Morgunblaðið - 24.09.1988, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. SEPTEMBER 1988
Minning:
Jónas Pálsson
firá Elliðaey
Fæddur 24. september 1904
Dáinn 13. september 1988
Tíminn er fljótandi straumur og
endalaus og tilvera mannsins físlétt
grín í eilífðinni. Ég hefí nú lifað vel
á fjórða áratuginn og er nú að
kveðja hann afa minn, en við höfum
átt samieið þau ár sem ég hefi lif-
að, en hann afi dó þann 13. septem-
ber eftir mánaðar sjúkralegu í
Landspítala, og hafði þá lifað í rétt
tæp 84 ár.
Jónas Pálsson afí minn ól sína
æskudaga í Höskuldsey á Breiða-
fírði og hóf þaðan sjóróðra á bams-
aldri með föður sínum og bræðrum,
sem varð og ævistarf hans lengst
af á eigin báti, sem hann nefndi
Kára. Ekki þarf að tíunda þær
breytingar á öllu mannlífi frá
morgni aldarinnar til dagsins í dag,
sem afí minn og hans samferða-
menn urðu vitni að, slíkar breyting-
ar hafa ekki orðið í landi hér og
um víðan heim frá upphafi mannlífs
og verða tæpast á næstunni. í æsku
afa míns gilti það að afla matar
og tekna fyrir stórt æskuheimili
hans en systkinahópur hans var
stór eða 12 auk foreldra og ann-
arra heimilismanna. Hið sama gilti,
er hann hafði stofnað sína eigin
fjölskyldu í kringum 1930, er hann
giftist Dagbjörtu Níelsdóttur frá
Sellátri á Breiðafírði. Þau eignuðust
Qórar dætur og afkomendahópur-
inn er orðinn stór eða 31.
Sem drengur dvaldi ég oft í
Stykkishólmi í gamla daga hjá
ömmu og afa á Staðarfelli, þar sem
þau bjuggu frá því seint á fimmta
áratugnum, hafandi búið frá upp-
hafi búskapar í Elliðaey á Breiða-
fírði. Lífstakturinn á þeim bæ var
góður og í minningunni fínnst mér
alitaf hafa verið sólskin. Ótal góðar
minningar koma í hugann um allar
sjóferðirnar til EUiðaeyjar á sumr-
um og ég minnist bræðra hans afa,
sem voru sgómenn og hans og háv-
aðans í þeim þegar þeir voru að
landa í Hólminum, en þetta voru
allt kjamakarlar, sem tæpast þurftu
talstöð sakir hljómstyrks raddarinn-
ar. Það sem einkenndi þessa menn
var hjartahlýja og gjafmildi og gott
að reyna að taka þá sér til fyrir-
myndar. Þama fékk maður að
þreifa á því atvinnulífí, sem Breið-
firðingar höfðu stundað um árabil.
Ég vil þakka honum afa mínum
þennan tíma, þegar maður fékk að
tuðrast í kringum hann við sjóinn,
á þessum tíma lá fólk ekki í ferða-
lögum heldur lék viss staðfesta í
lífínu, sem breyst hefur á öld Qöl-
miðla og samgangnaaukningar.
Enginn hefur bréf uppá hve lengi
hann lifír ellegar hvert ferð er heit-
ið að jarðlífí loknu. Ég vil biðja afa
guðsblessunar.
Naíhi
Látinn er nú frændi minn, Jónas
Pálsson. Mig langar að minnast
hans með nokkrum orðum.
I minningunni eru þeir alltaf
saman bræðumir. Stundum Qórir,
stundum þrír, en stundum bara
tveir. Reyndar voru þau böm Pál3
Guðmundssonar og Helgu Jónas-
dóttur 14 fædd, en 12 komust til
fullorðinsára. Nú eru látin Ágúst,
Magðalena, Una, Georg, Kristín,
Asta, Sigurvin, Höskuldur og nú
Jónas. Eftir lifa Guðrún, Soffía og
Guðmundur.
Þeir bræður voru samrýndir alla
tíð, en þó kannske mest á efri árum.
Ég þekkti Ágúst lítið þar sem hann
dó þegar ég var bam að aldri. Ge-
org var búsettur í Reykjavík og
kynntist ég honum minnst af þeim
bræðrum. Sigurvin var búsettur í
Keflavík en kom oft vestur og einn-
ig Guðmundur sem búsettur er í
Hveragerði. Þá var oft glatt á hjalla
og þeir bræður glöddust á góðri
stund.
