Morgunblaðið - 04.06.1988, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. JÚNÍ 1988
11
Dýrheimar og 1984
Erlendar baakur
Siglaugur Brynleifsson
Georg'e Orwell: Animal Farm.
A Fairy Story —
Nineteen Eighty-Four.
The Complete Works of George
Orwell. Volume Eight — Nine.
Secker & Warburg 1987.
Nú eru komin út níu bindi af
tuttugu binda heildarútgáfu verka
George Orwells. Dr. Peter David-
son hefur séð um útgáfuna, sem
hefur ekki verið neitt áhlaupaverk.
Hann hefur farið yfir handrit, ef
til eru, og einnig ailar prentanir
verkanna hingað til og komið text-
unum í það horf „sem ætlun höf-
undar var“. Skáldsögur og önnur
rit Orwells hafa komið mörg út,
breytt frá upphaflegri gerð höfund-
arins, mismunandi mikið þó. Þessar
breytingar eru margar hverjar ekki
stórvægilegar en sumar þeirra tals-
verðar, oftast í sambandi við ótta
útgefanda við málsókn vegna ætl-
aðra meinyrða.
Útgáfusaga „Dýrheima" er rak-
in í eftirmála þessarar útgáfu. Or-
well gekk erfiðlega að finna útgef-
anda að „ævintýrinu", eins og hann
kallaði söguna í undirtitli. Orwell
fékk hugmjmdina að bókinni, þ.e.
gagnrýni á framkvæmd sósíalis-
mans í Sovétríkjunum og uppljóstr-
unum á baráttuaðferðum kommún-
ista, I spænsku borgarastyrjöldinni.
Hann tók að setja söguna saman
1943 og snemma árs 1944 var
sagan tilbúin til útgáfu. Þetta var
í lok stríðsins og Bretar og Rússar
voru bandamenn. Mörgum útgef-
endum þótti nóg um hárbeitt háðið
og einn þeirra, Caple, leitaði um-
sagnar embættismanna í breska
upplýsingaráðuneytinu, sem töldu
firemur vafasamt að gefa bókina
út eins og þá hagaði til í alþjóða-
málum. Þessi tilmæli voru ekkert
annað en tilraun ríkisvaldsins til
ritskoðunar, sem urðu til þess, að
Orwell skrifaði formála, sem ekki
var birtur með sögunni fyrr en nú.
Formálinn ber titilinn „Ritfrelsi".
Einnig er hér birtur formáli að
úkrainskri útgáfu „Dýrheima", sem
dreift var frá Miinchen. Leikgerð
sögunnar fyrir útvarp er birt hér í
fyrsta sinn, Orwell vann þessa
styttu gerð sögunnar í leikritsgerð
fyrir útvarp. Þessu var útvarpað
1947.
Eins og áður segir hafnaði Cape
sögunni, en í bréfí frá forlaginu
var stungið upp á því hvort höfund-
ur væri til með að nota aðrar skepn-
ur en svín, sem persónur í sög-
unni. Þeir hjá Cape hafa áttað sig
á, að svínsgervi Sovétleiðtogans og
fylgifiska hans myndi ekki falla í
sem bestan jarðveg meðal þeirra,
sem álitu þessa leiðtoga og stefnu
þeirra einu von mannkynsins, eins
og kom á daginn, þegar bókin kom
út sfðla árs 1945 hjá Warburg.
í lok „Dýrheima" var svo komið,
að erfitt var að greína hvað væri
manneskja og hvað væri svín. Síðan
þetta gerðist hefur orðið talsverð
framför í „Dýrheimum". Nú eru
svínin tekin að fást við ritstörf og
litlu grísimir hvetja hver annan til
að lesa ritverkin.
Orwell sá innviði sovéts stjómar-
fars þegar á fjórða áratuginum, en
þá var ekki heiglum hent að hafa
uppi gagnrýni á „merkustu tilraun
til mennsks samfélags, sem gerð
hefur verið", eins og vel kunnur
breskur vinstri maður skrifaði um
þessar mundjr og allur skarinn tók
undir það. Á stríðsárunum talaði
Churchill um hina „hugrökku
bandamenn",- Rússa, og þá mátti
vart láta neina gagnrýni heyrast.
„Dýrheimar" vom líkast því sem
„vinstri intelligensían" hefði verið
slegin utanundir með blautum
hanska. Láðið átti ekki nógu sterk
orð yfir þennan svívirðilega lið-
hlaupa og rógbera. En þeim tókst
ekki að yfirbuga hláturinn.
