanna svo sem námsstjóm
og sérkennslu og sálfræðiþjónusta.
Til Reykjavíkur var alltaf hægt að
leita fyrir framsækna skólamenn
og hjá Jónasi fengu menn leiðbein-
ingar um hvar helst væri að leita
fanga erlendis. Þessa hafa menn
saknað með breyttum tíma. Forysta
Reykjavíkur í skólamálum er ekki
sú sem hún var.
Það er margs að minnast úr sam-
starfínu við Jónas. Hann vísaði mér
veginn í Englandi og kom mér þar
í kynni við hina fæmstu skóla-
menn. Ég fór með honum ásamt
fleiri skólamönnum til Banda-
ríkjanna fyrir 15 ámm og var sú
ferð ógleymanleg. Þar var hann
fræðslustjóri og sem slíkur mjög
ömggur og passasamur. Ég hef
síðan farið margar námsferðir og
þær góðar en þessi ber þó af, bæði
hvað varðar notagildi og góðan
ferðaanda. I þeirri ferð varð Jónas
65 ára og gerðum við okkur daga-
mun af því tilefni. Þar sem ég get
ekki heimsótt Jónas nú á áttræðis-
afmæli hans verð ég að láta mér
nægja minningar frá þessu
skemmtilega afmæli.
Þó Jónas hafi fyrir mörgum ámm
látið af starfí sem fræðslustjóri þá
virðist hugur hans alltaf bundinn
skólunum. Þegar hann kom hingað
í heimsókn fyrir fáum vikum var
ekki að fínna að áhugi hans hefði
minnkað. Hann gekk um og skoð-
aði og spurði í þaula. Hann var enn
með sama faglega þankaganginn,
þankagang sem í raun sker úr um
hvort menn em skólamenn. Jónas
býr við þær kringumstæður að fjöl-
skylda hans hefur alla tíð verið í
náinni snertingu við skólann. Á ég
þar við eiginkonu hans, Guðrúnu
Ogmundsdóttur, og börnin. Ég veit
þetta af eigin raun því ég hef verið
svo lánsamur að kynnast þeim
nokkuð. Slíkt er ómetanlegt fyrir
áhugamann eins og Jónas. í dag
standa skólamál á íslandi á miklum
tímamótum. Okkur vantar sterka
forystu, einkum til áhrifa á stjórn-
málasviðinu. Þó Jónas væri aldrei
í forystu stjómmálanna var ótrúlegt
hve honum tókst að hafa áhrif á
þá menn sem stýrðu borg og ríki á
þeim tíma. Slíkt vantar í dag þegar
enginn stjómmálamaður þorir að
taka á þessum málum í fram-
kvæmd. Þar stendur Reykjavík illa
að vígi í dag. Þessi afmæliskveðja
er þakklæti frá mér persónulega til
Jónasar en jafnframt þakkir fyrir
hönd skólamanna í þessu landi fyr-
ir einstakt framlag Jónasar í þeim
málum sem snerta þróun skóla-
starfs og þá jafnframt æsku þessa
lands.
Hér hefur ekki verið tíundaður
uppmni Jónasar eða ætt. Vænti ég
að aðrir geri það. Hann er Hún-
vetningur eins og flestum mun
kunnugt, frá Torfalæk í A-Hún.
Ég hef heldur ekki getið þeirra fjöl-
mörgu starfa Jónasar er tengjast
skólamálum eins og samning náms-
bóka, forstaða í fjölda nefnda og
ráða og síðast en ekki síst kennsla
um langt árabil. Hér hefur heldur
ekki verið drepið á hans mikla starf
i þágu skátahreyfingarinnar á ís-
landi, en það hefur nú staðið í hálfa
öld. Þar er Jónas enn starfandi af
fullum krafti eins og þær fram-
kvæmdir sem standa yfír á Úlfljóts-
vatni bera vitni um. Ég þykist vita
að aðrir muni gera þeim hlutum
betri skil.
í einkalífí sínu hefur Jónas verið
hamingjumaður. Með þeim hjónum
er mikið jafnræði og fjölskyldan
samhent. Þar eru á ferðinni sjálf-
stæðir einstaklingar sem hafa sam-
vinnu um sitt lífshlaup. Jónas býr
sjálfur yfír miklum húmor sem hann
hefur lag á að láta njóta sín á rétt-
um augnablikum. Húmor nýtur sín
aldrei betur en í fari þeirra manna
sem eru ákveðnir en hávaðalitlir.
Ég vil að lokum endurtaka þakk-
ir mínar til Jónasar um leið og ég
óska honum og íjölskyldu hans til
hamingju með þennan áfanga í
lífinu.
Kári Arnórsson
Á 19 öld efnuðust norðlenskir
bændur talsvert á sauðflárrækt og
seldu féð úr landi, einkum til Eng-
Iands. Hefur því verið haldið fram
um Húnvetninga að þeir hafi öðrum
bændum fremur lagt ágóðann í
menntun bama sinna og þótti góð
fjárfesting.
