Morgunblaðið - 24.09.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGXRDAGÚtí 24. SEPTEMBÉR 1988
„Ef foreldrar færu
bara eínstöku sinnum
allsgáðir á ball
Rætt við tvo forsvarsmenn foreldrasamtakanna Vímulaus æska í til-
efni norrænnar ráðstefnu foreldra, sem nú stendur yfír hér á landi.
ÞAÐ leyndi sér ekki að
eitthvað mikið stóð til, er ég
gægðist inn á skrifstofuna. í
hverju homi gat að líta fólk
með símtól á lofti, penna og
pappíra. Ég hallaði mér upp
að dyrastafnum og fylgdist
með. Eldmóður, áhugi og
einbeitni skein úr hveiju
andliti og þó svo létt væri
yfir mannskapnum fann
maður að undirtónn
andrúmsloftsins var ísköld
alvaran. Hér voru að störfum
foreldrasamtökin „Vímulaus
æska“ — foreldrar, sem fyrir
tveimur árum sneru bökum
saman, staðráðin í að verja
afkvæmi sín fyrir einum
mesta vágesti okkar tíma,
vímuefnunum. Þessir
foreldrar vita að þeir verða
að vera vel á verði. Hinn
skæði andstæðingur er
nefnilega þekktur fyrir sín
lymskulegu brögð. Hann
læðist með veggjum og bíður
færis — vegur svo að fólki
úr launsátri.
„Fræðsla og fordæmi eru sterk-
ustu vopnin í þessari vamarbaráttu
okkar“ fullyrti Bogi Amar Finn-
bogason, formaður samtakanna, er
hann var inntur eftir því hvaða
brögðum þeir beittu í baráttu sinni.
„Við höfum þeirri skoðun okkar
mjög á lofti að vímuvamir eigi að
hefjast heima. Það er allt of al-
gengt að fólk firri sig allri ábyrgð
á þeim þætti uppeldisins. Það er
nefnilega staðreynd að eftir því sem
foreldrar eyða meiri tíma með böm-
um sínum — því minni hætta er á
að þau leiðist afvega. í þessu vam-
arstarfí höfum við lagt ríka áherslu
á að foreldar vinni trúnað bama
sinna, ræði við þau um allt milli
himins og jarðar" bætti hann við.
„Við viljum í stuttu máli auka upp-
eldis-ábyrgð foreldranna" skaut
Ámi Einarsson inn í, sem þá hafði
bæst í hóp inn. „Það er allt of al-
gengt að foreldrar varpi ábygðinni
yfir á hinar og þessar stofnanir.
Fólk fárast yfir því að skólayfirvöld
skuli ekki upplýsa ungdóminn um
afleiðingar eiturlyfjaneyslunnar,
rífst og skammast yfir því að lög-
reglan skuli ekki veita meira aðhald
í þessum málum — en verði manni
á að spyija foreldrana hvers vegna
þeir hafi ekki sjálfir frætt bömin
sín um þessi mál, þá verða allir
ofboðslega hissa" útskýrði hann.
„Nú, fordæmið hlýtur líka að
skipta miklu máli. Það segir sig
sjálft" sagði Ámi. „Ef bam elst upp
við það, að foreldrar fari aldrei alls-
gáðir út að skemmta sér setur það
í huganum samasem- merki á milli
skemmtunar og áfengisneyslu.
Þetta hugsar fólk yfirleitt ekki út
í. Um leið og foreldrar taka sig til
og fara einstöku sinnum allsgáðir
á ball, þá rofna þessi tengsl um
leið. Áfengisneyslan hættir að vera
sjálfsögð. Við lítum samt ekki á það
sem okkar hlutverk að segja full-
orðnu fólki fyrir verkum. En þegar
þessi mál ber á góma, þá hljóta
foreldrar að velta fyrir sér eigin
fordæmi" sagði hann.
Kennslubók fyrir fullorðna
Þegar ég leit inn á skrifstofu
samtakanna að Borgartúni 28, var
undirbúningur norrænnar ráðstefnu
foreldrasamtaka um vímulausa
æsku í fullum gangi. Ráðstefna
þessi var sett á fimmtudagskvöld
og lýkur síðdegis í dag. Þáttakend-
ur eru, auk íslendinga, Svíar, Norð-
menn, Danir og Finnar. „Þegar við
vorum fyrst beðin um að halda
þessa ráðstefnu hér, óx okkur það
mjög í augum" upplýsti Bogi Am-
ar. „Starf samtakanna byggir að
mestu leyti á vinnu sjálfboðaliða
og við efuðumst stórlega um að við
gætum annað svo umfangsmiklu
verkefni. En þegar neyðin er stærst,
er hjálpin næst — og það sannaðist
í þessu tilfelli. Lionessu-klúbburinn
Kaldá í Hafnarfirði gekk óvænt til
liðs við okkur — og þá ákváðum
við að slá til. Lions-hreyfingin hefur
löngum látið sig þessi mál varða
og á fimm ára áætlun þeirra er
áherslan lögð á baráttuna gegn
vímuefnaneyslu bama og unglinga"
sagði hann.
