Morgunblaðið - 19.11.1988, Blaðsíða 31

o
30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988
31

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Staða útgerðar
Talsmenn útgerðar og fisk-
vinnslu halda uppi harðri
gagnrýni á stjórnvöld og aðra
atvinnuvegi um þessar mund-
ir. Kristján Ragnarsson, for-
maður LÍÚ sagði m.a. á aðal-
fundi samtakanna í fyrradag:
„Það er hörmulegt til þess að
vita að okkur skuli ekki hafa
haldizt betur á góðæri sl. ára
en raun ber vitni. Kemur þar
margt til. Einkum er um að
ræða aðhaldsleysi stjómvalda
í rekstri ríkissjóðs, sem hefur
verið rekinn með halla, en
honum hefur verið mætt með
erlendum lántökum. Eftir-
spum og spenna varð á vinnu-
markaðinum, sem leitt hefur
til stóraukins launakostnaðar.
Þjónustugreinar hækkuðu
verðlag hömlulaust og keyptu
vinnuafl frá sjávarútveginum,
sem bundinn var við svokall-
aða fastgengisstefnu. Sjávar-
utvegurinn fékk aldrei notið
góðærisins og situr nú i verri
stöðu en áður vegna tregðu
stjómvalda til þess að skrá
gengi krónunnar í samræmi
við tilkostnað."
Allt er þetta rétt hjá Krist-
jáni Ragnarssyni. Þjóðin bar
ekki gæfu til að nýta góðærið
sem skyldi, aðhaldsleysi hefur
ríkt í ríkisfjármálum og mikil
þensla hefur verið í efna-
hagslífí og á vinnumarkaði.
En þá má spyija: Hver var
hlutur sjávarútvegs og fisk-
vinnslu að þessu leyti? Lögðu
forsvarsmenn sjávarútvegsins
sig fram um að halda skyn-
samlegar á málum en aðrir
aðilar í samfélaginu meðan á
góðærinu stóð? Svar við þeirri
spumingu er einnig að fínna
í ræðu formanns LJÚ.
Kristján Ragnarsson sagði:
„Athyglisverðar breytingar
hafa átt sér stað á undanfom-
um ámm í sjávarútvegi okkar.
Sérstaklega er ástæða til að
nefna þær breytingar, sem
orðið hafa á ráðstöfun aflans.
Við eigum nú 21 frystitogara
og 50 önnur skip sem geta
fryst aflann um borð. Alls er
frystur um borð í skipum
15-20% af botnfísk- og rækju-
aflanum. Við ráðstöfum
16-17% af botnfískaflanum
ferskum á erlendan markað.
Við eigum þó fleiri fískvinnslu-
stöðvar í dag en fyrir fjómm
ámm, þegar þessi þróun hófst
fyrir alvöm. Fram hjá þessum
staðreyndum verður ekki litið,
þegar horft er til framtíðar."
Nú er það svo, að sömu eig-
endur em að langmestu leyti
að fískiskipum og fiskvinnslu-
stöðvum. Samkvæmt __ upplýs-
ingum formanns LÍÚ hefur
verið haldið áfram að fjárfesta
í fískvinnslustöðvum í landi,
þótt þróunin væri til aukins
útflutnings á ferskum fiski og
til frystingar um borð í skipum
á hafí úti. Hvaða vit er í slíkri
fjárfestingu á sama tíma og
fískvinnlustöðvar í landi hafa
barizt um hráefni við frysti-
togara og gámaútflutning og
á sama tíma og þær fisk-
vinnslustöðvar sem í landi em
hafa verið vannýttar?
Svo virðist sem forsvars-
menn sjávarútvegsfyrirtækja
hafí fallið í sömu gryfju og
allir aðrir að fjárfesta um of
og huga ekki að því hvort um
arðbærar fjárfestingar væri
að ræða. Hitt er svo annað
mál, að metingur milli at-
vinnugreina hefur enga þýð-
ingu í þessum efnum. Stað-
reynd er sú, að við höfum
haldið illa á málum í miklu
góðæri. Þar getur enginn
skotið sér undan ábyrgð —
heldur ekki útgerðarmenn og
fiskverkendur.
