Morgunblaðið - 03.05.1988, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. MAÍ 1988
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra:
Plútomumflutningar rædd-
ir við Bandaríkj astj órn
UMRÆÐUR utan dagskrár voru
í sameinuðu þingi í gær um fyrir-
hugaða flutninga á plútoníum
frá Frakklandi til Japans yfir
Norður-Atlantshaf. Fulltrúar
allra þingflokka höfðu miklar
áhyggjur af þessum flutingum
og sögðu nauðsynlegt að koma í
veg fyrir að af þeim yrði. Þor-
steinn Pálsson, forsætisráð-
herra, sagðist ætla að gera ríkis-
stjóm Bandaríkjanna grein fyrir
sjónarmiðum íslendinga i opin-
Stuttar
þingfréttir
TÖLUVERÐAR annir em nú á
Alþingi enda stefnt að þvi að
ljúka þingstörfum þriðjudaginn
10. maí. Fundur var i sameinnðu
þingi allan laugardaginn, frá
morgni til kvölds, og i gær vom
fundir i báðum deildum auk
fundar í sameinuðu þingi.
Virðisaukinn úr nefnd
Fjárhags- og viðskiptanefnd efri
deiidar afgreiddi síðdegis í gær
frumvarp ríkisstjómarinnar um
virðisaukaskatt. Stefnt er að því
að önnur umræða um málið fari
fram í deildinni á miðvikudag.
Vegur með suðurströnd
Reykjaness
Alþingi samþykkti í gær tillög
til þingsályktunar um lagningu veg-
ar með suðurströnd Reykjanes-
skaga. Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela samgöngu-
ráðherra að láta gera kostnaðar-
áætlun um gerð vegar með suður-
strönd Reykjanesskaga milli
Þrengslavegar við Þorlákshöfn og
Grindavíkurvegar.
Niðurstöður þeirrar athugunar
skulu liggja fyrir við endurskoðun
vegaáætlunar á næsta ári.“
Flutningsmenn tillögunnar vom
þeir Níels Ámi Lund (F/Rn) og
Guðni Ágústsson (F/Sl) en atvinnu-
nefnd flutti breytingartillögu við
upphaflega tillögu þeirra.
Umboðsmaður Alþingis
Sameinað þing samþykkti í gær
þingsályktun um störf og starfs-
hætti umboðsmanns Alþingis.
Flutningsmenn tillögunnar vom
forsetar Alþingis og formenn allra
þingflokka nema Borgaraflokks. í
fyrstu grein reglnanna segir. „Hlut-
verk umboðsmanns Alþingis er að
gæta þess að stjómvöld virði rétt
einstakiinga og samtaka þeirra.
Hann hefur í því skyni eftirlit með
því að jafnræði sé virt í stjómsýslu-
störfum og að stjómsýsla sé að
öðm leyti í samræmi við lög og
góða stjómsýsluhætti."
Albert Guðmundsson og fleiri
þingmenn Borgaraflokks hafa
lagt fram á Alþingi tillögu til
þingsályktunar um byggingu
leiguíbúða. Samkvæmt tillögunni
skal ríkið byggja 1.050 leiguíbúð-
ir á árunum 1989-1996, það er
150 ibúðir.á ári. Ríkið eigi íbúð-
irnar og leigi. „Ríkisstjórnin ger-
ir tillögur um fjármögnun,“ segir
í tillögunni.
í tillögunni segir:
„Fyrstu 150 íbúðunum skal skila
berri heimsókn sinni til Banda-
ríkjanna síðar í mánuðinum en
flutningarnir eru liður í sam-
komulagi Bandaríkjanna og Jap-
ans um friðsamlega nýtingu
kjamorku. Áætlað er að þeir
hefjist árið 1990 eða 1991 og
farnar verði 1-3 ferði í mánuði.
Hjörleifur Guttormsson (Abl/Al)
hóf umræðuna utan dagskrár í gær
um fyrirhugaða flutninga á geisla-
virku plútóníum frá Frakklandi til
Japans yfir Norður-Atlantshaf.
Hjörleifur sagði að brotlending
flugvélar með svona farm yrði
hörmuleg. Áform hefðu verið uppi
um að lenda í Anchorage í Alaska
á leið til Japan en vegna harðra
mótmæla hefði verið hætt við það.
Þetta mál snerti ýmis ráðuneyti,
sagði Hjörleifur, og vildi hann beina
þremur spumingum til forsætisráð-
herra. í fyrsta lagi hvort íslensk
stjómvöld hefðu lagaleg tök á að
banna flug með hættuleg efni yfir
fslenska efnahagslögsögu. í öðru
lagi hvort ríkisstjómin myndi höfða
til ákvæða alþjóðasamninga, svo
sem hafréttarsamningsins, og
samninga um vamir gegn mengun
sjávar til að koma í veg fyrir um-
rætt flug norður yfír heimsskautið.
