Morgunblaðið - 25.05.1988, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLASIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. MAÍ 1988
VALTÝR PÉTURSSON
LISTMÁLARI
Valtýr Pétursson er allur og
verður moldar borinn í dag. Við
fráfalli hans mátti lengi búast, því
að hann hafði verið heilsutæpur
um árabil og heilsunni fór heldur
hrakandi. Sjálfur trúði hann mér
fyrir því fyrir nokkrum árum, að
hver dagur gæti orðið sinn síðasti
og hafði lækni sinn fyrir því.
Fyrir tæpum áratug, á sextugs-
afmæli sínu, hélt hann mikinn og
eftirminnilegan mannfagnað á
heimili sínu og þá þegar mátti
sjá, að hann gekk ekki heill til
skógar. Og þrátt fyrir allt framan-
skráð hélt hann uppi fullri at-
haftiasemi til hins síðasta, bæði
sem málari og gagnrýnandi svo
og á sýningarvettvangi, var t.d.
driffjöðrin um sýningarhald Sept-
em-hópsins alla tíð. Nei, þessi
maður lét ekki deigan síga þrátt
fyrir allt líkamlegt og veraldlegt
andstreymi — áfram skyldi haldið,
á brúnni staðið og hvergi kvikað.
Valtýr var, svo sem margur
veit, aldursforseti íslenzkra gagn-
rýnenda og er til efs, að einhvers
staðar á jarðarkúlunni sé til mað-
ur, er jafti lengi var samfellt virk-
ur í listrýnisskrifum eða í nálægt
36 ár.
Slíkt er ekki aðeins afrek í
sjálfu sér heldur dijúgum meira
afrek en víðast hvar annars staðar
í meira ijölmenni — það er ótví-
rætt öllu auðveldara að rita list-
rýni meðal milljónaþjóða en þar
sem allir þekkja alla að segja má.
Valtýr var einn í þessum skrif-
um við blaðið í fjórtán ár og á
köflum eini myndlistargagnrýn-
andinn er í blöð ritaði, og á þeim
tímum var hann brautryðjandi um
núlistir tfmanna. Þetta á hvorki
né má gleymast og einnig skal
vísað til þess að hann skrifaði af
mikilli vinsemd um hina yngstu
nú sfðustu árin. Kannski var það
vegna þess, að málverkið var aft-
ur komið til vegs og það mun
hafa glatt hann ómælt, þótt ekki
væri hann alltaf með á nótunum
um útfærslu þess. En málverkið
hafði einfaldlega svo lengi verið
úti í kuldanum, að honum hefur
þótt mest um vert að hlúa að
nýjum ftjóöngum þess.
Þá markaði Valtýr dijúg spor
í félagsmálum myndlistarmanna,
sat sennilega lengur í stjóm en
nokkur annar og þá lengstum sem
gjaldkeri. Hafði þá með öll mál
Listamannaskálans gamla við
Kirkjustræti að gera. Valtýr tók
að sér þessi störf á erfíðum tímum,
er aðrir hæfari fundust ekki eða
vildu ekki axla slfka ábyrgð. Hann
sat og um árabil í stjóm Norræna
listabandalagsins, er myndlistar-
mennimir sjálfír réðu þar alfarið
ferðinni, og var í forsæti funda
þess í Norræna húsinu árið 1971,
er ýmis mikilvæg mál voru uppi
á teningnum, m.a. væntanleg
Norræn listamiðstöð og staðsetn-
ing hennar og vom menn þá fam-
ir að hallast að Sveaborg og til-
boði fínnskra stjómvalda. Ég sat
þessa fundi og get borið vitni um,
að Valtýr fór létt með þetta hlut-
verk sitt. Á öllu mátti sjá að hann
var góður tungumálamaður og
átti auk þess létt um mál og var
m.a. afbragðsgóður sögumaður
og fyrir það hlaut hann jaftivel
hrós frá þeim, sem voru honum
annars andsnúnir. Nutu listamenn
bessa hæfíleika hans vel í París
upp úr 1950, er íslenzka nýlendan
Valtýr Pétursson
þar var hvað fjölmennust og menn
sátu löngum á hinum nafnkenndra
Select Bar, er halla tók degi.