Þegar faðir minn, Höskuldur, lést
fyrir nokkrum árum, var það aug-
ljóst að Jónas missti mikið. Þeir
höfðu alltaf haft mikið samband sín
á milli. Áttu sameiginleg áhugamál
sem var sjórinn, eyjamar og trill-
umar þeirra. Það sagði einu sinni
við mig kona í Hólminum að henni
fyndist vorið vera komið þegar þeir
Jónas og Höskuldur væm famir að
snúast í kringum Rúnu og Kára
niðri í Maðkavík. Og hátíð var hald-
in þegar sett var á flot.
Jónas og Kári eru í huga mínum
ein heild. Kári er fallegur bátur,
og gaman aið sjá hann kljúfa öldur
Breiðafjarðar. Hann eignaðist
þennan Kára 1941, og hafði sitt
lifibrauð af honum lengst af, þó að
hann stundaði einnig aðra vinnu til
sjós og lands. Þeir vora ekki gaml-
ir bræðumir þegar þeir byijuðu að
fara á sjóinn. Fáir þekktu Breiða-
fjörðinn betur en þeir. Þegar aldur-
inn færðist yfír og ekki var um eins
stífa sjósókn að ræða, var samt
farið með nokkur bjóð eða haukalóð
í Höskuldseyjarálinn eða á einhver
gömul mið sem fæstir þekktu nema
þeir. Og þeir voru físknir. Mörg
lúðan endaði sína daga á þeirra
krókum. Einhvemveginn fínnst
manni að með þessum mönnum
gengnum séu að hverfa sérstök ein-
tök af gömlu Breiðfírðingunum. Að
þó að maður komi í manns stað,
geti enginn komið í þeirra stað.
En flyðramar á Breiðafírðinum
era óhultari eftir að þeir Jónas og
Höskuldur settu báta sína í naust
á eilífðarströndinni.
Það var ekki langur sjóvegur á
milli Selláturs og Höskuldseyjar.
Því var það kannske ekki undarleg
tilviljun sem réð því að 4 systkini
úr Höskuldsey giftust 4 systkinum
úr Sellátri. Það gerði þá ekki minna
samrýnda bræðuma Höskuld og
Jónas að konur þeirra vora systur.
Jónas giftist Dagbjörtu Níelsdóttur
úr Sellátri 19. apríl 1930. Þau hófu
búskap í Elliðaey í sambýli við Jón
bróður Dagbjartar og Kristínu syst-
ur Jónasar. En 1948 flytja þau í
Stykkishólm, á Staðarfell. Hafa nú
átt þar heima í 40 ár.
Aldrei gleyma^t jólaboðin á Stað-
arfelli sem vora hluti af jólunum.
Og systumar fjórar, þær Helga,
Unnur, Jóhanna og Asdís, vora
góðar heim að sækja og höfðu allt-
af tíma til að tala við litla stelpu.
Dagbjört tók móður sína og nöfnu
til sín þegar hún brá búi og dó hún
á Staðarfelli hjá þeim hjónum.
Síðastur lifir af þeim bræðram
Guðmundur. Það kom alltaf sérstök
hlýja í málróminn hjá þeim bræðr-
um þegar þeir töluðu um Gumma
bróður. Reyndar var það þannig
sem þessi systkini töluðu hvert um
annað. Alltaf Siggi bróðir eða Ásta
systir, eða hver það nú var sem var
verið að tala um hveiju sinni.
Gummi bróðir var ekki ánægður
með það í sumar að Jonni bróðir
vildi ekki lengur ganga með honum
á bryggjuna. Hans taug við heiminn
var farin að slitna. Það hallaði und-
an fæti með heilsuna og hann an-
daðist 13. september sl. Dagbjört
sýndi mikinn kjark siðustu vikum-
ar, og henni þótti verst að hann
skyldi ekki geta komið heim, þó
ekki væri nema f stuttan tíma.
Það fór sem mig hugði þegar ég
fór að skrifa nokkur minningarorð
um Jónas. Þetta er orðin eins konar
bræðraminning, enda líf þeirra allra
samtvinnað frá því þeir ungir að
áram byijuðu sjósókn með föður
sínum á árabátum frá Höskuldsey.
Birtu minni og systranum sendi
ég samúðarkveðjur frá mér og
drengiunum mínum. Þær sakna vin-
ar í stað. En farsælt er að geta
kvatt lífið svo sáttur við lífshlaupið
sem ég held að Jónas hafi verið,
og svo ánægður með konu sína og
dætur.