Og í þri^ja lagi hvenær þetta mál
yrði tekið upp við stjómvöld í
Bandaríkjunum og Japan og aðrar
hlutaðeigandi ríkisstjómir.
Þorsteinn Pálsson, forsætis-
ráðherra, sagði það fyrst og fremst
vera umhverfisvemdarhagsmunir
sem við þyrftum að gæta í þessu
máli. íslensk stjómvöld hefðu nú
þegar bannað yfirflug og lendingu
véla með þennan farm. Réttur
stjómvalda til þess að banna yfír-
flug einskorðaðist þó við landssvæði
íslands. Varðandi aðra spumingu
Hjörleifs sagði Þorsteinn að íslensk
stjómvöld myndu visa til þeirra
samninga sem þingmaðurinn nefndi
sem og annarra til þess að vemda
lögboðna hagsmuni íslands.
í þriðja lagi var spurt hvenær
þetta mál yrði tekið upp við stjóm-
völd í Bandaríkjunum og Japan.
Forsætisráðherra sagði þessa flutn-
inga ekki hefjast fyrr en í árslok
1990 eða árið 1991. Af íslands
hálfu jrrði hlutaðeigandi stjómvöld-
um gerð grein fyrir sjónarmiðum
og ákvörðunum íslendinga svo fljótt
sem því yrði við komið.
Kristín Einarsdóttir (Kvl/Rvk)
sagði plútoníum vera eitt hættuleg-
asta geislavirka efnið. Ef það kæm-
ist í fisk værum við illa úti og fyllsta
ástæða fyrir okkur að koma í veg
fyrir þessa hættu. Bandaríkjamenn
hefðu til dæmis bannað flutninga á
plútoníum yfir sitt landssvæði.
Páll Pétursson (F/Nv) sagðist
hafa tekið þetta mál upp í flug-
ráði. Þær upplýsingar hefðu fengist
að öll flugfélög sem stunduðu flug
tilbúnum til afnota í árslok 1990.
Af þessum leiguíbúðum skulu 80
byggðar í Reykjavík árlega og 70
íbúðum dreift um landið, miðað við
eftirspum húsnæðislausra í hveiju
byggðarlagi.
Leiguíbúðir þessar verði ávallt í
eigu ríkisins og leiga má aldrei vera
hærri en sem svarar flórðungi
lægstu mánaðarlauna VMSÍ eins
og þau em hveiju sinni."
í greinargerð er vitnað til skorts
á leiguíbúðum um land allt.
á milli Evrópu og Japan millilentu
á leiðinni, annaðhvort í Thule á
Grænlandi eða í Anchorage í Al-
aska. Flugþol leyfði ekki flug án
eldsneytisáfyllingar. Páll sagði yfir-
völd í Danmörku ekki ætla að leyfa
flug yfir Grænland eða millilend-
ingu í Thule.
Kjartan Jóhannsson (A/Rn)
sagði að sér fyndist það skrýtin
ákvörðun að fljúga með þetta efni
til Japans þó líkur á slysi væm litl-
ar. Sjóflutningar væm venjan.
Hann sagðist vænta þess og treysta
að ríkisstjómin tæki málið mjög
traustum tökum svo horfið yrði frá
því að flytja plútoníumið flugleiðina
og síst af öllu yfir norðurslóðir.
NEÐRI deild afgreiddi í gær frá
sér frumvarp um viðskiptabann
á Suður-Afríku og Namibíu til
efri deildar. í umræðum um
málið sagði Geir H. Haarde
(S/Rvk) að til þessa hefði það
verið stefna íslenskra stjóm-
valda að eiga vinsamleg viðskipti
við öll ríki án tillits til stjórnar-
fars eða stefnu ríkjandi stjórn-
valda í innanrikismálum. Hann
hlyti þvi að spyrja hvort helstu
talsmenn þessa máls ætluðu að
leggja til að horfið verði frá
þeirri stefnu gagnvart fleiri
rikjum þar sem víðar væra mann-
réttindi fótum troðin.
Geir H. Haarde (S/Rvk) sagði
ríkisstjóm Suður-Afríku hafa um
áratugaskeið gert sig seka um ein-
hveija alvarlegustu misbeitingu
ríkisvalds sem þekktist í víðri ver-
öld. Slík kúgun sem þar færi fram
stríddi gegn réttlætisvitund siðaðra
manna um allan heim. Hún væri
óréttlætanleg og hana hlytu allir
lýðræðislega sinnaðir menn að for-
dæma.