Eftir standa óleyst vanda-
mál. Mikill samdráttur er að
verða í efnahags- og atvinnu-
lífí oklcar. Það er engin ástæða
til að harma það vegna þess,
að þenslan var alltof mikil.
Það var markmið ríkisstjórnar
Þorsteins Pálssonar að ná tök-
um á þessari þenslu. Sam-
drátturinn nú sýnir, að þeirri
ríkisstjóm tókst að ná veruleg-
um árangri í þeim efnum, þótt
hann hafí ekki komið í ljós
fyrr en ríkisstjómin var fallin.
Hins vegar liggur ekkert
fyrir um það enn, að hverju
núverandi ríkisstjóm stefnir.
Hún hefur gripið til ákveðinna
stöðvunaraðgerða, sem fresta
vandanum í nokkra mánuði.
Hún hefur lagt fram fjárlaga-
frumvarp, sem er hvorki fugl
né fískur. Það verður ekki
fyrr en í lok desember og í
upphafí næsta árs, sem kemur
í ljós hver raunveruleg efna-
hagssterna núverandi ríkis-
stjómar er. Hins vegar á hún
ekki að komast upp með að
grípa til einhverra óhófsað-
gerða í skjóli þess að hafa
búið til andrúm kreppu með
yfírlýsingum um þjóðargjald-
þrot og atvinnuleysi.
Bólusetning gegn
rauðum hundum
eftir Margréti
Guðnadóttur
Rauðir hundar og
greining þeirra
Rauðir hundar eru veirusjúk-
dómur, sem er algengur um allan
heim. Þeir ganga oft í faröldrum á
afmörkuðum svæðum. Stundum
berast slíkir faraldrar land úr landi
á nokkrum mánuðum. Þannig var
um stóran og illvígan rauðuhunda-
faraldur árin 1963—1964. Tíminn,
sem líður frá sýkingu þar til sjúk-
dómseinkenni koma fram, er um
þijár vikur. Einkennin eru hiti og
slen, eitlastækkanir og fíngerð út-
brot, sem auðvelt er að rugla saman
við útbrot af öðrum uppruna. Því
er algengt, að fólk, sem hefur ekki
fengið rauða hunda, telji sig hafa
fengið þá, af því að það hefur ein-
hvem tíma fengið slík útbrot. Hægt
er að staðfesta eða afsanna rauðu-
hundasýkingn með einfaldri mót-
efnamælingu, líka þær sýkingar,
sem er löngu liðnar. Mótefnamæl-
ingar hafa sýnt, að mjög algengt
er, að fólk verði ekkert veikt, þó
að það sýkist af rauðuhundaveiru.
Önnur hver fullorðin manneskja,
sem segist ekki hafa fengið rauða
hunda, hefur mótefni gegn veir-
unni, og hefur því fengið einkenna-
lausa sýkingu einhvem tíma á
lífsleiðinni.
Heilsutjón af
rauðum hundum
Rauðir hundar eru greinilega
mildur sjúkdómur í bömum og full-
orðnu fólki, nema einstaka sjúkling-
ur getur fengið liðverki eða lið-
bólgur, sem hverfa á skömmum
tíma og ekki verða af varanleg eftir-
köst. Óðru máli gegnir um þá
ófæddu, sérstaklega þá, sem eru á
fýrstu vikum fósturlífs. Ef verðandi
móðir sýkist af rauðum hundum á
fyrstu vikum meðgöngu, er hætt
við því, að hún fæði vanskapað
bam. Fósturskemmdir em eina al-
varlega heilsutjónið) sem rauðir
hundar em valdir að. Á fyrstu 12
vikum meðgöngu em líkur á fóst-
urskaða miklar og mörg líffæri fóst-
ursins gallast, sérstaklega fyrstu 8
vikumar. Eftir 12. viku meðgöngu
er algengast að rauðuhundasýking
valdi afmarkaðri fósturskemmdum,
t.d. skemmdum á sjón og heyrn.
Fóstrið getur sýkst allan með-
göngutímann, en eftir 18. viku er
ekki talin hætta á vansköpun, held-
ur verður barnið kannske léttara
við fæðingu og seinna til en annars
hefði orðið. Þau böm jafna sig á
fyrstu æviárunum og ná þá jafn-
öldmm sínum að þroska. Heyrna-
skertum bömum, sem ekkert annað
er að, má koma til ótrúlegs þroska
með góðri endurhæfíngu og mennt-
un, eins og dæmin úr heyrnleys-
ingjaskólanum hér sanna best.