Frá því foreldrafélagið „Vímu-
laus æska“ var stofnað, þann 20.
september 1986, hefur mikið og
gott starf verið unnið á vegum-
þess.„Á árinu 1987 héldum við
u.þ.b. 70 fundi út um allt land“
upplýsti Bogi Amar. „Við stóðum
einnig fyrir fjársöfnun, í samvinnu
við útvarpsstöðina Bylgjuna og
þeim fjármunum, sem þar komu
inn, vörðum við í prentun á for-
eldrabókinni, sem út kom síðastlið-
inn vetur á vegum Lionshreyfingar-
innar á Islandi og Menntamálaráðu-
neytisins. Þetta er kennslubók
handa foreldrum, sem hlotið hefur
einróma lof þeirra, sem að uppeldis-
Fyrr eða siðar verða flest
ungmenni að taka afstöðu til
vimuefha. Okkur foreldrum
stendur það næst að búa þau
vel undir það. Við getum ekki
treyst þvi að aðrir geri það.
(Úr fréttabréO foreldrasamtakanna
„Vímulaus æska“)
„Þér hættir aldrei að þykja
vænt um börnin þín
Frásögn móður sem barðist hatrammri baráttu í átta ár
áður en hún heimti dóttur sína úr helgreipum eiturlyfjanna
u
„ÞESSI kona hefur gengið í
gegnum martröð hverrar móð-
ur. Hún horfði upp á barnið
sitt beijast við bölvuð eiturlyfin
í átta ár.“ Með þessum orðum
er hún kynnt fyrir mér, konan,
sem fallist hefúr á segja frá
reynslu sinni, rifja upp hræðile-
gustu ár ævi sinnar. Hún tekur
þéttingsfast í hönd mína, horfir
beint í augun á mér og það er
ekki laust við að um mig fari
kvíðahrollur. Það hlýtur að
vera erfitt að rifja upp annan
eins hrylling — og ég spyr sjálfa
mig að því hvort rétt sé að strá
salti í sárin. Ég herði upp hug-
ann og bý mig undir að bera
fram fyrstu spurninguna, þeg-
ar hún kemur mér óvænt til
hjálpar og segir upp úr þurru:
„Fyrstu árin sem dóttir mín var
á kafi í eiturlyfjum var ég varla
mönnum sinnandi. Ég var viss
um að þetta væri allt mér að
kenna. Ég hefði brugðist henni
á einhvem hátt. Ég leitaði ráða
hjá sérfræðingum og stofnun-
um, en alls staðar gekk ég á
vegg. Það var enga þjálp að fá
— þaðan af síður skilning. Mér
fannst ég vera ein í heiminum
— og það sem verra var, mér
leið eins og glæpamanni. Þetta
em eðlileg viðbrögð hjá for-
eldrum fórnarlambanna — eðli-
leg, en kolröng. í dag standa
fjölmargir foreldrar í sömu
sporum og ég fyrir tólf áram,
fúllir sjálfsásakana. Ég vona
að þetta viðtal verði til þess að
þeir sannfærist um að þeir
standa ekki einir, örlög bara-
anna era ekki þeim að kenna.
Og síðast en ekki síst vil ég að
þetta hvetji þá til að gefast
ekki upp, missa ekki vonina.
Takist mér, með minni sögu,
að létta aðeins undir með þeim
í þessari ömurlegu baráttu —
þá er tilgangnum náð.“
Orsakir, ástæður, afleiðingar.
— I hvert sinn sem ofnotkun eitur-
lyfla ber á góma, staðnæmist
maður ósjálfrátt við þessar spurn-
ingar. Þeirri kenningu að „óreglu-
fólk komi frá óregluheimilum" er
búið að kollvarpa og það fyrir iif-
andi löngu. Svo ekki er hér ein-
ungis um uppeldisáhrif að ræða.
En hvað með skapgerðina — getur
verið að feimnir krakkar séu
líklegri fómarlömb en hinir
frökku? Ég varpa spumingunni
yfír borðið. „Já, ég er alveg sann-
færð um að þau böm, sem hafa
mikinn metnað og sjálfsöryggi em
í minni hættu en þau hógværu
og hlédrægu. Það er engin spum-
ing. En sjálfsöiyggið eitt er engin
trygging fyrir því að þau leiðist
ekki út í dópið," segir hún. „Dótt-
ir mín var t.a.m. afskaplega opið
bam. Hún var mjög hispurslaus
í allri framkomu, ótrúlega fyndin
og mikill íjörkálfur. Hinsvegar var
hún líka óskaplega blíð og góð í
sér, mátti ekkert aumt sjá. Keppn-
isskap hafði hún heilmikið og stóð
í stöðugri samkeppni við vinkon-
umar. En kappið var meira en
forsjáin. Þegar krakkamir kölluðu
hana gungu og mömmubam, af
því hún vildi ekki fara með þeim
niður á Hlemm — þá var henni
nóg boðið. Hún varð að sanna það
fyrir heiminum að hún væri ekki
hrædd," bætir hún við og beiskjan
í röddinni leynir sér ekki. „Henni
gekk alltaf ofboðslega vel f skóla,"
heldur hún áfram. „Og íþróttir
stundaði hún af miklum móð —
vann hvem verðlaunapeninginn á
fætur öðmm. Já, það var sko allt
í lagi með þessa stelpu fyrstu
þrettán árin — eða allt þar til hún
byrjaði að sniffa gas.“
Köngnlær og
skriðkvikindi
— Hvemig komstu að því að
dóttir þín var farin að nota þessi
efni?