Valdið valdsins vegna og án allra
tengsla við ákveðna hugmynda-
fræði var efni, sem Orwell velti
fyrir sér ekki síst þegar hann var
að setja^ saman „Dýrheima" og
„1984“. Í „1984“ telur Orwell sig
hafa uppgötvað innsta kjama
George Orwell
„Flokksins", sem var hið algjöra
vald yfír manninum. Sumir telja
að þessi innsti kjami sé hluti af
satímnni, sem Orwell nefndi stund-
um söguna. í sögum Zamyatins
„Við“ og Huxleys „Fagra nýja ver-
öld“ er það velsældin og hin al-
gjöra mötun og forheimskun, sem
magnar sjálfsununina (narcisis-
mann), svo að öllu er hafnað nema
vúlgerri efnishyggju, maðurinn er
orðinn það ánægða svín.
Valdhafamir stuðla á allan hátt
að hinni algjöru forheimskun með-
vitundarlausra neyslu-dýra í ein-
hvers konar mannsmynd. Uppeldið
er staðlað að „þörfum samfélgsins“
og innrætingin stefnir að „félags-
legum þroska" sem þýðir útþurrk-
un sjálfsvitundarinnar og einstaki-
ingskenndar. í sögu Huxleys er
velferðarsamfélagið fullkomnunin
þar sem blaðrandi hópamir lepja
sullumbullið. í bók Orwells ræður
hatrið og terrorinn og sadistískt
valdið. Orwell svarar lesendabréfi
í „Tribune" þar sem hann telur að
mesta hætta framtíðarríkisins sé
ekki forheimskun velferðarríkisins
heldur þrælaríki, þar sem fámenn
harðsvíruð flokksklíka ræður og
elur þrælahjörðina (sem heldur að
hún sé fijáls) á fáránlegum þjóð-
rembingi og hatri á óvinunum inn-
anlands og utan. Hatur, mdda-
skapur og skortur munu einkenna
þetta ríki. Menn lifa í stöðugum
ótta og trúnaður milli manna er
ekki til. Svikaramir em alls staðar.
Þessar skoðanir Orwells koma
ljóslega fram í „1984“ og ýmsir
þættir sem hann lýsir þar áttu sér
þegar stað í samtímaríkjum og áttu
eftir að koma betur og víðar í ljós
um og eftir miðja öldina.
„1984“ vakti óhemjulega athygli
þegar hún kom út hjá Secker &
Warburg 1949 í London 8. júní og
fimm dögum síðar í New York og
síðan hefur þessi bók verið lesin
og lesin.
Þetta er ein þeirra bóka, sem
sýnir betur en sagnfræðirit ýmis
einkenni, sem mótuðu og móta al-
ræðissamfélög á 20. öld og er einn-
ig forspá um önnur, sem þegar var
tekið að örla á snemma á öldinni.
Klisjumar, innantóm slagorð og
bjagaðar útópískar hugmyndir um
samfélög framtíðarinnar skekktu
alla raunskynjun, svo að farvegur-
inn var ruddur fyrir valdatöku
„hinna dauðu".
Joanna Lee Bryndís Pálsdóttir
Fiðluleikari
„debuterar“
Tóniist
Jón Ásgeirsson
Bryndís Pálsdóttir fiðluleikari
„debuteraði" sl. fimmtudag í
Norræna húsinu. Undirleikari var
Joanna Lee. Báðar eru stúlkur
þessar hámenntaðar í tónlist.
Bryndís hefur nýlokið „master"-
gráðu frá Juliard-skólanum í
New York og Joanna Lee vinnur
að doktorsgráðu við Columbia-
háskólann.
Á efnisskránni voru tvö ein-
leiksverk fyrir fiðlu, E-dúr-partít-
an eftir Bach og Tónles og Skersó
eftir Kreisler og tvær samleikssó-
nötur, sú fyrri eftir Mozart en
seinni eftir Proko^ev. Bryndís
er góður fiðluleikari og mótaði
verkin með skýrum dráttum og
var leikur hennar í heild örugg-
ur, er vitnar um vönduð vinnu-
brögð og góðan undirbúning.
Bach-partítan var vel flutt og
af öryggi en í e-moll sónötu
Mozarts (k-304) var meira leikið
með fallega túlkun enda er verk-
ið dýrðlega fallegur „söngur“.
Tónlesið og skersóið eftir Kreisler
er feikilega skemmtilegur tækni-
leikur og mátti þar heyra að
Biyndís kann sitthvað fyrir sér,
þó enn vanti hana rósemi tækni-
snillingsins og einnig þá róm-
antíska tilfinningasemi, sem ekki
má vanta í tónlist Kreislers.
