Morgunblaðið - 25.05.1988, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. MAÍ 1988
27
Valtýr Pétursson á vinnustofu sinni
Eiríkssonar í Steinkirkju, en Jó-
hann bróðir hennar lærði trésmíði
af Tryggva Gunnarssyni og var
m.a. yfirsmiður við smfði kirkj-
unnar að Laufási við Eyjafjörð.
Foreldrar Þórgunnar voru séra
Ami prestur á Þönglabakka og
síðar í Grenivík Jóhannesson tré-
smiðs Amasonar sfðast á Ytra-
Alandi í Þistilfírði og Karólína
Guðmundsdóttir bónda á Brett-
ingsstöðum í Flateyjardal Jónat-
anssonar. Séra Ami var mikill
söngmaður og hafa afkomendur
þeirra Karólínu verið mjög list-
hneigðir og listelskir eins og m.a.
Ingimundur, söngstjóri Karla-
kórsins Geysis.
Valtýr missti foreldra sína
komungur, móður sína 14. nóv-
ember 1921 og föður 13. október
1925. Var hann síðan hjá móður-
foreldmm sínum og móðursystr-
um, Gunnhildi og Steingerði í
Grenivík, og á Akureyri eftir lát
séra Ama, en fór síðar með Gunn-
hildi til Reykjavíkur, þar sem hann
ólst upp á heimili þeirra Olafs
Guðmundssonar útgerðarmanns.
Valtý þótti mjög vænt um fóstm
sína og sýndi henni ræktarsemi
sem m.a. lýsti sér í því, að hann
kom til hennar í morgunkaffí dag
hvem meðan hún hélt heimili.
Ekki bar á því að Valtýr væri
drátthagur meðan hann var í
Grenivík, en æskuvinur hans,
Friðbjöm Guðnason, hefur sagt
mér, að hann hafí þá þegar haft
svo glöggt auga fyrir mótívum
að hann hafí þekkt öll skip sem
sigldu um Eyjafjörð svo að ekki
skeikaði. A Akureyrarámnum
komu hinir listrænu hæfíleikar
fram og er til kompa frá þeim
tíma með rissi og teikningum
Valtýs.
Valtýr Pétursson var fjölhæfur
og fjölmenntaður listamaður.
Hann var einn af brautryðjendum
abstrakt-málverksins hér á landi,
en sneri sér að hlutrænni list á
efri ámm. Hann skrifaði um
myndlist í Morgunblaðið síðan
1952 sem ég hygg að sé einsdæmi
og lagði hann með því mikinn
skerf til íslenskrar listasögu.
Hann vann mjög að málefnum
myndlistarmanna og átti ríkan
þátt í byggingu Kjarvalsstaða,
sem hann var heiðraður fyrir þeg-
ar Félag íslenskra myndlistar-
manna efndi til fyrstu sýningar
sinnar þar. Þá bað sýningamefnd-
in Valtý að bera fyrstu málverkin
inn í salinn í virðingarskyni fyrir
framtak hans og frumkvæði.
Valtýr Pétursson var heims-
borgari — kosmópólítan — og
heima hjá sér hvort sem hann var
í Flórens eða París, í byggðum
Eiríks rauða eða á ferð um landið.
Hann var mikill tungumálamaður
og gerði sér far um að þekkja
siði og háttu þeirra þjóða sem
hann heimsótti og var fljótur að
átta sig á sérkennum þeirra. Við
hjónin áttum því láni að fagna að
fara með þeim Herdísi snögga
ferð til Vínar fyrir nokkrum árum.
Betri leiðsögumenn um þessa há-
borg evrópskrar menningar var
ekki hægt að hugsa sér, þótt þau
hefðu ekki komið þangað áður
fremur en við. Smávægileg atvik
eru stór í endurminningunni.
Notaleg og kyrrlát stund yfír bjór-
kollu mitt í erli stórborgarinnar
kemur upp í hugann, kankvíslegt
brosið á Valtý eða kímileit augun.
Við vorum önnum kafín frá
morgni til kvölds og nýttum
tímann vel. Þó vorum við aldrei
að flýta okkur og aldrei asi á
neinum.
Valtýr var allra manna
skemmtilegastur og kunni frá
mörgu að segja, mönnum og mál-
efnum. Hann hafði óvenju gott
minni og það var einkennandi fyr-
ir hann hversu fágætlega næmur
hann var á sérkenni hlutanna eða
skrýtileg smáatriði í hegðun og
atburðarás. Með þvílíkum athuga-
semdum kryddaði hann frásögn-
ina léttri kímni. Hann var ljóðelsk-
ur og hafði gaman af limrum.
Hann gerði það fyrir mig og sér
til skemmtunar að teikna við limr-
ur Kristjáns Karlssonar í Vísna-
leik og hafði mikla ánægju af
því. Hann var alvörumaður,
drengur góður og vinur vina sinna
og þau hjón bæði.
Nú er þungur harmur kveðinn
að Herdísi Vigfúsdóttur. Þau hjón
voru náin og samrýnd svo að ein-
stakt er og var það lífsgæfa
þeirra. Þessar línur bera hlýjar
samúðarkveðjur okkar Kristrún-
ar. Blessuð sé minning Valtýs
Péturssonar.
Halldór Blöndal
t
Konur sækja sjó
Bókmenntlr
Erlendur Jónsson
Þórunn Magnúsdóttir: SJÓ-
KONUR A ÍSLANDI 1891-1981.
132 bls. Sagnfræðistofnun H.í.
Reykjavfk, 1988.