Því að þó að Jónas hafi eflaust
viljað eignast son, var hann stoltur
af dætram sínum og eignaðist í
tengdasonunum mikla félaga. Þessi
fjölskylda hefur verið mjög sam-
lýnd, og þær dætumar ákaflega
duglegar við að ferðast með foreldr-
um sínum um landið og meira að
segja út fyrir landsteinana.
Guðmundi sendi ég líka innilega
kveðju. Ég veit að hann saknar
Jonna bróður mjög. Og ekki má
gleyma þeim systram, Soffíu, sem
er vel hress og býr í Stykkishólmi,
og Guðrúnu, sem býr í Reykjavík
og er orðin nokkuð lasburða. Þeim
eru hér sendar samúðarkveðjur.
Dagbjört Höskuldsdóttir
Ástkær tengdafaðir minn, Jónas
Pálsson frá Elliðaey, verður jarð-
sunginn frá Stykkishólmskirkju í
dag, laugardaginn 24. september
1988, á fæðingardegi sínum, og
hefði hann þá orðið 84 ára. Hann
lést að kvöldi þriðjudaginn 13. þ.m.
á Landspítalanum í Reykjavík, eftir
hetjulega baráttu við þann sjúkdóm,
sem einungis fáir hrósa sigri yfír.
Jónas var maður, sem bar ekki
harm sinn á borð fyrir aðra, eins
og svo greinilega kom í ljós um
miðjan júlí sl., þegar ekki vaið leng-
ur undan því vikist fyrir honum að
leita sér læknismeðfeiðar. Var hann
fyrst lagður inn á sjúkrahúsið í
Stykkishólmi, þar sem hann naut
góðrar umönnunar lækna og annars
starfsliðs spítalans í um viku tíma,
en þar kom í ljós að hann gekk
með krabbamein á háu stigi. Enginn
aðstandenda hans hafði haft hinn
minnsta grun um, að veikindi hans
væra svo alvarlegs eðlis.
Hann var síðan fluttur á Land-
spítalann í Reykjavík þar sem hann
naut góðrar umönnunar færastu
lækna og annars starfsliðs spítalans
í nokkrar vikur, en allt kom fyrir
ekki.
Hann var fæddur 24. september
1904 í Ögri í Stykkishólmshreppi,
og var sonur hjónanna Ástríðar
Helgu Jónasdóttur frá Helgafelli
og Páls Guðmundssonar frá Amar-
stöðum í Helgafellssveit. Hann var
einn af fjórtán systkinum og era
nú þijú á lífí, þau Guðrún, Soffía
og Guðmundur, og votta ég þeim
mína dýpstu samúð.
Bræðram hans kynntist ég vel,
þeim Guðmundi, Höskuldi, Sigur-
vin, Georg og Ágústi og var jafnan
glatt á hjalla, þegar þeir, ásamt
Jónasi, komu saman, glaðir og reif-
ir. Þeir settu mikinn svip á um-
hverfí sitt, og fannst mér þeir vera
fulltrúar kynslóðar, sem haft hafði
mjög mótandi áhrif á umhverfi sitt,
en er nú að hverfa.
Jónas hóf sjósókn þegar á unga
aldri með föður sínum og varð það
hans ævistarf. Á þeim þrem áratug-
um. sern leiðir okkar lágu saman,
átti ég þess kost að fara með honum
sumar hvert í siglingar um Breiða-
flörð á báti hans, Kára SH 78.
Oftast var farið fram í Elliðaey, en
þar hafði hann búið í 18 ár með
eftirlifandi eiginkonu sinni, Dag-
björtu H. Nielsdóttur. Jónas annað-
ist um vitann, jafnframt því sem
hann stundaði búskap og sjósókn.
Þau hjónin eignuðust flórar dætur
þær, Ástríði Helgu, Unni Láru, Jó-
hönnu og Ásdísi, sem er eiginkona
mín. Þau Jónas og Dagbjört fluttu
síðan til Stykkishólms, þegar dæt-
umar komust á skólaskyldualdur.
Fátt var skemmtilegra en að sigla
með Jónasi á sléttum sjó um Breiða-
flörð, en þau vora líka ófá skiptin,
þegar verðurguðimir létu af öllum
vingjamleik og virtust storka sæ-
föram með ágjöfum, svo líttrejmd-
um þótti nóg um. Á slíkum stundum
virtist leiðin til lands alltaf lengst.
Það brást aldrei, að mér varð alltaf
hugarhægra, þegar ég leit til Jónas-
ar þar sem hann horfði út um opinn
gluggann á stýrishúsinu á Kára,
og hélt um stýristaumana öraggum
höndum, og ráða mátti af svip hans,
að hann léti sér fátt finnast um
ókyrrð náttúraaflanna.