Hvað sem til er í þessu er það
víst að menntakerfí landsins hefur
reynst dágóð fjárfesting húnvetnski
kennarinn sem kom til starfa í
Laugamesskólanum í Reykjavík
árið 1935 að loknu námi í Kennara-
skólum í Reykjavík og Gautaborg,
Jónas B. Jónsson, fyrrverandi
fræðslustjori í Reykjavík og skáta-
höfðingi Islands, sem er áttræður
í dag.
Jónas B. Jónsson lét þegar að
sér kveða við kennslu og féll vel í
þann framfarasinnaða hóp kennara
sem störfuðu í Laugamesskólanum
er hann var stofnaður skömmu fyr-
ir stríð. Þar starfaði Jonas undir
stjóm Jons Sigurðssonar skóla-
stjóra, sem er einhver hugmynda-
ríkasti kennari sem ég hef fyrir-
hitt. Þá var ég að hefja kennslu á
tuttugasta árinu en Jón kominn á
áttræðisaldur. Það eiga þeir sam-
merkt þessir gömlu samstarfsmenn
að þeir afsanna með áhrifamiklum
hætti að fijó hugsun og hugmynda-
auðgi halda manninum ungum hvað
sem líður ámnum.
I Lauganesskólanum var mikið
um að vera og ein nýjunganna í
skólastarfí var stofnun skátafélags
sem ætlað var nemendum Laugar-
nesskóla. Til þess að leiða félagið
fékk Jón Sigurðsson Jónas B. Jóns-
son, sem hóf þannig á fullorðins-
ámm afskipti af málefnum skáta-
hreyfíngarinnar, sem hann hefur
lagt lið til þessa dags, fullur at-
orku, bjartsýni og framkvæmdavilja
aldamótakynslóðarinnar.
Jónas B. Jónsson hefur lifað
tímana tvenna og séð hið gamla
og hið nýja ísland. Eins og sam-
ferðamenn hans á hann uppmna
sinn í hinu foma bændasamfélagi
sem stóð lítt breytt frá miðöldum
til seinna stríðs. Hann er hins vegar
sá hamingjuhrólfur að hafa átt
mikinn og óbrotgjaman þátt í mót-
un hins nýja samfélags á íslandi,
borgarsamfélagsins. Er hann tók
við nýju starfi fræðslufulltrúa í
Reykjavík árið 1943 hefur líklega
verið lítill bjarmi yfír því starfí. Það
þurfti bæði framsýni og áræði, lagni
og góða skipulagsgáfu, til að móta
úr því starfí það leiðtogahlutverk
sem fræðslustjórinn í Reykjavík
hafði í íslenskum skólamálum um
áratuga skeið. Fræðslustjórinn Jón-
as B. Jonsson stóð í fararbroddi,
hvatti menn til dáða. Hann efldi
menntun skólastjóra með því að
stuðla að kynnum þeirra á skóla-
kerfí nágrannaþjóðanna og helstu
nýjungum sem þar vom upp á ten-
ingnum. Hann átti þátt í mótun
skólabygginga og munu á starfs-
tíma hans hafa risið 18 skólar í
Reykjavík. Hann var í fararbroddi
nýjunga í kennsluháttum. Braut-
ryðjendastörf hans spanna yfír
breitt svið. Hann stóð fyrir nýmótun
einstakra kennslugreina eins og
stærðfræði, nýjungum í skóla-
rekstri eins og opni skólinn í Foss-
vogi ber vitni um og barðist fyrir
því að aðlaga skólann þörfum nem-
enda sem stóðu misvel að vígi. Jón-
as B. Jonsson er bæði frumkvöðull
sérkennslu og sálfræðiþjónustu í
skólum. Hin menntandi og mann-
bætandi áhrif skólans á nemendur
hafa verið meginmarkmið skóla-
stefnu Jónasar B. Jónssonar.
Þótt starfssvið hans í fræðslu-
málum hafí einkum varðað skyidu-
námsskóla em áhrif hans sterk í
framhaldsskólakerfínu. Fjölbrauta-
skólamir vom skipulagðir að for-
göngu Jónasar B. Jonssonar, sem
fékk til þess þann merka mann
Jóhann S. Hannesson. Gerði Jóhann
tillögur um skipulagningu nýs
framhaldsskóla sem síðar var
nefndur Fjölbrautaskólinn í Breið-
holti. Á grandvelli verka þeirra
hafa aðrir fjölbrautaskólar landsins
verið skipulagðir og hefur sjaldan
verið unnið nákvæmara og betur
hugsað verk í skólamálum á íslandi
en skýrsla og tillögur Johanns S.
Hannessonar.