Mannréttindi væru hins vegar
fótum troðin víðar en í Suður-
Afríku, þótt óvíða væm brotin jafn-
skipuleg af hálfu ríkisvaldsins og á
jafn siðlausum gmnni eins og sú
aðskilnaðarstefna sem þar tíðkað-
ist. Menn þyrftu ekki að láta hug-
ann reika víða til að geta nefnt
ijölda ríkja sem brytu mannréttindi
á þegnum sínum og neituðu þeim
um t.d. trúarbragðafrelsi, ferða-
frelsi, skoðanafrelsi og tjáningar-
frelsi.
Geir sagði Alþingi fslendinga og
íslensk stjómvöld, sem jafnan hefðu
skipað sér í raðir þeirra, sem for-
dæmt hefðu kynþáttaaðskilnaðar-
stefnuna, standa frammi fyrir
nokkmm vanda í þessu efni. Ættu
þau að beita sér fyrir samskipta-
eða viðskiptabanni gagnvart einu
ríki, sem kúgaði þegna sína, eins
og lagt væri til með tillögunni eða
ætti e.t.v. að marka almenna stefnu
um viðskipti íslands við öll þau ríki,
sem gerðu sig sek um mannrétt-
indabrot af opinberri hálfu?
Til þessa hefði það verið stefna
íslenskra stjómvalda að eiga vin-
samleg viðskipti við öll ríki án til-
lits til stjómarfars eða stefnu
ríkjandi stjómvalda í innanríkismál-
um. „Ég hlýt því að spyija," sagði
Geir, „ætla helstu talsmenn þessa
máls að leggja til að horfíð verði
frá þeirri stefnu gagnvart fleiri
ríkjum?"
Geir sagðist ekki ætla að leggj-
ast gegn því að ísland skipaði sér
á bekk með þeim ríkjum Vestur-
Evrópu sem eindregnasta afstöðu
Albert Guðmundsson (B/Rn)
sagði fréttina um þessa flutninga
hafi vakið upp ótta meðal þjóðarinn-
ar. Orð forsætisráðherra slægju á
þennan ótta. Sagðist Albert vilja
lýsa yfir fullum stuðningi við orð
hans.
Stefán Valgeirsson (SJF/Ne)
sagði þetta vera eitt alvarlegasta
mál sem upp hefði komið á Al-
þingi. Spurði hann forsætisráðherra
hvort hann myndi ekki taka upp
þessi mál í för sinni til Banda-
ríkjanna.
Þorsteinn Pálsson, forsætis-
ráðherra þakkaði þann skilning
sem komið hefði fram á þessu máli.
Ríkisstjómin myndi fyrir sitt leyti
hefðu tekið gegn kynþáttaaðskiln-
aðarstefnu Suður-Afríkustjómar.
Með þeim ríkjahópi ættum við meiri
samstöðu um utanríkispólitísk mál-
efni en öðrum.
Það væri þó alls óvíst hvort að
viðskiptabann, eins og hér væri lagt
til, myndi gagnast hinum kúgaða
minnihluta sem skyldi. Það væri til
að mynda ekki ólíklegt að einhveij-
ir blökkumenn myndu í kjölfar við-
skiptabanns missa það lífsviðurværi
sem þeir hefðu haft af framleiðslu
ávaxta, sem seldir hefðu verið til
íslands. Ekki gæti það verið til-
gangurinn með viðskiptabanni.
Margar hliðar væm á þessu máli,
sagði Geir. Það væri til dæmis
freistandi að spyija þeirrar spum-
ingar hvort helstu stuðningsmenn
viðskiptabanns á Suður-Afríku
myndu leggja slíkt bann jafn ein-
dregið til ef íslendingar ættu þar
einhverra raunvemlegra hagsmuna
að gæta, ef þar væri til dæmis
skreiðarmarkaður á borð við
Nígeríu eða saltfiskmarkaður eins
og eitt sinn var í Zaire. „í ljósi
þess og með tilliti til þess að hér
er fyrst og fremst um það að ræða
að veita blökkumönnum í Suður-
Afríku táknrænan og siðferðilegan
stuðning mun ég greiða þessu máli
atkvæði mitt.“
Hreggviður Jónsson (B/Rn)
sagðist vera þeirrar skoðunar að
við yrðum að líta til fleiri ríkja ef
þessi tillaga yrði samþykkt. Mann-
réttindi væm fótum troðin í fjölda
ríkja. Við sum þeirra ættum við
veruleg viðskipti.