Margar góðar minningar á ég
og fjölskylda mín frá ferðalögum
með Jónasi og Dagbjörtu um landið.
Jónas var alltaf traustur ferðafé-
lagi, hvort sem var til lands eða
sjávar. Sumarið 1984 fóra Jónas
og Dagbjört ásamt tveim dætrum
sínúm, þeim Ástríði Helgu og Ás-
dísi, og §ölskyldum þeirra í fyrsta
sinn saman til útlanda, nánar tiltek-
ið til Þýskalands, þar sem dvalið
var í sumarhúsum í nokkrar vikur.
Þangað komu um langan veg til
að hitta ferðalangana Agnar sonur
Sigurvins og ^ölskylda hans, en þau
era búsett í Lúxemborg og átti
gestrisni þeirra og myndarskapur
stóran þátt í því, hve vel ferðin
heppnaðist.
Jónas var staðfastur maður, sem
hafði í heiðri gömul gildi. Hann sá
vel fyrir sér og sínum, en skuldaði
ekki neinum neitt. Hann var einlæg-
ur maður og hjartahlýr og aldrei
verður hægt að fullþakka fyrir þær
góðu stundir, sem ég og fjölskylda
mín áttum með honum og eftirlif-
andi eiginkonu hans, Dagbjörtu H.'
Nielsdóttur. Samlíf þeirra hjóna í
58 ár er falleg saga. Ég votta
tengdamóður minni mína dýpstu
samúð og hluttekningu vegna frá-
falls ævifélaga hennar. Öðram ætt-
ingjum, vinum og venslamönnum
Jónasar sendi ég samúðarkveðjur.
Nú, þegar hann heldur upp í þá
ferð, sem við munum öll fara að
lokum, er hann kvaddur með sökn-
uði.
Blessuð sé minning Jónasar Páls-
sonar frá Elliðaey.
Friðþjófur Max Karlsson
Þann 13. september sl. andaðist
í Landspítalanum í Reykjavík Jónas
Pálsson, sjómaður frá Stykkis-
hólmi. Utför hans fer fram í dag
24. september frá Stykkishólms-
kirkju.
Jónas fæddist fyrir réttum 84
áram þann 24. september 1904 að
Ögri i Stykkishólmshreppi. Foreldr-
ar hans vora hjónin Ástríður Helga
Jónsdóttir og Páll Guðmundsson,
sem þá bjuggu þar, en þau fluttu
árið 1911 út í Höskuldsey á Breiða-
fírði, þaðan sem Páll stundaði sjó-
sókn. Böm þeirra Höskuldseyjar-
hjóna, sem upp komust voru þessi
í aldursröð: Magðalena, Ágúst, Ge-
org, Guðrún, Asta, Kristín, Jónas,
Una, Soffía, Guðmundur, Sigurvin,
Höskuldur. Af þeim era nú á lífi:
Guðrún, Guðmundur og Soffía.
Fýrir nokkram áram var haldið
ættarmót í félagsheimilinu í Stykk-
ishólmi hjá Helgafellsætt. Þar vora
samankomnir afkomendur Jónasar
Sigurðssonar bónda á Helgafelli og
konu hans Ástríðar Þorsteinsdóttur,
en þau vora foreldrar Ástríðar
Helgu, móður Jónasar Pálssonar.
Þama var saman kominn mikill
§öldi fólks, talsvert á fjórða hundr-
að manns, enda þessi ætt kynsæl
og fjölmenn.
Jónas Pálsson ólst upp hjá for-
eldram sínum, fyrst í Ögri og síðan
í Höskuldsey frá sjö ára aldri.
Snemma fór hann að sækja sjó með
föður sínum og að vinna störf við-
komandi sjósókn og eyjabúskap.
Sagði hann mér að hann hefði ver-
ið 9 ára þegar hann fór í fyrsta
fiskiróðurinn. Varð það svo hlut-
skipti hans að vinna við sjóinn alla
sína starfsævi.
Ung að áram kynntust þau Jónas
og Dagbjört Níelsdóttir frá Sellátri,
sem er eyja innar og nær landi en
Höskuldsey. Þau unnu sín heit og
giftust. Árið 1930 hófu þau búskap
í Elliðaey ásamt hjónunum Kristínu
systur Jónasar og Jóni bróður Dag-
bjartar. í Elliðaey stunduðu þessi
ungu hjón búskap með kýr og kind-
ur, en Jón og Jónas sóttu sjóinn á
litlum vélbátum. Einnig önnuðust
þau vitavörslu í Elliðaey.