Síðasta verkið á efnisskránni
var D-dúr-fíðlusónatan eftir Pro-
kofjev. Sónatan var upphaflega
samin fyrir fiautu og píanó en
tónskáldið umritaði hana ári
seinna fyrir fiðlu og píanó. David
Oistrak frumflutti verkið í
Moskvu 17. júní 1944. Sónatan
er full af fallegum „melódíum",
skemmtilegum og smellnum
tóntiltektum, glaðleg, frískleg og
einnig ljóðræn, eða eins og Bem-
ard Shaw ritaði í tónlistargagn-
rýni, „ekta fíðlutónlist“.
I heild var sónatan vel flutt
og samspilið víða mjög gott. Jo-
anna Lee lék undir af öryggi og
átti sinn þátt í þessu ánægjulega
„debut" Bryndísar Pálsdóttur.
EKKI ER ALLT
SEM SÝNIST
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Regnboginn
Hann er stúlkan mín • he’s my
girlA
Leikstjóri Gabrielle Beau-
mont. Handrit Charles Bohl.
Kvikmyndatökustjórn Peter
Lyons Collister. Tónlist Richie
Wise. Aðalleikendur T.K. Cart-
er, David Hallyday, David
Clennon, Misha Mack, Warwick
Sims, Jennifer Tilly. Bandarísk.
Scotti Bros 1988. Dolby stereo.
Hann er stúlkan mín ber þess
öll merki að vera ætlað á unglinga-
myndamarkaðinn og ekki þá
kröfuhörðustu í þeim hópi. Enda
hálfleiddist mér yfír þessari arga-
þvælu en táningurinn, sonur minn,
skemmti sér þokkalega. Annars
fjallar myndin um tvo vini, rokk-
söngvara og umboðsmann hans, í
smábæ í Miðríkjunum. Umbinn
vinnur ferð til Hollywood, en sá
galli er á gjöf Njarðar að hann á
að taka með sér dömu. Umbi bjarg-
ar málunum með því að íklæðast
kvenmannsklæðum og halda þeir
félagar til vesturstrandarinnar, þar
sem þeir lenda í ýmsum flóknum
aðstæðum áður en yfir lýkur.
Það er svo sem ekkert nýtt í
unglingamyndageiranum að strák-
ar fari í stelpuföt og öfugt, en oft-
ast hefur betur verið að því staðið.
Þó er hreint ekki við leikarann
T.K. Carter, sem fer með hlutverk
fataskiptingsins, að sakast, hann
ber delluna uppi með prýðilegum
leik. Sérstaklega gustar af honum
á minipilsinu! David Clennon, gam-
alkunnugt andlit úr fjölda auka-
hlutverka á síðustu árum, gerir
furðu mikið úr illa skrifaðri rullu
hljómplötuútgefanda. Annað telst
þessari rýru mynd ekki til tekna.
Það er svo sannarlega ekki allt
sem sýnist í Hann er stúlkan
mín. Undir flírulegu brosinu,
gervibrjóstunum og hárkoll-
unni leynist karlmaður.
Sem fyrr segir, baneitruð fullorðn-
um en meðalafþreying fyrir æsku-
lýðinn.
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
SIMAR 21150-21370
SOLUSTJ. IARUS Þ. VALDIMARSSON
LOGM. JOH. ÞORÐARSON HRL.
Til sýnis og sölu meöal annarra elgna:
Á Högunum - laus strax
Skammt frá Háskólanum 4ra herb. íb. á 2. hæö af meöalstærð. Ný-
legt gler. Danfosskerfi. Ágæt sameign. Sérgeymsla, þvottah. o.fl. á
1. hæö. Skuldlaus. Einkasala.
Úrvals íbúð við Álftahóla
2ja herb. suöurib. ofarl. i lyftuh. Glæsil. útsýni. Ágæt sameign. Rúmgóð-
ar sólsvalir. Langtímalán um kr. 1 millj. Elnkasala.
Skammt frá Landspítalanum
Endurbyggö sérh. v/Snorrabr. Rúmgóð 4ra herb. á 1. hæð í reisul.
þríbhúsi. Allt sár. f kj. fylgja 2 góö herb. m/snyrtingu. Góöur bílsk.
Laus strax.
Þurfum að útvega:
Einbhús i borginni, Kóp., Garöabæ og á Álftanesi.
4ra herb. íbúð helst í lyftuh. miðsvæöis i Kóp.
2ja-3ja herb. íbúö í Vesturborginni eöa i Gamla bænum.
Einbhús eða raöhús í Sundum, Vogum eöa Heimum.
Nýl. elnbhús um 200 fm á einni hæö i borginni eða nágr.
í öllum þessum tllfellum bjóöast hagkvæm eignaskipti.
Margir bjóöa útborgun fyrir rétta eign.
Opið í dag laugardag
kl. 11-16.
Fjöldi fjársterkra
kaupenda.
ALMENNA
FASTEIG’NASAIAN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370