Morgunblaðið - 15.07.1988, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. JÚLÍ 1988 29
Lektorsstaðan í stjórnmálafræði:
Bauð að stofnuð yrði
ný staða fyrir Hannes
- segir dr. Sigmundur Guðbjamason
REKTOR Háskóla íslands, dr. Sigmundur Guðbjarnason, bauð Birgi
Isleifi Gunnarssyni menntamálaráðherra að stofnuð yrði lektorsstaða
í stjórnmálaheimspeki gagngert fyrir dr. Hannes Hólmstein Gissurar-
son. Tillagan var ítrekuð en ráðherra hafnaði henni í bæði skiptin
án rökstuðnings, að sögn dr. Sigmundar. Með þessu vildi háskólarekt-
or afstýra því að dr. Hannes væri skipaður þvert á úrskurð dómnefnd-
ar. „Ráðherra hefði getað veitt Hannesi stöðu á réttum grundvelli í
stað þess að skaða þá viðleitni Háskólans að vinna á faglegum forsend-
um. Eg kvíði framhaldinu, þegar nemendur og kennarar koma til
starfa í haust og Alþingi kemur saman. Þetta mál getur dregið dilk
á eftir sér,“ sagði hann í samtali við blaðamann.
akiðeitt
■inuar
Svanur segir að skilgreiningin sé
þvert á móti víð. „Enginn hefur
mótmælt þessari starfslýsingu fyrr
en nú og Hannes sá sérstaka
ástæðu til þess í umsókn sinni að
lýsa yfir ánægju með skilgreining-
una þar sem hún félli einstaklega
vel að menntun sinni,“ sagði hann.
Jónatan Þórmundsson sagði að
vel hefði komið til álita að dæma
Hannes óhæfan til að gegna lekt-
orsstöðunni. Það sýndi hinsvegar
glöggt hversu langt dómnefndin
hefði teygt sig sig til að gæta fyllstu
sanngirni að Hannes hafi verið
dæmdur hæfur að hluta.
Jónatan telur að Hannes gerðist
sekur um ónákvæmni í meðferð
heimilda. Það eitt sé næg ástæða
til að dæma hann óhæfan til starf-'
ans. Hinsvegar hafí dómnefndin
viljað taka doktorsritgerð Hannesar
sem fullgilda sönnun fyrir því að
hann uppfylli skilyrðin, að hálfu
leyti.
Upphaflega dómnefndin var
skipuð 27. apríl 1987 Gunnari
Gunnarssyni stjórnmálafræðingi,
Ólafí Ragnari Grímssyni prófessor
og dr. Svani Kristjánssyni dósent.
Rektor skipaði síðan að ósk félags-
vísindadeildar Jónatan Þórmunds-
son prófessor og varaforseta há-
skólaráðs fulltrúa sinn í deildinni.
Miðsumars sagði Ólafur sig úr dóm-
nefndinni af persónulegum ástæð-
um og Sigurður Líndal prófessor
var skipaður í hans stað.
Menntamálaráðherra hefur átalið
félagsvísindadeild fyrir hafna kröfu
lögmanns Hannesar um að Gunnar,
Ólafur og Svanur væru dæmdir-
vanhæfir og skipunabréf þeirra aft-
urkallað. Atelur hann sérstaklega
að engar röksemdir hafi verið færð-
ar fyrir þeirri ákvörðun deildarfund-
ar að hafa gagnrýnina að engu.
Þórlindur Þórólfsson forseti fé—
lagsvísindadeildar segir að deildin
hafi staðið rétt að málum. Engin
ástæða var talin til að taka gagn-
rýnina til greina, kröfunni hafnað
og lögmanninum tilkynnt um það.
Á þessa málsmeðferð hafi Hannes
fallist í raun með því að mótmæla
ekki.
Gunnar Gunnarsson segir að
dylgjur vanhæfi vegna kunnings-
skapar eða flokkatengsla séu vart
svaraverðar. „Það sem höfuðmáli
skiptir er að dómnefndarmenn kom-
ust allir að sömu niðurstöðu. Um
hana var aldrei neinn ágreiningur
í nefndinni. Það gerir okkur alla
jafn hlutdræga eða óhlutdræga."
Jónatan sagðist vilja taka heim-
spekinginn Kato sér til fyrirmyndar
um að ljúka hverri orðræðu með
því að minna á gildi frelsisins. Yrðu
háskólamenn að minna á nauðsyn
fijáls háskóla þar sem fagleg og
fræðileg sjónarmið sætu í fyrirrúmi
hvenær sem tækifæri gefst. „Mikið
hefur verið talað um það sem veld-
ur vanhæfi manna í þessari deilu.