Sá sorglegi atburður gerðist 14.
desember 1935 að Jón Níelsson
drakknaði í fískiróðri ásamt öðram
manni, sem réri með honum frá
Elliðaey. Jónas og Dagbjört héldu
búskap áfram í Elliðaey til ársins
1946 er þau fluttu í Stykkishólm.
Þar hafa þau búið síðan, lengst af
í húsinu nr. 8. við Víkuigötu, eða
í full 40 ár. Það hús heitir Staðar-
fell.
Jónas og Dagbjört eignuðust
flórar dætur. Þær era Helga fædd
1930 gift þeim, sem þessar línur
skrifar, Unnur fædd 1935 gift Egg-
ert Björnssyni skipstjóra í Stykkis-
hólmi, Jóhanna fædd 1937 gift
Hrafnkeli Alexanderssyni kaup-
manni í Stykkishólmi og Ásdís fædd
1941 gift Friðþjófí Karlssyni við-
skiptafræðingi í Reykjavík.
Ég kynntist Jónasi þegar ég trú-
lofaðist og síðar giftist elstu dóttur
hans. Oft lá leið okkar hjóna vestur
í Stykkishólm, og fastur liður var
það, að við dvöldum hluta af sumar-
leyfí mínu þar vestra. Voram við
þá með syni okkar unga og síðar
sem unglinga og eftir að þeir urðu
fullorðnir hefír þeim þótt gott að
heimsækja afa og ömmu í Hólmin-
um.
Á áranum upp úr 1950 vora Jón-
as og Dagbjört með kýr og kindur,
sem þau heyjuðu fyrir út í Breiða-
Qarðareyjum og voram við þá oft
með þeim þar um tíma. Eins fékk
ég oft að fara með Jónasi í fiskiróð-
ur og á lúðuveiðar og voram við
þá tveir á báti. Á ég góðar minning-
ar frá þessum heyskapar- og sjó-
ferðatímum.
Jónas var fróður um sjósókn og
sjóleiðir á Breiðafírði og kunni frá
mörgu að segja um atvinnuhætti
og mannlíf í Breiðafjarðareyjum á
fyrri tíð, enda hafa men leitað til
hans um þann fróðleik, t.d. Berg-
sveinn Skúlason og Lúðvík Krist-
jánsson vegna bóka sinna.
Á síðari árum hafa dætur Jónas-
ar með sínum fjölskyldum og for-
eldram komið saman í Elliðaey á
hveiju sumri á ættarmót, oftast
fyrstu helgina í júlímánuði. Far-
kosturinn hefir þá oftast verið
„Kári“ bátur Jónasar Pálssonar og
einnig bátur Eggerts Bjömssonar
„Gísli Gunnarsson". Þama sátu
Jónas og Dagbjörg í forsæti og svo
lékum við okkur til sjós og lands.
Þessar minningar koma nú upp
í hugann við fráfall tengdaföður
míns og að sjálfsögðu margar fleiri.
Ég vil með þessum orðum þakka
honum margar góðar samvera-
stundir og ferðir á „Kára“ um
Breiðafjörð í hægu veðri og hvössu.
Ég veit að Guð mun gefa tengda-
móður minni styrk nú þegar hún
hefír misst lífsföranaut sinn úr
jarðlífinu.
Jón Einarsson, Borgamesi.
Hann afí á Staðarfelli er dáinn.
Það er svo erfítt að ímynda sér
Staðarfell og Stykkishólm án afa,
þetta var allt ein heild. Hann ólst
upp í Höskuldsey á Breiðafírði og
var því sannkallaður Breiðfírðingur.
Ekki ætla ég mér að rekja ættir
hans hér, en það era 10 ár síðan
ég hitti þennan merkismann fyrst.
Eg hafði heyrt lýsingu á honum:
hann var rauður í framan með mjög
stórar hendur, ég varð hálffeiminn
við hann, en frá þeim degi hefur
mér alltaf fundist ég eiga eitthvað
í honum, kannski af því að ég var
að vestan eins og sagt er og frá
þessum fyrsta fundi okkar hef ég
alltaf kallað hann afa, þó að í raun
sé hann afí mannsins míns. Ég átti
nefnilega einn svona langafa, sem
kallaður var Raggi Kodda, með
mjög stórar hendur og rauðar kinn-
ar og var hann frá Hellissandi.
Fljótt kom í ljós að þessir miklu
menn höfðu róið saman í gamla
daga, tvisvar hittust þeir eftir þetta
og var þá glatt á hjalla.
Ég get varla látið hjá líða að
minnast á hana ömmu, Dagbjörtu
Níelsdóttur frá Sellátri á Breiða-