Hreggviður sagði það vekja at-
hygli með hve miklu offorsi þetta
mál væri keyrt í gegnum þingið og
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði horf-
ið frá þeirri stefnu sinni að setja
ekki viðskiptabann á eina þjóð fram
yfír aðrar. Vitnaði þingmaðurinn
síðan úr þingtíðindum frá 1985 í
svar Geirs Hallgrímssonar, þáver-
andi utanríkisráðherra, við fyrir-
spum um þetta mál. í þessu svari
lýsti Geir Hallgrímsson yfir efa-
semdum um að viðskiptaþvinganir
yrðu til þess að leysa þetta mál
með friðsamlegum hætti.
Kjartan Jóhannsson (A/Rn)
sagði það ekki vera tvískinnung að
setja viðskiptabann á Suður-Afríku.
í ræðu Geirs H. Haarde hefði glögg-
lega komið fram að við væmm að
sýna samstöðu með öðmm vestræn-
um þjóðum. Við hefðum líka alltaf
reynt að sýna samstöðu með hinum
Norðurlöndunum.
Kjartan lagði áherslu á að rödd
íslands þyrfti að skiljast á erlendum
vettvangi. Menn spyrðu sig af
39
Þorsteinn Pálsson
gæta hagsmuna íslands eins og
helst væri kostur. Forsætisráðherra
sagðist gera ráð fyrir því að gera
bandarísku ríkisstjóminni grein fyr-
ir afstöðu okkar í þessum efnum.
hveiju Islendingar skæm sig úr
meðal Norðurlandanna í þessu máli.
Varðandi það hvort að við hefð-
um gripið til þessara aðgerða ef við
ættum einhveija hagsmuna að gæta
þá hefðu ýmsar þjóðir sett við-
skiptabann á Suður-Afríku sem
hefðu haft vemlegra hagsmuna að
gæta. „Ég vona að íslendingar láti
ekki afstöðu sína ráðast af krónum
og aurum," sagði Kjartan að lokum.
Steingrímur J. Sigfússon
(Abl/Ne) sagði að þegar Geir
Hallgrímsson hefði svarað þeirri
fyrirspum sem Hreggviður vitnaði
í hafði ekkert Norðurlandanna sett
á viðskiptabann. Steingrímur J.
sagði síðan að það myndi ekki
breyta hans afstöðu þó að í Suður-
Aftnku væri markaður fyrir íslensk-
ar vömr. Þetta væri líka sú leið sem
svarti meirihlutinn vildi að yrði far-
inn.
Albert Guðmundsson (B/Rvk)
sagði að síðastliðinn laugardag
hefði birst viðtal í franska sjón-
varpinu við biskup Tutu þar sem
hann hefði verið spurður að því
hvort viðskiptaþvinganir hefðu ein-
hver áhrif. Tutu hefði svarað þessu
þannig að allt sem sýndi samstöðu
með málstað svartra hefði áhrif en
viðskiptaþvinganir hefðu engin úr-
slitaáhrif. í staðinn mælti hann með
því að öllum samskiptum við landið
yrði slitið.
Albert sagði Borgaraflokkinn
telja að ef grípa ætti til aðgerða
ættum við að stíga skrefið til fulls
og slíta öll samskipti við Suður-
Afríku. Takmark Alþýðuflokksins í
þessum efnum væri að vera aftaní-
oss samstarfsflokka sinna á Norð-
urlöndunum.
Kjartan—Jóhannsson (A/Rn)
sagði alþýðuflokksmenn reiðu-
búna að athuga það að gripa til
frekari aðgerða síðar.
Þórhildur Þorleifsdóttir
(Kvl/Rvk) sagðist að sjálfsögðu
vera sammála viðskiptabanni. Fár-
ánlegt væri að rífast um jafn sjálf-
sagðan hlut og að veita svörtum í
Suður-Afríku stuðning. Þessi
stuðningur væri fyrst og fremst
siðferðilegur. Þórhildur sagði að
gagnvart Suður-Afríku mætti
kannski fyrst og fremst líta á þetta
sem fyrsta skref.
Páll Pétursson (F/Nv) sagði að
við þyrftum ekki að slíta stjóm-
málasambandi við Suður-Afríku þar
sem við hefðum ekkert slíkt sam-
band. Að vísu væri íslenskur kons-
úll í Suður-Afríku og suður-afrískur
konsúll hér á landi en það þýddi
ekki að við hefðum formlegt stjóm-
málasamband.
Borgaraflokkur:
Ríkið byggi og
leigi 1.050 íbúðir
Ríkisstjórnin geri tillögnr um fjármögnun
Geir H. Haarde í umræðum um viðskiptabann á Suður- Afrfloi:
Verður viðskiptum hætt við
aðra mannréttindabrj óta?