Ég er viss um að sú grandvallar-
hugsun flölbrautaskóla að leggja
að jöfnu alla nemendur og allar
námsbrautir hafi verið Jónasi B.
mest að skapi. Þar komu fram hug-
myndir sem leiddu saman huga og
hönd alveg eins og við sveitastörfin
og það samræmdist einmitt þeirri
trú Jonasar B. að leggja ætti
áherslu á starfrænar kennsluað-
ferðir. Ekki veit ég hvort sú skoðun
á kennsluháttum hefur mótast á
námsáram Jonasar, reyndar hefði
ég átt að spyija hann að því áður
en þessar línur vom skráðar. Ég
gæti vel trúað því að þessi skoðun
hafí mótast í öðm ævistarfí Jonasar
B. Jónssonar, uppeldisstarfí sem
líklega hefur ekki síður gagnast
æsku landsins en hið fastmótaða
skólastarf, starfí hans að málefnum
skátahreyfíngarinnar.
Jónas B. Jónsson varð félags-
foringi skátafélagsins Völsunga í
Laugamesskólanum og ól þar upp
kynslóð forystumanna í skátahreyf-
ingunni og liðtæka menn til ábyrgð-
arstarfa í þjóðfélaginu. Skátafélag-
ið Völsungar varð öflugt skátafélag
og vakti eftirtekt. Það mun því
ekki hafa verið undmnarefni er
Helgi Tómasson skátahöfðingi fékk
Jónas B. Jónsson til að veita for-
stöðu skátaskóla við Úlfljótsvatn,
sem stofnaður var árið 1942. Frá
þeim tíma hefur skátaskóli við Úlf-
ljótsvatn verið miðstöð skátaiðkana
á fslandi, þar sem viðamikið nám-
skeiðahald, útilegur skátafélaga og
skátahópa em fastir liðir allan árs-
ins hring. Á sumrin em ennfremur
starfandi sumarbúðir skáta. Jónas
B. Jónsson hefur frá byijun verið
helsti hvatamaður uppbyggingar
við Úlfljótsvatn og síðastliðinn ára-
tug, eftir að hann lét af embætti
og vék.úr sæti skátahöfðingja, ann-
ast málefni Úlfljótsvatns. Þar hefur
hann, jafnvígur eins og hann er,
stýrt húsbyggingum og haft eftirlit
og yfímmsjón með sumarbúða-
rekstri ásamt Úlfljótsvatnsráði, sem
hann veitir forstöðu. Hefur komið
í góðar þarfír starfsreynsla og
ódrepandi seigla hins húnvetnska
sveitamanns.
Jónas B. Jónsson var kjörinn
skátahöfðingi að Helga Tómassyni
látnum og gegndi hann því starfí í
13 ár. Hann reyndist maður fram-
sýnn og starfssamur. Líklega hefur
það verið hans sterkasta hlið að
velja ötult samstarfsfólk. Gilti það
um það mannval sem hann fékk til
starfa á fræðsluskrifstofu Reykja-
víkur og að málefnum skátahreyf-
ingarinnar. Með ötula fram-
kvæmdastjóra sér við hlið bylti hann
fræðslumáium skátahreyfíngarinn-
ar og átti það hvað mestan þátt í
vexti hennar á 7. áratugnum. Hann
efldi sambandið við skáta á Norður-
löndunum, Bretlandi og víðar, sótti
hugmyndir, ráð og aðstoð til for-
ystumanna skáta á Norðurlöndum.
Útgáfumál, efling skátafélaga á
landsbyggðinni og húsnæðismál
skátafélaga í Reykjavík em nokkur
helstu mál sem hann lét sig varða
á ferli sínum sem skátahöfðingi.
Ég kynntist Jónasi B. Jónssyni
fyrst fyrir tæpum þijátíu ámm. Þá
kom skátahöfðinginn og talaði við
okkur unga skáta. Það vakti at-
hygli okkar hversu vel hann var
heima í öllum þáttum skátastarfa
og útilífs. Einhvem veginn fannst
okkur að skátahöfðinginn hefði
leikið á okkur, við héldum nefnilega
fyrirfram að hann væri fínn kall
sem talaði bara við við eldri for-
ingja. En skátahöfðinginn gaf sér
tíma til að fylgjast með störfum
hinna yngri af áhuga og þekkingu
og það gerir hann enn í dag skarp-
skyggnari er við sem emm á besta
aldri og ættum að fylgjast með
tímanum. Jónas B. Jónsson hefur
fengið mörg tækifæri og hann hef-
ur skilað margfoldu dagsverki,
margföldu ævistarfí eins og títt er
um kynslóð hans. Hann getur notið
þeirrar ánægju að sjá yfír frjóasama
akra að loknum verkum en skáta-
hreyfingin er enn svo lánsöm að
njóta óskiptra starfskrafta hans,
og kunna skátar, bæði eldri og
yngri, honum þakkir fyrir.
Eg flyt Jónasi B. Jónssyni sér-
staklega afmæliskveðjur skáta f
Reykjavík um leið og ég þakka
honum samstarf og vináttu á liðn-
um ámm og flyt þeim hjónum, Jón-
asi B. og frú Guðrúnu Stephensen,
alúðarkveðjur á merkisdegi.
Ólafur Ásgeirsson
Jónas B. og kona hans taka á
móti gestum milli kl. 17 og 19 f
dag í Oddfellowhúsinu.