Það var ástralskur augnlæknir,
Gregg að nafni, sem fyrstur sýndi
fram á samhengið milli fóstur-
skemmda og sýkingar móður af
rauðum hundum á meðgöngu. Árið
1941 tók hann eftir óeðlilega mörg-
um nýbumm, sem vom sjónskertir
og oft meira fatlaðir. Þegar hann
fór að spyija um heilsufar mæðr-
anna á meðgöngutíma, kom í ljós,
að þær höfðu allar fengið rauða
hunda meðan þær gengu með þessi
böm. Lengi efuðust læknar um
sannleiksgildi þessarar athugunar,
og það tók nokkur ár að sýna fram
á, að hættan er mest á fyrstu vikum
fósturlífsins.
Veiran, sem veldur
rauðum hundum og
smitleiðir hennar
Veiran, sem veldur rauðum hund-
um, er mjög sérkennileg veira. Að-
eins er til af henni ein ætt. Hún á
enga nákomna ættingja meðal al-
gengra mannaveira, en líkist veir-
um, sem búa í munnvatnskirtlum
skordýra og berast stundum í menn
við flugnabit. Útbreiðsla rauðu-
hundaveirunnar og hegðun er þó
allt öðruvísi en skordýraveiranna.
Rauðir hundar berast milli manna
með úða úr vitum sýktra, sem er
smitandi um viku fyrir og viku eft-
ir útbrotin, með þvagi sýktra, sér-
staklega barna, sem hafa smitast í
fósturlífí, og úr blóði verðandi móð-
ur yfír fylgju í fóstrið. Bæði fylgja
og fóstur sýkjast. Ekki er vitað til,
að veiran, sem veldur rauðum hund-
um, búi í nokkurri annarri dýrateg-
und en mönnum.
Illa gekk að rækta veiruna, sem
veldur rauðum hundum. Eftir ítrek-
aðar tilraunir tókst það loks í
Bandaríkjunum og Kanada árið
1962. Íslensml61kur læknir, Berg-
þóra Sigurðardóttir, sem nú starfar
á ísafirði, vann mest af kanadisku
vinnunni á námsárum sínum þar.
Það, sem gerði þessar ræktunartil-
raunir svo erfiðar, var, hve rauðu-
hundaveiran er lítið gjöm á að
skemma lifandi frumur, þó að hún
búi í þeim. Hún dregur úr vexti og
þroska sýktrar frumu og dregur úr
tíðni frumuskiptinga, en drepur
ekki frumuna. Sýktar frumur líta
eðlilega út í smásjá, þannig, að
enginn getur séð á útliti þeirra, að
þær eru veikar. Einmitt þessi eigin-
leiki veirunnar gerir hana hættu-
lega fóstrum. Fóstrið deyr ekki, þó
að það sýkist, heldur dregur úr
vexti og þroska hverrar sýktrar
frumu, og frumuskiptingar verða
ekki eins ört og eðlilegt er í vax-
andi vefjum. Allir geta séð, að
líffæri, sem er að myndast, getur
auðveldlega orðið vanskapað, ef það
er að mestu byggt úr þessum sýktu
frumum. Ýmsar aðrar veimr geta
borist frá móður til fósturs. Flestar
þeirra skemma fmmur miklu meira
en rauðuhundaveiran. Eftir slíkar
sýkingar deyr fóstrið, og afleiðingin
verður fósturlát, t.d. eftir mislinga.
Eingöngu veimrnar, sem em lítið
Rauðir hundar — sýni rannsökuð.
gjamar á að drepa fmmur, ná að
valda vansköpunum.