Gildandi réttarreglur eiga sér stoð
í fleiru en lögum. Það segir heldur
ekki mikið um sjálfstæði háskólans
í lögum en þar gildir hið sama um
framkvæmdina, hún byggir meira
á hefðum og grundvallaratriðum.
Lögfræðingar gefa ekki alltaf mest
fyrir lagabókstafinn. Þar getur oft
verið hollara að styðjast við hefðir
og lagavitund," sagði Jónatan Þór-
mundsson prófessor.
Sigmundur reifaði hugmyndina
við ráðherra í vor eftir að úrskurður
dómnefndar lá fyrir. Hann segist
hafa bent á þá staðreynd að dr.
Hannes hefur tvisvar hlotið hæfnis-
dóm til kennslu í stjórnmálaheim-
speki. Væri auðvellt að búa til
starfsvettvang fyrir sérfræðing á
þessu sviði með því að auglýsa slíka
stöðu. Þar hlyti dr. Hannes að vera
álitlegur umsækjandi. Bæði heim-
spekideild og félagsvísindadeild yrði
akkur að því að fá dr. Hannes til
starfa. Hann væri vel liðinn og
hugmyndaríkur.
„Það var ljóst að þetta væri
umdeilt mál og ráðherra hefði ein-
sett sér að koma sínum manni inn.
Eg taldi að allir gætu sætt sig við
þessa lausn, þar með væri Hannesi
tryggt starf sem hann væri hæfur
til að gegna. En ráðherrann taldi
sér ekki fært að fara þessa leið.“
Lektorsstaðan umdeilda sem
auglýst var í Lögbirtingarblaðinu í
ársbyijun 1987 hét uppaflega staða
í stjórnmálaheimspeki að sögn dr.
Sigmundar. Á fjárlögum skaut þessi
staða upp kollinum þrátt fyrir að
engin beiðni hefði komið frá háskól-
anum um stofnun hennar. Félags-
vísindadeild leitaði þegar efEir leið-
réttingu að sögn dr. Sigmundar og
óskaði þess að bætt yrði úr brýnni
þörf fyrir lektorsstöðu í stjórn-
málafræði. Við því var orðið og
samþykkti menntamálaráðuneytið
skilgreiningu stöðunnar athuga-
semdalaust.
„Ýmsir málsmetandi menn hafa
reynt að fá Hannes ráðinn til Há-
skólans og við því er í sjálfu sér
ekkert að segja. Ég vissi að það
var mikill þrýstingur á ráðherra og
áhersla lögð á að Hannes yrði að
fá starf. Ætlaði ég ekki að leggjast
gegn því.
Það sem skiptir máli er að menn
komi inn á réttum forsendum. Fag-
legt mat á hæfni verður að ráða.
Valdbeiting ráðherra er því miður
orðin allt of algeng. Það hlýtur að
draga máttinn úr ungu fólki sem
hyggst leita sér menntunar og vill
njóta afrakstursins þegar það fer
til starfa í þjóðfélaginu að þar ráði
mestu flokkshagsmunir og pólití-
skar skoðanir," sagði dr. Sigmund-
ur Guðbjarnason.
Háskólaráð
HÁSKÓLARÁÐ er æðsta valda-
stofnun Háskólans og þeir sem
það skipa eru eru:
Rektor, Sigmundur Guðbjama-
son. Deildárforsetar: Bjöm Bjöms-
son guðfræðideild, Jónatan Þór-
mundsson lagadeild og varaforseti
háskólaráðs, Þórður Harðarsson
læknadeild, Þorvaldur Gylfason við-
skiptadeild, Sveinbjörn Rafnsson
heimspekideild, Þórður Eydal
Magnússon tannlæknadeild, Valdi- fv
mar K. Jónsson verkfræðideild,
Amþór Garðarsson raunvísinda-
deild og Þórólfur Þórlindsson fé-
lagsvísindadeild.
Félag háskólakennara: Páll Ein-
arsson sérfræðingur og Stefán Ól-
afsson dósent.
Fulltrúar stúdenta: Valborg
Snævarr og Jónas Friðrik Jonsson
frá Vöku, Astráður Haraldsson frá
Félagi vinstri manna og Sigrún
Óskarsdóttir frá Röskvu.
Fundi ráðsins sitja einnig há-
skólaritari og kennslustjóri án at-
kvæðisréttar.