„Það var nú engin skyndi-
uppgötvun, síður en svo,“ svarar
hún. „Sljóleiki, þreyta og áhuga-
leysi stelpunnar urðu fyrst til að
vekja hjá mér einhveijar gmn-
semdir. í kjölfarið fylgdu svo fjöl-
margar vísbendingar — fljótandi
augu og tíðar geðsveiflur. Samt
tókst mér alltaf að ýta þessu frá
mér — fannst hugmyndin um dóp
alveg fráleit. Ekki dóttir mín.
Síðan fór ég að finna tóma gas-
brúsa út um allt — og þá fyrst
neyddist ég til að horfast í augu
við staðreyndimar, blákaldan
vemleikann. Og síðan tók eitt við
af öðm — gas-sniffið var bara
byijunin. Hún notaði allt. Kókaín,
LSD og allar hugsanlegar tegund-
ir af töflum. Ef ekkert af þessu
var við höndina þá úðaði hún bara
svitalyktareyði ofan í kok á sér.
Hún sveifst einskis, í orðsins
fyllstu merkingu," bætir hún við,
um leið og hún stendur upp og
lokar glugganum. Hitastigið í
herberginu hefur ekkert breyst
en okkur er samt báðum orðið
kalt.
„Fyrsta árið fannst mér þetta
vera fjölskyldumál - vandi, sem
við yrðum að leysa sjálf," segir
konan. „Ég byijaði á að banna
henni að fara út á kvöldin, en hún
lét það sem vind um eyru þjóta.
Ýmist skreið hún út um gluggann
eða réðist hreinlega á mig með
barsmíðum og blótsyrðum. Ef það
dugði ekki til þá rústaði hún heim-
ilinu, braut allt og bramlaði áður
en hún rauk út. Eftir sat ég svo
með hin bömin hágrátandi og í
algjöru uppnámi. Pabbi hennar
vann vaktavinnu, svo hann var
sjaldnast heima, þegar mest gekk
á. Um leið og ég var svo búin að
róa krakkana fór ég út að Ieita
að henni. Ég hringsólaði um bæ-
inn, nótt eftir nótt, og heimsótti
öll helstu dópista-bæli borgarinn-
ar. Stundum fann ég hana, stund-
um ekki. En ég gafst aldrei upp,
ég hundelti hana — lét hana aldr-
ei í friði. Oft hvarf hún heilu sólar-
hringana, en kom síðan heim í
hræðilegu ástandi. Hún stóð ekki
á fótunum, heldur skreið eftir
gangstéttinni, algerlega ósjálf-
bjarga. Venjulega varð ég að fara
á móti henni og bera hana inn.
Þegar hún var í þessu ástandi
þorði ég ekki fyrir mitt litla líf
að sofna — átti alltaf von á stóra
krampanum og vakti því yfir
henni heilu nætumar. Hún var
búin að vera, jafnt á sál og líkama
— svo blóðið gekk bæði upp úr
og niður af henni — þannig mót-
mælti líkaminn meðferðinni,"
bætir hún við í hálfúm hljóðum.
„Verst þóttu mér samt ofskynjun-
ar-köstin — þegar hún þekkti
okkur ekki í sjón, barðist um á
hæl og hnakka og sá ekkert nema
risavaxnar köngulær og allskonar
skriðkvikindi í kring um sig. Það
var sárt.“
Hræðslan og hatríð
Fjölskyldan er ein heild — og
þegar einum meðlimi þess hóps
líður illa, andlega eða líkamlega,
hlýtur það að hafa áhrif á alla
hina. Eðlilegt fjölskyldulíf við of-
angreindar kringumstæður er
ómögulegt — aðeins fjarlægur
draumur. „Auðvitað bitnaði dóp-
neysla dótturinnar á okkur öllum
— ekki síst á systkinum hennar.
Þau horfðu upp á systur sína
sökkva æ dýpra og foreldra sína
verða að taugaveikluðum tilfínn-
ingahrúgum," útskýrir viðmæl-
andi minn. „Eiturlyfin kölluðu
fram það versta í okkur öllum.
Ég minnist þess t.d. að þegar ég
kom heim úr vinnu einn daginn,
var búið að bijóta hveija einustu
rúðu í húsinu okkar. Stelpan hafði
þá komið heim, en yngri bróðir
hennar neitað að hleypa henni
inn. Hann var logandi hræddur
við hana. Hún gerði sér hinsvegar
lítið fyrir og mölvaði allar rúður
í húsinu. Hann komst undan og
flúði til frænku sinnar, sem býr