Þróun bóluefiia gegn
rauðum hundum
Á ámnum 1963—1969 var unnið
að gerð bóluefna gegn rauðum
hundum. Reynt var að veikla veir-
ur, draga úr hæfileika þeirra til að
valda sjúkdómi og fósturskemmd-
um. Rauðuhundaveiran er f eðli sínu
mildur sjúkdómsvaldur og allar til-
raunir til að veikla hana em því
erfíðar. Fram komu nokkur veikluð
afbrigði, sem reynd vom í bóluefni
árin 1970—1975. Þau reyndust
misjafnlega og hafa nú öll horfíð í
skuggann af afbrigði, sem kallað
er RA/27/3 og er bandarískt að
uppmna. Afbrigði RA/27/3 er talið
betri mótefnavaki en þau afbrigði,
sem áður vom notuð á Vesturlönd-
um í stóra hópa fólks. Samt er svör-
un við RA/27/3 talsvert lélegri en
mótefnamyndun eftir eðlilega sýk-
ingu af rauðum hundum.
Markmið með bólusetningu
gegii rauðum hundum
Þegar hugað er að bólusetningu
gegn sjúkdómi, er mikilvægt, að
allir átti sig á tilganginum með
bólusetningunni. Hveijir em það,
sem á að veija fyrir sjúkdómnum?
Þegar hugað er að þólusetningu
gegn rauðum hundum er svarið
mjög skýrt: Þeir, sem á að veija,
em ófædd börn. Til þess höfum við
bóluefni, sem er talsvert lélegri
mótefnavaki en eðlileg sýking.
Sjúkdómurinn sjálfur veldur ekki
miklum veikindum eða alvarlegum
eftir að börnin em fædd. Því álítur
höfundur þessarar greinar, og ýms-
ir fleiri, að réttast sé að gefa öllum
stúlkubömum hér tækifæri til að
fá rauða hunda með eðlilegum
hætti á bamsárunum. Rauða hunda
fær hver maður aðeins einu sinni á
ævinni, og er eftir það vel vemdað-
ur fyrir veimnni og skaðanum, sem
hún getur gert. Þær stúlkur, sem
hafa fengið rauða hunda svo ömggt
sé, em vel varðar fyrir þeim allt
sitt bameignaskeið og þurfa engar
áhyggjur að hafa af þeim, þó að
þeir séu í umhverfínu. Greinar-
höfundur álítur, að við 12 ára aldur
eigi að mæla mótefni gegn rauðum
hundum í blóði allra stúlkubarna á
landinu. Þá eigi að bólusetja þær
mótefnalausu, ef heilsufarsástæður
mæla ekki gegn bólusétningu með
lifandi, veiklaðri veim. Þetta eigi
að vera hluti af heilsugæslu í skól-
um, eins og nú hefur tíðkast um
10 ára skeið. Næsta skólaár eigi
að endurmæla þær bólusettu, til að
fá fulla vissu um árangurinn af
bólusetningunni, sem þá er endur-
tekin, ef hún skyldi hafa mistekist
ári áður. Niðurstöður þessarra að-
gerða eiga síðan að vera aðgengi-
legar hverri stúlku síðar á ævinni,
þegar á þarf að halda á barneigna-
skeiði. Með þessum hætti vinnst
mjög margt. í fyrsta lagi ávinnur
stór hópur telpna sér varanlega
vörn gegn rauðum hundum með
eðlilegri sýkingu á heppilegum
aldri, og þarf sá hópur engar
áhyggjur að hafa af rauðum hund-
um í framtíðinni. í öðm lagi er
ónæmisástand hverrar einstakrar
stúlku þekkt og skráð, áður en hún
verður ófrísk í fyrsta sinn. Þetta
léttir af bæði vinnu og áhyggjum í
mæðravemd. Aðeins þær fáu, bólu-
settu þurfa nákvæmt eftirlit í
mæðravernd. Vinna við greiningar
á rauðuhundasýkingu hjá ófrískum
konum verður svo til engin, og að-
eins bundin við hópinn, sem tekur
ekki bólusetningu af einhveijum
ástæðum. Öll vinna vegna greining-
ar á rauðum hundum var unnin á
miklu heppilegri tíma í lífi stúlkunn-
ar en bameignaskeiðið er til þeirrar
greiningar.
Bóluefni, sem er linur mótefna-
vaki, ver kannske ekki þann bólu-
setta alla hans ævi. Því er verra
að gefa slíkt bóluefni 20 ámm áður
en þörf er fyrir vörnina. Því nær
sem dregur barneignaskeiði ævinn-
ar, því betri tími til að bólusetja
stúlkur gegn rauðum hundum. Til-
gangurinn er, að varnir ófrískra
kvenna, eina áhættuhópsins, séu í
hámarki.
