Morgunblaðið - 19.11.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988
KYRRA LÍF
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það var vel til fundið af Lista-
safni íslands að heiðra minningu
Kristínar Jónsdóttur frá Am-
amesi með sýningu á kyrralífs-
myndum hennar.
Kristín Jónsdóttir, sem var
einn af mikilhæfustu málumm
sinnar kynslóðar, var fædd hinn
25. janúar árið 1888, en lést 25.
ágúst 1959, þannig að liðlega
hundrað ár era liðin frá fæð-
ingu, og tæp þijátíu frá andláti
hennar.
Satt að segja átti ég von á
mun umfangsmeiri sýningu í
sölum Listasafnsins en þeirri
sem við blasir og vonandi er það
ekki á stefnuskrá þess að láta
hina eldri málara mæta afgangi
í umsvifum sínum við að kynna
öllu minni tímamót yngri kyn-
slóða. Þeir hinir eldri era nefni-
lega ekki svo margir, að þeir
nái að troða öðram um tær,
þótt efnt verði til veglegra sýn-
inga á verkum þeirra af og til.
Átta ár era liðin frá sýningu
verka Kristínar á Kjarvalsstöð-
um í sambandi við Listahátíð
1980, sem mikla athygli vakti
og einkum fyrir það, að þá kom
margt í ljós, sem til þess tíma
hafði verið á huldu af ferli hen-
anr. Sjálfa persónuna þekktu
allir myndlistarmenn í nálægð
sem fjarlægð enda sópaði að
Kristínu og mönnum var vel
kunnugt um styrk hennar sem
málara, en listferill hennar hafði
einfaldlega ekki verið betur
kynntur fram að þeim tíma. En
það er og ágætt, að þar sem
einungis einum sal er fómað
fyrir þessa kyningu, að þá skuli
afmarkaður hluti listar Kristínar
kynntur.
Skólun Kristínar Jónsdóttur
var þannig háttað, að vafalaust
hefur hún glímt við gerð örfárra
Kristín Jónsdóttir
kyrralífsmynda á námsáranum,
en viðfangsefnið er mjög vel til
þess fallið að opna augu nem-
enda fýrir lögmálum myndflat-
arins.
Kyrralífsmyndir eða samstill-
ingar af ýmissi gerð hafa þekkst
frá ómunatíð og er þá átt við
málun kyrrstæðra hluta, sem
raðað hefur verið saman á ýmsa
vegu á stól eða borð og þá gjam-
an dauðra hluta og lifandi j bland
svo sem ýmsum hlutum nota-
gildis t.d. skálum, krakkum,
vínglösum og flöskum á móti
blómum og ávöxtum. En raunar
vora ávextimir iðulega úr vaxi,
vegna þess hve litbrigðin breyt-
ast fljótt í þeim.
Annars er kyrralífshugtakið
mjög víðtækt og hefur þegar um
margt verið útskýrt opinberlega
í sambandi við þessa sýningu
og hefur vonandi opnað augu
margra fyrir umfangi þess.
Hugtakið fékk þó ekki nafn
fyrr en í Hollandi á sautjándu
öld, „stilleven", og festist fljót-
lega í öðrum þjóðtungum megin-
landsins.
Öldum saman hafa listamenn
glímt við þetta viðfangsefni í
ýmsum útgáfum og gera enn í
dag, þótt athöfnin hafí verið
misjafnlega hátt skrifuð á lista-
markaðinum í tímans rás. Þeir
hafa nálgast það frá öllum
mögulegum sjónarhomum og
jafnvel óhlutlægu því að segja
má að margar abstraktmyndir
séu ekkert annað en kyrralíf,
enda byggðar upp sem slíkar.
Það er ósköp eðlilegt, að
Kristín skyldi snúa sér í jafn
ríkum mæli að kyrralífsmyndum
eins og svo margir landslagsmál-
arar tímanna og á að mínu mati
ekkert frekar rætur í einkalífi
hennar. Kristín var öðra fremur
vinnustofumálari að ég best veit,
sem fullgerði myndir sínar þar
eftir rissum úti í náttúranni eða
framdráttum. Flestir landslags-
málarar hafa haft þann háttinn
á að rannsaka myndefnið ofan
í kjölinn á staðnum og mála svo
á vinnustofunni og jafnvel með
hjálp ljósmynda. Annað mál er,
að blómamyndir munu hafa ver-
ið vinsælar og málarar jafnvel
átt auðveldara með að koma
þeim frá sér en mörgum öðram
myndefnum. Fyrirmyndir
Kristínar í málaralistinni vora
og ágætir kyrralífsmálarar svo
og sá, sem hún sótti mest til
íslenskra málara, Jón Stefáns-
son.