Að sjálfsögðu fylgir það manni,
sem svo mjög er í sviðsljósinu, að
vera umdeildur og mátti Valtýr
þola marga ádrepuna á sig á opin-
berum vettvangi sem listrýnir og
vitanlega sýnu meiri á bak við
tjöldin. En hann lét það lengstum
lftt á sig fá.
Valtýr var maður mælsku og
gleði á sínum bestu árum og af-
köst hans sem málara voru á köfl-
um með ólíkindum. Hér kom hann
víða við, hreifst af mörgum
straumum f núlistum dagsins og
mun m.a. hafa verið fyrsti íslenzki
málarinn til að mála hreint flatar-
•málsmálverk (geometríu). Slík
hnitmiðuð formfesta átti þó ekki
við hann til lengdar og við tók
hinn svonefndi „tassismi" og ljóð-
ræn abstraktsjón ásamt ab-
strakt-expressjónisma. Ég held að
innsæ hughrif hans hafí átt best
við upplag hans, að hveiju sem
hann gekk og á það einnig við
síðustu tímabil hans, sem voru
sjálfur hlutveruleikinn og lands-
lagið. Stílamir eru hér ekki aðalat-
riðið heldur hitt, að á öllum tíma-
bilum listar sinnar gerir hann
marktæk verk, sem munu lifa —
framtíðin á eftir að flokka það
besta, sem eftir hann liggur, og
það er trúa mín, að fram komi
að hér voru mörkuð dýpri spor í
íslenzkri myndlist en margur
hyggur eða vill viðurkenna.
Síðasti áratugurinn mun hafa
verið Valtý um margt þungur í
skauti, því að auk heilsuleysisins
varð hann fyrir lágkúrulegu að-
kasti, bæði sem málari og gagn-
rýnandi, og veit ég að hann tók
það nú nærri sér, enda lítil heil-
indi þar að baki.
Það er til umhugsunar að mað-
ur, sem stóð á tveimur erfíðum
vígstöðvum í eldlínunni lengur en
nokkur annar samtfmamaður
hans og í raun lengur en nokkrum
öðrum mun fært á þessari öld,
skyldi hljóta slík örlög í stað þess
að hljóta virðingu og viðurkenn-
ingu fyrir hugrekkið og opinberan
heiður. Hér gildir ekki sú regla
skynseminnar að vera sammála,
enda slík störf alltaf umdeild,
heldur að halda einarðlega fram
skoðunum sínum og veit ég t.d.
að hann dró listamenn aldrei í
pólitfska dilka í skrifum sfnum né
gerðum og svo hafði hann þá
meginreglu, að vera varkár f
fyrstu umfjöllun um frumraun
ungra listamanna. En ofurvið-
kvæmni í fámenni varð oft til að
skrif hans urðu misskilin og
kannski var það þess vegna, sem
hann benti mér á þessa gullvægu
reglu, sem voru einu heilræðin
sem hann vék að mér, er ég hóf
störf við blaðið.
í þessu litla eyrfki vilja allir
halda stíft fram sínum skoðunum,
sem er í lagi, en hins vegar er
það ekki í lagi að hinir sömu lfti
þannig á málið, að ef maður sé á
öndverðum meiði, sé maður um
leið andstæður þeim. Slfkur hugs-
unarháttur hlýtur hvarvetna ákaf-
lega lága einkunn. í ár voru t.d.
10 virtir myndlistargagnrýnendur
heimspressunnar, sem árlega eru
lagðar fyrir þijár spumingar og
ávallt þær sömu, svo til ósammála
í öllum atriðum, en ég, efast ekki
um að þeir meti og virði allir skoð-
anir hinna, enda lýðræðislegast.
Og hví skyldi Valtýr Pétursson
ekki njóta þess sóma, sem honum
ótvírætt bar í lifanda lífí, spyr
maður ósjálfrátt að leiðarlokum.
Viðurkenning er hveijum manni
mikilsverð, en óverðskuldaður
andróður hlýtur að leggjast á sál-
ina.
Hér bar Valtýr sig vel, svo sem
skrif hans síðustu árin em lifandi
vottur um, en hann gat virkað
nokkuð þungur og dapur á köfl-
um, þótt stutt væri í glettnislegt
augnatillit.