Varnir gegn
fósturskemmdum
af völdum rauðra hunda
Hér á landi höfum við þá sér-
stöðu, að síðustu 12 árin hefur ver-
ið leitað skipulega að kvenfólki á
barneignaskeiði, sem hefur ekki
mótefni gegn rauðum hundum.
Mótefnalausar konur hafa átt og
eiga kost á bólusetningu gegn rauð-
um hundum, ef þær vilja nota getn-
aðarvarnir eða gæta þess með öðr-
um hætti að verða ekki ófrískar í
3 mánuði um og eftir bólusetningu.
Ekki er útilokað að bóluefnisveiran
geti skemmt fóstur. Því em þessar
varúðarráðstafanir við hafðar. Mik-
il þátttaka hefur verið í þessum
aðgerðum í yngri árgöngum
kvenna. Mótefnamælingar hafa nú
verið gerðar á 94—98% kvenna í
árgöngum yngri en 36 ára, og þær
mótefnalausu í þessum árgöngum
hafa flestar þegið bólusetningu. Við
getum því með vissu treyst því, að
kvenfólk á barneignaskeiði sé nú
vel varið, og fósturskemmdir af
völdum rauðra hunda muni heyra
sögunni til, ef engar vanhugsaðar
breytingar verða gerðar á núver-
andi bólusetningakerfi okkar.
Breytinga er ekki þörf, því að við
höfum nú þegar náð markinu, sem
að er stefnt. Niðurstöður mótefna-
mælinga og bólusetninga em að-
gengilegar öllum konum, sem nú
fara í mæðraskoðun og hafa tekið
þátt í ofangreindum aðgerðum ein-
hvern tíma á síðustu 12 ámm.
Erlendis hefur hvergi verið skipu-
lega unnið á landsvísu að mótefna-
mælingum og bólusetningu kvenna
á barneignaskeiði. I Evrópulöndum
ýmsum hafa unglingsstúlkur verið
bólusettar, og mótefnalausum kon-
um, sem hafa fundist við mótefna-
mælingar á meðgöngu, hefur verið
boðin bólusetning skömmu eftir
fæðingu barnsins. í Bandaríkjunum
hafa öll börn, stúlkur og drengir,
átt kost á bólusetningu gegn rauð-
um hundum á öðm aldursári, og í
mörgum fylkjum þar er hún laga-
skylda við upphaf skólagöngu. Til-
gangurinn með bólusetningu allra
barna í Bandaríkjunum er fyrst og
fremst sá að veija ófrjskar konur
óbeint, með því að fækka smit-
bemm í þjóðfélaginu. Eftir nokkur
ár verða afleiðingamar þær, að allt
kvenfólk á barneignaskeiði í slíku
landi hefur mjög lág mótefni gegn
rauðum hundum, eða engin, ef bólu-
setningin hefur mistekist í bernsku.
Ekki em neinar líkur til þess, að á
næstunni takist að útrýma rauðum
hundum úr heiminum, og þeir em
ekki á skrá yfir sjúkdóma, sem
Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóð-
anna ætlar að útrýma á næstunni,
nema það er Evrópudeildin mælir
með útrýmingu fósturskemmda.
Faraldrar af rauðum hundum munu
því verða nálægir enn um sinn,
sumir illvígir, sem berast úr landi,
ef nóg er til af fólki með léleg eða
engin mótefni. Hætt er við, að
meðal illa bólusettra hópa hjá millj-
ónaþjóðum verði sýkingar. Verst
er, ef þær verða í hópi ófrískra
kvenna, eina áhættuhópnum, sem
raunvemlega þarf að veija. Látum
það ekki henda okkur hér að taka
upp verri sóttvarnir en við höfum,
bara af því að svona er gert í öðmm
þjóðfélögum með allt aðra þjóð-
félagsgerð og stærð. Hér hentar
vel að viðhafa þá aðferð að bólu-
setja eingöngu mótefnalausar 12
ára telpur, þannig að ónæmisástand
hverrar stúlku, sem kemst á bam-
eignaskeið, sé þekkt og skráð, áður
en hún verður ófrísk í fyrsta sinn,
og niðurstöður séu fyrirliggjandi,
þegar hún leitar mæðraverndar.