Morgunblaðið/KGA
um dómnefndin sé vanhæf. Ráðherrann getur ekki komið með slíka
sinn umsækjanda hjá mönnum sem eru sannanlega vanhæfir samkvæmt
ir Líndal prófessor á blaðamannafundi í Háskólanum í gær. Þar svör-
stöðuna í stjómmálafræði harðorðum ásökunum menntamálaráðherra
nhæfi
*s í stjóm-
adeild
36. gr. laga nr. 85/1936 um með-
ferð einkamála í héraði og kemst
lögmaðurinn svo að orði í því sam-
bandi: „Er ekki fráleitt að telja að
hér megi beinlínis beita ákvæði 36.
gr. laga nr. 85/1936 fyrir lögjöfnun
um hæfi dómnefndarmannanna, en
þar er það 7. tl. sem ætti þá við.“
Umrætt ákvæði hljóðar svo:
Dómarinn víkur úr dómarasæti í
máli ef hann . . .:
7. Er óvinur aðilja, eða málið
varðar hann eða venzlamenn hans
verulega fjárhagslega eða siðferðis-
lega, eða annars er hætta á því,
að hann fái ekki litið óhlutdrægt á
májavöxtu.
Áður en lengra er haldið er rétt
að geta þess að álitamál er hvort
beita eigi vanhæfísreglum um dóm-
ara óskorað um stjómsýsluhafa.
Eru ýmsir þeirrar skoðunar að ekki
sé rétt að gera jafnstrangar kröfur
til þeirra og dómara. Má hér minna
á frumvarp til stjórnsýslulaga sem
lagt var fyrir Alþingi 1986-’87 og
lögmaður Hannesar átti þátt í að
semja, en þar er sú regla sem sam-
svarar framangreindu ákvæði 7. tl.
þannig: Stjómvaldshafi má ekki
taka þátt í meðferð máls sem fjall-
að er um í þessum kafla ef:
5. Málið varðar hann sjálfan eða
venzlamenn hans verulega eða ann-
ars er hætta á því að hann fái ekki
litið hlutlaust á málavexti.
Kafli sá sem nefndur er fjallar
um meðferð mála hjá ráðuneytum.
4. Lögmaður Hannesar tilgreinir
tvær meginástæður fyrir vanhæfí
upphaflegra dómnefndarmanna:
Fyrri ástæðan sé sú að þeir séu
allir þrír, sérstaklega þó Gunnar
Gunnarsson, nánir vinir og sam-
starfsmenn eins umsækjandans,
Ólafs Harðarsonar.
Sú síðari að tveir dómnefndar-
mannanna, Ólafur Ragnar
Grímsson og Svanur Kristjánsson
hafi átt í „illvígum persónulegum
og pólitískum deilurn" við Hannes
H. Gissurarson.
Óþarft er að ræða um samskipti
Ólafs Ragnars Grímssonar og
Hannesar þar sem Ólafur tók ekki
þátt í störfum dómnefndarinnar.
Um fyrri ástæðuna er það að
segja, að sú regla er viðurkennd í
réttarfari að vinátta dómara og
aðilja valdi almennt ekki vanhæfí
dómara, sbr. Einar Arnórsson og
Theodór B. Líndal: Réttarfar 1
(1967-’68), bls. 90. Því síður ætti
hún að valda vanhæfi innan stjóm-
sýslunnar. Um samstarfsmenn er
örðugt. að gefa almenna reglu. Ljóst
er þó að samstarf eitt út af fyrir
sig, jafnvel þótt náið sé, veldur
ekki vanhæfi, enda hætta á að þá
yrðu vandfundnir óhlutdrægir menn
í jafnlitlu þjóðfélagi og hinu
íslenzka. Hér verður að benda á að
einhveija sérstaka þætti í samstarfi
sem valda vanhæfí, en það hefur
ekki verið gert.
Um síðari ástæðuna er það að
segja, að það er fjarri allri skynsemi
að ritdeilur sem menn háðu fyrir
meira en áratug valdi vanhæfi til
setu í dómnefnd. Á það enga stoð
í íslenzkri dómvenju að dómari hafi
vikið sæti af slíkum eða áþekkum
ástæðum.
5. Ef Hannes H. Gissurarson
hefði talið endurskipulagningu
dómnefndarinnar ófullnægjandi
hefði honum borið að mótmæla og
fylgja þeim mótmælum eftir með
sama hætti og í upphafi, en það
gerði hann ekki. í blaðaviðtali eftir
að Jónatan Þórmundsson tók sæti
í nefndinni lýsti hann sérstöku
trausti á Jonatan. Af þessu verður
ekki annað ráðið en Hannes hafi
eftir atvikum unað hinni nýju skip-
an og þá um leið fallið frá mótmæl-
um sínum.