Þau Muggur, Júlíana Sveins-
dóttir og Kristín munu eitt sinn
hafa orðið samskipa Jóni Stef-
ánssyni heim til íslands með
Gullfossi gamla, og hann á allan
tímann að hafa haldið uppi
glæsilegum rökræðum um
myndlist, sem heillaði þau öll
upp úr skónum ekki síður en
skólabræður hans hjá Matisse
fyrram. Öll urðu þau fyrir djúp-
um áhrifum af honum, sem era
vel merkjanleg í Iist þeirra enda
munu þau hafa komið með
myndir til hans til umsagnar og
gagnrýni.
Aðferðin, sem Kristín við-
hefur við að byggja upp sumar
myndir sínar, minna um margt
á Jón, en hún var íjarri því jafn
kröfuhörð um nákvæma upp-
byggingu myndflatarins og hann
og öllu óheftari í litanotkun —
málaði hér meira af fingram
fram, auk þess sem litasýn henn-
ar var allt önnur og danskari í
sér í samræmi við hina aka-
demísku skólun.
Einfaldar og formhreinar
kyrralífsmyndir era vafalítið það
besta, sem eftir Kristínu liggur
á þessu sviði, svo sem myndimar
„Stilleben" (8), „Uppstilling" (9)
og „Uppstilling" (10), sem allar
era málaðar einhvemtíma á
tímabilinu 1940—50, — svo og
aðrar í líkum dúr. Hér koma að
mínu mati fram bestu eiginleikar
listamannsins, sem era litrænn
styrkur og hnitmiðað heildars-
amræmi ásamt lifandi mynd-
byggingu. Flókin form, hlaðin
smáatriðum áttu síður við henn-
ar sérstaka upplag sem málara,
sem kemur greinilega fram í
ýmsum myndum á sýningunni.
Litasýn Kristínar var oft abst-
rökt f sjálfu sér, þótt hún héldi
sig við hlutlæg form — jarðlitir
áttu og vel við hana og era áhöld
um, að aðrir hérlendir málarar
hefí farið betur með jarðliti en
þá er henni tókst best upp eins
og t.d. kemur fram í áðurnefnd-
um málverkum.
í heild er þetta falleg sýning,
sem safnið hefur sóma af, og
sýningarskráin er ágætlega úr
garði gerð og góð heimild um
sýninguna.
Það er afar mikilvægt að fá
slíkar sýningar eldri málara, er
bregða ljósi á einstaka þætti af
ferli þeirra og þurfa ekki að
koma aldarafmæli til en sem
aldarafmælissýning hinnar
merku listakonu er hún full rýr
á kostum.
Kvennalistinn:
íslenskt leikrit frumsýnt:
Ovinurimi í Ejjúpinu
Þröstur Guðbjartsson I hlutverki sínu í Óvininum Morgunbiaðið/Bjami
Leikrit Harðar Torfesonar,
Óvinurinn, var frumsýnt í Djjúp-
inu sl. þriðjudag. Óvinurinn er
einleikur og hlutverkið er í hönd-
um Þrastar Guðbjartssonar leik-
ara. Búning Þrastar hannaði
Gerla og Guðjón Sigvaldason
aðstoðaði Hörð við leikstjórnina.
Sýningar í Djúpinu eru sunnu-
dagskvöld til fímmtudagskvöld.
Hörður Torfa er löngu lands-
þekktur sem trúbador og tónlistar-
maður, en hann hefur lengi fengist
við leiklist og skriftir; eftir hann
liggja t.d. þijú leikrit.-Leikrit sitt,
Óvinurinn, skrifaði Hörður veturinn
1980-1981 og var það frumsýnt í
Jónshúsi í Kaupmannahöfn vorið
1981. Síðan hefur mikið vatn run-
nið til sjávar og Hörður segir verk-
ið hafa breyst og fjariægst í huga
sér. „Það er allt annað að koma
að því núna en fyrir sjö árum; ég
horfi á það með allt öðrum aug-
um,“ segir hann í samtali við blaða-
mann. Þröstur tekur í sama streng
og segir verkið hafa tekið miklum
breytingum, bæði í útliti og eins séu
lagðar áherslur á önnur atriði í text-
anum. „Útfærslan er allt önnur í
sviðsmynd og búningi," segir Þröst-
ur.