Það er mun minna verk og miklu
ódýrara að halda þeim sið, sem við
þegar höfum, en að fá stóra hópa
af illa bólusettum stúlkum inn á
bameignaskeiðið eftir nokkur ár,
og ráða ekki við neitt, ef þær lenda
í sýkingarhættu hér eða erlendis.
Rauðir hundar em sjúkdómur, sem
ekki má seinka í þjóðfélaginu, þann-
ig að hann geri tjón í hópi ófrískra
kvenna, eina hópnum, sem ástæða
er til að veija.
Höfúndur er prófessor.
Framsóknar-
stefnan gjaldþrota
eftir Matthías A.
Mathiesen
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, lét þau ummæli falla
á aukafundi SH sl. miðvikudag, að
við íslendingar væmm nú „nær þjóð-
argjaldþroti en nokkm sinni fyrr“.
Þessi stóm orð hafa vakið mikla
athygli og vekja um leið áleitnar
spumingar um þátt Steingríms sjálfs
í þeirri efnahagsstjóm og fiskveiða-
stefnu, sem leitt hefur til þess að
hann hefur komist að þessari niður-
stöðu. Raunar er ástæða til að minna
á, að Steingrímur hefur áður viðhaft
óvenju stór orð um viðkvæmustu
málefni þjóðarinnar.
Fyrri yfírlýsingar
Steingríms
Allan síðastliðinn vetur og fram
á sumar hrópaði Steingrímur hástöf-
um að „Róm væri að brenna" og
að fjármagnsmarkaðurinn í landinu
væri „blóðvöllur"! Á sama tíma var
hann á sífelldum ferðalögum um
heiminn og talaði fjálglega um það,
sem hann nefndi „sjálfstæða
íslenska utanríkisstefnu". Hann gaf
það í skyn í viðtali við tímaritið
Heimsmynd, að íslendingar hefðu
verið „aftaníossar" Bandaríkja-
manna í utanríkismálum! í stað þess
leiða hlutskiptis hugðist Steingrímur
snúa við blaðinu og boðaði endur-
skoðun vamarsamstarfs íslands og
Bandaríkjanna. Hann breytti afstöðu
íslands til ákveðinna tillagna á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna, sem
snertu afvopununarmál, og slóst þar
í lið m.a. með Búlgörum, írönum,
írökum og Lýbíumönnum, en „sjálf-
stæði“ hans meinaði honum að
greiða atkvæði með samstarfsþjóð-
um okkar í Atlantshafsbandalaginu.
Öll framganga Steingríms í ríkis-
stjóm Þorsteins Pálssonar var með
sama marki brennd. Það var eins
og hann væri miður sín: Það var
allt ómögulegt, sem ríkisstjómin
gerði. Sjálfur hafði hann að vísu
engin úrræði, en yfír það var breitt
með stóryrðum. Nú, eftir að honum
hefur tekist að komast í stólinn, sem
honum er svo kær, hefði mátt búast
við að hann yrði rólegri og reyndi
að sína örlitlu meiri ábyrgð en raun-
in var, þegar hann sat í „fílabeins-
tumi“ utanríkisráðuneytisins, eins
og hann sjálfur hefur lýst vem sinni
þar. En því fer fjarri. Ef eitthvað
er virðast yfirlýsingamar hálfu stór-
yrtari og því miður helmingi hættu-
legrí fyrir hagsmuni þjóðarinnar
vegfna þeirrar stöðu sem Steingrímur
gegnir. Raunar virðist Steingrímur
algjörlega ráðþrota um þessar
mundir eins og þau ummæli hans
staðfesta, að „vestrænar stjómunað-
ferðir“ eigi ekki við á íslandi, en
þannig rökstuddi hann þá „framsókn
til fortíðar", sem hann boðaði í
„stefnuræðu" sinni á Alþingi á dög-
unum.