Her vil ég minnast þess sem
ég las á dögunum í bók um eina
mestu leikkonu, sem Danir hafa
eignast, Jóhönnu Luisu Heiberg
f. Pátges (1812—1890), sem var
gift hinum mikla leikhúsmanni,
þjóðleikhússtjóra, rithöfundi og
gagnrýnanda Johan Ludvig Hei-
berg (1791-1860). Meðal þess
síðasta sem hann reit í kompur
sínar, var hugleiðing um viður-
kenninguna, en honum mun hafa
sámað andvaraleysi samtíðar-
manna sinna.
„Mörgum þykir miður, að þeir
hafí ekki hlotið þá viðurkenningu,
sem þeir álíta að þeir verðskuldi.
Þar sem verðleikar eru sannarlega
fyrir hendi, undrar mann ekki að
þeir óski viðurkenningar, því það
er mannlegt að vilja hafa áhrif á
aðra, og það er eðlilegt að maður
vilji njóta ávaxtanna af þeim
tijám, sem maður hefur gróður-
sett. En þegar maður sér, hversu
mikillar viðurkenningar er aflað á
yfírborðinu með annarlegum að-
ferðum að undirlagi hins viður-
kennda sjálfs, vegna þess að verð-
leikar hans einir dugðu ekki til,
þá getur sérhver vanmetinn hugg-
að sig með því, að hann fékk ekki
það sem hann ekki stal.
Mesta óhamingjan er ekki að
sakna viðurkenningar, heldur að
hafa vanrækt sjálfur að veita öðr-
um hana; að hafa lifað með göfug-
um mönnum og stórgáfuðum, sem
manni sýndist vera venjulegt fólk
og gera sér ekki grein fyrir eigin
blindu fyrr en um seinan."
Þessar staðreyndir hafa víst
alltaf verið í gildi og er hollt að
hugleiða, og kannski aldrei frekar
en í dag á fjölmiðla- og fjöltækni-
öld.
Víst er, að ekki verður gengið
framhjá Valtý Péturssyni, er sam-
anlögð íslenzk listasaga 20. aldar-
innar verður skrifuð. Hvorki sem
málara, listrýni né áhrifavalds í
félagsmálum. Og það verður von-
andi stóra viðurkenningin hans.
Bragi Ásgeirsson
í dag fer fram útför Valtýs
Péturssonar listmálara. Valtýr
kom fram á sjónarsviðið sem list-
málari eftir síðari heimsstyijöld,
á mestu breytingartímum íslensks
þjóðfélags og listalífs á þessari
öld, sem þátttakandi f abstrakt-
listinni og var hann virkur þátt-
takandi í listum .og listaumræðu
í fjóra áratugi sem listmálari og
gagnrýnandi en kannske ekki
síður í félagsmálum myndlista-
manna. En hann var gjaldkeri
FÍM frá 1952—68 og formaður
félagsins 1969—73, einnig í stjóm
íslandsdeildar Norræna mynd-
listabandalagsins frá 1951 og
formaður þess á árunum
1969—73. Vann hann mikið og
gott starf á þessum ámm í þágu
myndlistamanna. Valtýr var löng-
um umdeildur eins og gjama er
um menn sem koma hlutunum á
hreyfíngu og þora að standa á
sinni meiningu. Enda þótt ég
kynntist Valtý ekki nema lítillega,
fann ég strax að það var eldhugi
á ferð. Mig langar að þakka fé-
lagsstörf Valtýs í þágu FÍM.
Ég sendi eiginkonu, ættingjum
og vinum samúðarkveðjur.
Daði Guðbjörnsson,
Formaður FÍM.
Valtýr Pétursson listmálari er
til moldar borinn í dag. Hann
hafði átt við vanheilsu að stríða.
Þó er fráfall hans óvænt og sárt,
en hann lést í svefni á heimili sínu
að morgni sunnudagsins 15. maí.
Að Valtý stóðu sterkir þing-
eyskir stofnar. Hann fæddist í
Grenivík 27. mars 1919, sonur
hjónanna Péturs Einarssonar
kennara þar og Þórgunnar Ama-
dóttur. Pétur var sonur hjónanna
Einars bónda og feijumanns á
Skógum í Hnjóskadal Einarssonar
og Kristbjargar Bessadóttur