Þórunn Magnúsdóttir hefur viðað
að sér miklu efni um íslenskar konur
sem sótt hafa sjóinn síðastliðin níutíu
árin. »Aðalheimild rannsóknarinnar
er lögskráning íslenskra sjómanna,
svonefndar skipshafnarskrár.« I
skipshafnarskránum er þess getið á
hvaða skipum konur voru skráðar
og hversu lengi. Ennfremur hvaða
störfum þær gegndu um borð. »Frá
því að konur komast inn í sjósóknina
á öðrum tugi tuttugustu aldar eru
þær á skipum af nær öllu tagi,« seg-
ir Þórunn. Fyrstu áratugina, sem
Þórunn tekur fyrir, var hvað mest
um farþegaflutninga sjóleiðis.
Landshluta á milli ferðaðist fólk með
strandferðaskipum. Og til annarra
landa varð ekki öðru vísi komist, að
sjálfsögðu. Þá gegndu konur til-
teknum kvennastörfum á skipunum;
voru skipsjómfrúr, þemur, þjónar og
svo framvegis. Af yfirliti Þómnnar
sést að það hafa einkum verið ungar
konur sem sóttu í þess háttar störf.
Vel má hugsa sér að nokkur ljómi
hafi þá leikið um þjónustustörf á
millilandaskipum — l(kt og flugfrey-
justarfið síðar.
Færri konur gengu þá í hefð-
bundin karlastörf á sjó. Fordæmi
vom þó ærin, frægast frá fyrri öld
af Þuríði formanni sem minnisstæð
var fyrir fleira en sjósóknina. Þegar
nær dregur nútímanum gerist al-
gengara að konur gangist inn f hlut-
verk sem körlum vom áður ætluð.
Fáeinar konur hafa t.d. aflað sér
skipstjómarréttinda. »Þær konur,«
segir Þómnn, »sem hafa skipstjóm-
arréttindi, hafa oft verið spurðar
hvort þær hafi orðið fyrir mismunun
í námi eða starfi. AJlar hafa þær
Þórunn Magnúsdóttir
neitað slíku staðfastlega og talið sig
hver um sig hafa notið jafnréttis á
við piltana.* Svo virðist sem það séu
einkum stúlkur frá sjómannaheimil-
um sem ráðast á fiskiskip og afla
sér starfsréttinda.
Þriðjungur þessarar bókar er
nafnaskrá: skrá um sjókonur 1891-
1981. Þar eiga konur að finna nöfn
sfn, þær sem skráðar hafa verið á
skip á umræddu tímabili. Ekki eru
þó öll kurl komin til grafar því auk
þeirra hafa margar konur róið til
fiskjar á smábátum, óskráðar. Sú
saga er ekki rakin hér, enda naum-
ast tiltækilegt að safna um það tæm-
andi heimildum. Þómnn hefur valið
þann kostinn að styðjast nær ein-,
göngu við ritaðar heimildir og vinna
síðan tölulega úr þeim. Bókin er því
fremur þurr aflestrar. En þar sem
athyglin beinist að kvennasögu þessi
árin, og þá einkum atvinnusögu
kvenna, er vel til fundið að sjó-
mennsku kvenna skuli gerð skil með
þessum hætti.
Kvöldverðarboðið
Erlendar baekur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Howard Fast: The Dinner Party
Útg. Hodder& Stoughton 1987
RICHARD Cromwell, banda-
rískur þingmaður er farsæll í starfi
sínu. Hann kvæntist á sínum tíma
forríkri konu, Dorothy. Hún er af
gyðingaættum og það er nefnt hér
vegna þess að afstaða tengdaföður
þingmannsins, Augustus gamla
efnamanns, á eftir að hafa djúp-
stæð áhrif á framvindu málsins,
ekki sízt í krafti þess að hann vilí
trúa á gyðinglegan uppmna sinn.
Þau hjónin hafa eignast tvö
ágætlega mannvænleg böm, Eliza-
betu og Leonard og þau em við
nám og koma heim öðm hveiju
og allt leikur í lyndi. Að sönnu
mætti Leonard fara að gefa stúlk-
um ívið nánari gaum, að mati for-
eldra hans. Hjónabandið er slétt
út á við, en það er gmnnt á undir-
öldunni og hvort þau halda áfram
að búa saman, hjónin, eða hann
herðir sig upp í að skilja svo að
hann geti gifst ástkonunni, Joan,
er svona í athugun.
.Utanríkisráðherrann sjálfur hef-
ur sent Richard orð þess efnis, að
hann og illræmdur aðstoðarmaður
hans, Justin vilji gjaman koma til
kvöldverðar hjá þeim hjónum og
óskað er eftir að tengdaforeldmm
þingmannsins verði boðið líka. Það
er sýnilegt að framkvæmdir gamla
mannsins í ákveðnum heimshluta
mælast miðlungi vel fyrir. Hug-
myndir þingmannsins sjálfs um
hvemig stjómin leikur flóttamenn
frá Mið-Ameríku koma við sögu.
Samt lítur þetta ágætlega út.
Bömin koma heim og með þeim
er vinur Leonards, Jones, sem er
svertingi. Það liggur einhver
óhugnaður í loftinu þrátt fyrir fág-
9 Howard Fast
Auttior of thc WstscHiiití Livvtte saga
THE
DINNER
að og pússað yfirborðið, og smám
saman fara að upplýsast mál sem
ógemingur er að tala um, horfast
í augu við, hvað þá heldur lifa
með. Samt er ekki víst þau eigi
neinna kosta völ, alvaran hefur
tekið við af yfírborðskenndu lífí
og kaldar staðreyndir blasa við.
Sagan gerist öll á þessu eina
kvöldi og hún er nokkuð mögnuð,
einkum þegar á líður. Sýnir hetju-
skap sem kemur á óvart og dregur
upp sannferðuga mynd af við-
brögðum manneskja þegar ands-
ðænis hryllilegum örlögum er stað-
ið.
Fróðleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!