Þjóðin er ekki gjaldþrota
Rétt er að líta nánar á þá yfirlýs-
ingu Steingríms, að íslendingar
rambi nú á barmi gjaldþrots, en í
henni felst að þjóðin eigi ekki fyrir
skuldum. Erlendar skuldir þjóðar-
innar eru nú tæpir 110 milljarðar
króna, eða 43,1% af landsfram-
leiðslu. Skyldu nú ekki öll íbúðar-
húsin, verksmiðjumar, virkjanirnar,
skipastóllinn, samgöngumannvirkin
og auðlindir landsins nema marg-
faldri þeirri fjárhæð?
Matthias Á. Mathiesen
„Raunar virðist
Steingrímur algjörlega
ráðþrota um þessar
mundir eins og þau
ummæli hans staðfesta,
að „vestrænar stjórnun-
aðferðir“ eigi ekki við
á íslandi, en þannig
rökstuddi hann þá
„framsókn til fortíðar“,
sem hann boðaði í
„stefinuræðu“ sinni á
Alþingi á dögunum.“
Ætli Steingrímur hafi átt við yfir-
vofandi greiðsluþrot þjóðarinnar?
Hver skyldi þá greiðslustaðan vera?
Greiðslubyrði erlendra lána þjóðar-
búsins nemur um 16,6% af útflutn-
ingstekjum, en þetta hlutfall varð
hæst 24,3% árið 1984.
Augljóst er, að slíku ástandi er
ekki unnt að líkja við greiðsluþrot,
hvað þá gjaldþrot, þar sem eignir
nægja ekki fyrir skuldum. Það er
annað mál, að einstök fyrirtæki og
jafnvel heilu byggðarlögin standa
höllum fæti um þessar mundir, en
menn mega ekki láta þá erfiðleika
buga sig líkt og raunin virðist vera
með Steingrím. Öðru nær. Menn
eiga að ráðast gegn vandanum og
í því efni hljóta vestrænar stjómun-
araðferðir að duga betur en gömlu
framsóknarúrræðin, sem engan
vanda geta leyst en aðeins aukið
hann.
Vandi sjávarútvegsins
í stuttu máli felst vandi sjávarút-
vegsins í því að afli er að dragast
saman og á næsta ári er útlit fyrir
að um verulegan samdrátt verði að
ræða. Á sama tíma er þess ekki að
vænta að verðmæti aflans muni auk-
ast. Útflutningi okkar er með öðrum
orðum þau takmörk sett að við get-
um ekki vænst þess að fá meira
verð fyrir útflutninginn en verið
hefur að undanförnu, og jafnvel er
hætta á að minna verð fáist, bæði
vegna þróunar á gjaldeyrismörkuð-
um og vegna hugsanlegra verðlækk-
ana í Bandaríkjunum, sem verið
hefur einn helsti markaður útflutn-
ings okkar um langt skeið.
En þetta er aðeins önnur hlið
vandans. Hin hliðin snýr að þeim
tækjum, verksmiðjum og fiskiskip-
um, sem við höfum komið okkur upp
til að nýta auðlindir sjávarins, sem
farsæld þjóðarinnar hvílir á. Þar
hefur átt sér stað gífurleg fjárfesting
í stórvirkum tækjum og ekki verður
horft framhjá þeirri staðreynd að
tækin eru bæði of mörg og of stór-
virk fyrir þann afla, sem til skipt-
anna er. í framangreindu felst kjarni
málsins. Greiðslugeta þessarar at-
vinnugreinar hefur verið þanin til
hins ýtrasta. Og þama er ábyrgð
stjómmálamanna mest. Þeir hafa
tekið að sér það hlutverk að marka
fískveiðastefnu og skapa þá efna-
hagslegu umgjörð, sem ræður af-
komu fyrirtækja í þessari atvinnu-
grein, þar með talið íjárfestingum í
búnaði og tækjum.
Ég ætla mér ekki þá dul, að geta
bent á allsheijarlausn við þeim
vanda, sem leiðir af stjómarstefnu
undangenginna ára. Ef til vill er það
illmögulegt ef ekki ómögulegt að
ráða bug á vandanum án mikillar
uppstokkunar. í öllu falli verður að
hverfa frá þeirri stefnu sem nú slig-
ar fyrirtækin í íslenskum sjávarút-
vegi.