„Það má segja að verkið sé um
mann sem er í stöðugri leit að sjálf-
um sér - hann flýr sársaukanri -
hann flýr inn í gerfíveröld og er
stöðugt að leika hlutverk í þeirri
draumaveröld sem hann ímyndar
sér að tilveran sé. Hann skilur ekki
fyrr en seint í verkinu að hann sjálf-
ur er vandamálið, að hann verður
að horfast í augu við sjálfan sig,
að öðruvísi geti hann ekki staðið
sem einstaklingur. Verkið fjallar
því um sálarappgjör og einmanale-
ikinn er mjög sterkur en engu að
síður skiptast á gaman og alvara,“
segir Þröstur.
„Leikritið lýsir reynslu minni af
því að lenda í krísu með sjálfan
mig. Þá opnuðust augu mín fyrir
því að ég var ekki einn í heiminum
og fleiri höfðu gengið í gegnum
sömu hlutina," segir Hörður. „Per-
sónan í þessu leikriti uppgötvar að
óvinurinn býr í henni sjálfri og með
því að takast á við þennan óvin á
sér stað hugarfarsbreyting innra
með henni. Það kemur fram að það
er mín bjargfasta sannfæring að
með því að takast á við erfiðleikana
og tala um þá er hugsanlegt að
leysa þá.“
Þeir félagar Þröstur Guðbjarts-
son og Hörður Torfason segja að
gengið hafí á ýmsu við æfingar
verksins. „Þetta eru mikil átök sem
fylgja því að flytja 80 mínútna ein-
leik og ég stend skjálfandi eftir
þegar leiknum er lokið," segir
Þröstur. Hann bætir því við í lokin-
að þetta sé óskaplega skemmtilegur
texti að fara með. „Hörður kallar
þetta orðarapsódíu og það er orð
að sönnu,“ segir Þröstur Guðbjarts-
son leikari um leikrit Harðar Torfa-
son sem nú er sýnt í Djúpinu við
Hafnarstræti.
Christian Rover og Skúli Sverris-
son leika í Heita pottinum á
sunnudagskvöld.
hefur hann starfað með ýmsum
þekktum tónlistarmönnum, t.d.
Matoto Ozone, George Garzone
og Mick Goodrick.
Stjórnvöld
afstýri lok-
un Kvenna-
athvarfs
Á FUNDI þingflokks Kvennalist-
ans þann 16. nóvember síðastlið-
inn var eftirferandi ályktun sam-
þykkt:
„Kvennalistinn telur sér skylt að
vekja athygli landsmanna á því að
Kvennaathvarfið í Reykjavík hefur
neyðst til að segja upp öllum starfs-
konum sínum frá og með 1. desem-
ber vegna fjárskorts.
Ljóst er að til Kvennaathvarfsins
leitar einungis lítill hluti þeirra
kvenna og barna sem búa við eða
verða fyrir ofbeldi, og á Kvennaat-
hvarfið fullt í fangi með að sinna
þeim. Starfsemi þessi, sem konur
stofnuðu til og annast, hefur átt
ríkan þátt í því að afhjúpa ofbeldi á
konum, og í kjölfar þess ofbeldi á
bömum. Nýkomin skýrsla um
nauðgunarmál, og sú umræða sem
hefur verið í gangi um sifjaspell og
kynferðislega misnotkun þar sem
börn eru fómarlömb, hafa dregið enn
betur fram í dagsljósið áður faldar
staðreyndir, og því ljóst að þörfín
er brýnni en nokkurn óraði fyrir.
Kvennalistinn skorar á stjórnvöld
að bregðast skjótt við og afstýra því
að þessu eina athvarfi nauðstaddra
kvenna og bama verði lokað."
Nýjass í Heita pottínum
Jasstónleikar verða í Heita
pottinum í Duus húsi sunnudag-
inn 20. nóvember kl. 22.00. Þar
ieikur dúettinn Yours Roughly,
en hann samanstendur af þýska
gítarleikaranum Christian Ro-
ver og bassaleikaranum Skúla
Sverrissyni. Þeir hafa starfað
saraan af og til í rúmt ár.
Christian Rover er fæddur í
Vestur-Þýskalandi og hefur starf-
að víðs vegar um Evrópu með
ýmsum hljómsveitum og vakið
mikla athygli. Meðal annars hefur
hann tvívegis unnið til hinna
þýsku Jugend Jass-verðlauna.
Fyrst árið 1983 og svo aftur 1985.
Hann er nú búsettur í Banda-
ríkjunum þar sem hann nemur hjá
David Liebmann, Gary Burton og
John Abercrombie.
Skúli Sverrisson stundar nú
nám við Berklee College of Music
í Boston í Bandaríkjunum. Þar