6. Menntamálaráðherra nefur
ekki tilgreint neinar sérstakar
ástæður fyrir vanhæfi hinnar end-
urskipulögðu dómnefndar, heldur
einungis hinnar upphaflegu. Það
stendur því óhaggað sem segir í
ályktun háskólaráðs.
7. Það vekur óneitanlega furðu
að menntamálaráðherra skuli að því
er virðist að eigin frumkvæði ve-
fengja óhlutdrægni dómnefndarinn-
ar þegar ekki verður annað séð en
Hannes hafi sætt sig við skipun
hennar. Hitt er þó enn furðulegra
að hann skuli leita til kennara og
leiðbeinefnda Hannesar til að
hnekkja áliti dómnefndar. Hann
sakar tvo dómnefndarmenn um
hlutdrægni vegna óskilgreindrar
vináttu og samstarfs, en leitar svo
sjálfur til manna sem sannarlega
eru vanhæfír vegna augljósrar
hagsmunategnsla við Hannes, þar
sem mál þetta hlýtur að varða þá
svo verulega siðferðilega að þeir
geti ekki litið óhlutdrægt á mála-
vöxtu._
8. I bréfi menntamálaráðherra
til háskólaráðs frá 7. júlí 1988 seg-
ir að athygli veki hversu langan
tíma dómnefndarstörf hafi tekið.
Niðurstaðan hafi verið kynnt einu
ári eftir að nefndin var upphaflega
skipuð. Hér er frásögn villandi.
Eins og fyrr segir tók Sigurður
Líndal sæti í dómnefndinni fyrir-
varalaust 16. júlí 1987. Hann gerði
þá þegar þann áskilnað að vegna
anna, m.a. vegna breyttrar náms-
skipunar í lagadeild, gæti hann
ekki hafið störf fyrr en eftir áramót
1987/’88. Á þetta var fallizt. Að
afloknum janúarprófum í lagadeild
og að lokinni yfirferð úrlausna, um
miðjan febrúar 1988, tók nefndin
til óspilltra málanna, hélt 15 fundi
og lauk störfum um það bil 2>/2
mánuði síðar. Þegar haft er í huga
að mikið lesmál lá fyrir nefndinni
verður þetta ekki talinn óeðlilegur
gangur.
9. Menntamálaráðherra hefur
haldið því fram að tvo dómnefndar-
menn skorti þekkingu á stjóm-
málafræði og verða orð hans ekki
skilin á annan veg en þann að hann
telji þá ekki færa um að meta hæfni
umsækjenda. Við þetta skulu gerð-
ar jiessar athugasemdin
I fyrsta lagi getur maður sem
hefur hlotið fræðilega þjálfun í
hvaða grein sem er, að vissu marki
lagt almennt mat á fræðileg vinnu-
brögð, svo sem hvort viðfangsefni
sé skilmerkilega lýst, og það skil-
greint á fullnægjandi hátt, hvort
því séu gerð skil í samræmi við
það, hvort rétt sé farið með heimild-
ir q.s.frv.
I öðm lagi hefur Sigurður Líndal
ritað ýmislegt um stjómmála- og
félagsfræði sem að mati deildarinn-
ar gerði hann hæfan til setu í nefnd-
inni. Jónatan Þórmundsson hefur
kennt afbrotafræði í lagadeild og
félagsvísindadeild, en hún er ein -
grein félagsvísinda, þar sem beitt
er sömu rannsóknaraðferðum og í
stjómmálafræði og félagsfræði.
I þriðja lagi em ýmis ritverk
Hannesar Hólmsteins Gissurarson-
ar sem helzt komu til álita engu
síður á sviði sagnfræði og stjórn-
skipunarréttar en stjómmálafærði.
Sigurður Lindal hefíir cand. mag.
próf í sagnfræði (eins og raunar
Hannes H. Gissuararson) og báðir,
Jónatan og Sigurður, em lögfræð-
ingar, þennig að þeir höfðu form-
lega sérþekkingu til að meta veiga-
mikla þætti í þeim ritum Hannesar
sem einkum skiptu máli um hæfni
hans.
10. Að framansögðu má vera
ljóst að ummæli menntamálráð-
herra um dómnefndina og einstaka
nefndarmenn hafa ekki við nein rök
að styðjast.
Reyýavík, 14. júlí 1988.