Ábyrgð framsóknarmanna
Um miðjan síðastliðinn áratug var
unnin sá sigur í sjálfstæðismálum
íslendinga undir forystu Sjálfstæðis-
flokksins, að við fengum full yfírráð
yfir 200 mílna landhelginni. Þegar
þessi sigur var í höfn var eftir að
ákveða með hvaða hætti við færum
með þessa mikla auðlind þannig að
hún nýttist þjóðinni sem best um
alla framtíð. Þett verkefni var ekki
síður mikilvægt en útfærsla land-
helginnar og ábyrgð þeirra manna
því afar mikil sem tókust það verk-
efni á hendur, að marka fískveiða-
stefnu og fara með málefni sjávarút-
vegsins í ríkisstjórn.
Það eru nú átta ár liðin síðan
Steingrímur Hermannsson settist í
stól sjávarútvegsráðherra, en því
embætti gegndi hann á árunum
1980-83. Halldór Ásgrímsson tók
við embætti sjávarútvegsráðherra
af Steingrími árið 1983 og hefur
gegnt því síðan, en Steingrímur varð
þá forsætisráðherra til ársins 1987
og svo aftur nú í september. Formað-
ur og varaformaður Framsóknar-
flokksins bera þannig meiri ábyrgð
en nokkrir aðrir stjómmálamenn á
framvindu mála í sjávarútvegi.
Rétt er að líta á nokkrar tölur í
þessu sambandi. Árið 1980 námu
útflutningsverðmæti sjávarafurða
74,9% af verðmæti alls útflutnings.
Þetta hlutfall er nú 72,8%. Ef litið
er á ijárfestingar í greininni kemur
í ljós, að hlutfall fjárfestinga í sjávar-
útvegi miðað við heildarflárfestingu
í landinu var 9,9% árið 1980, en er
nú 14,5%. Séu fjárfestingar í sjávar-
útvegi hins vegar miðaðar við fjár-
festingu atvinnuveganna var hlut-
fallið 24% árið 1980, en er nú 28,3%.
Hlutfall sjávarafurða í útflutningi
hefur þannig farið minnkandi á sama
tíma og hlutfall fjárfestingar í grein-
inni hefur aukist verulega miðað við
aðrar greinar. Þessi þróun hefur
orðið á þeim tíma sem framsóknar-
menn hafa haft forystu í málefnum
sjávarútvegs á íslandi og engar yfír-
lýsingar Steingríms Hermannssonar
megna að breiða yfír þá staðreynd.
Vinstri stefíia
leysir engan vanda
Islendingar eiga vissulega við
mikla efnahagslega erfiðleika að etja
um þessar mundir og þá ekki síst í
útgerð og fiskvinnslu. Kannski er
rót vandans sú, þegar allt kemur til
alls, að þeir framsóknarmenn sem
mestu hafa ráðið í málefnum grein-
arinnar hafa vantrú á vestrænum
stjórnunaraðferðum. Það eina sem
þeir sjá og skilja er miðstýring og
ofstjóm. Því vaknar sú spuming,
hvort ekki sé tími til kominn að öðr-
um stjómmálamönnum verði fengið
það verkefni í hendur að leita raun-
hæfra leiða út úr þeim vanda, sem
við höfum komist í og greint hefur
verið frá hér að framan. I því efni
má ljóst vera, að vinstri stefna leys-
ir ekki vandann.
Steingrímur Hermannsson hefur
lýst yfir gjaldþroti, en það er ekki
þjóðargjaldþrot heldur stefnulegt
gjaldþrot framsóknarflokksins. Með
myndum núverandi ríkisstjómar
virðist Framsóknarmönnum þó hafa
tekist að sannfæra Alþýðuflokkinn
um kosti stjómlyndisins, en Al-
þýðubandalagið hefur aldrei brugð-
ist röngum málstað. Eini flokkurinn
sem er þess megnugur að taka við
búsforráðum í því þrotabúi sem
Steingrímur lýsir er því Sjálfstæðis-
flokkurinn. En það hefur því miður
oft áður verið hlutskipti sjálfstæðis-
manna að hreinsa til eftir vinstri
slysin.
Höfúndur er alþingismaður fyrir
SjálfstæðisOokkinn í Reykjanes-
kjördæmi.