Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
Ráðstefnan um öryggi og samvinnu í Evrópu:
Gert ráð fyrir skyndieffcir-
lifci á sviði mannréttinda
Rætt við Hjálmar W. Hannesson sendiherra sem
setið hefiir ráðstefiiuna fyrir Islands hönd
M ARGT bendir til þess að fram-
haldsfundi Ráðstefnunnar um
öryggi og samvinnu í Evrópu
(ROSE/CSCE), sem hófst í
Vínarborg- I nóvember árið
1986 ljúki í desember eða
skömmu eftir áramót. Fundur-
inn hefur dregist mjög á lang-
inn en að sögn Hjálmars W.
Hannessonar sendiherra, sem
verið hefiir aðalsendimaður ts-
lands á fundinum, má vænta
sögulegra samþykkta í loka-
skjali hans einkum á sviði
mannréttindamála. Þá er enn-
fremur gert ráð fyrir því að
nýjar viðræður um jafiivægi og
niðurskurð hefðbundins
vígbúnaðar fi-á Atlantshafi til
ÚralQalla heflist skömmu eftir
að Vinarfundinum Iýkur og
munu íslendingar taka þátt í
þeim viðræðum ásamt öðrum
aðildarríkjum Atlantshafs-
bandalagsins og ríkjum Var-
sjárbandalagsins. Viðræður
þessar munu koma í stað
MBFR-viðræðnananna svo-
nefiidu um jafna og gagn-
kvæma fækkun herja i Mið-
Evrópu sem staðið hafa í 15
ár og litlum sem engum ár-
angri skilað.
Vínarfundurinn er þriðji fram-
haldsfundur Ráðstefnunnar um
öryggi og samvinnu í Evrópu sem
hófst í Helsinki og lyktaði með
undirritun Helsinki-sáttmálans
árið 1975. Framhaldsfundir fóru
sfðan fram í Belgrad í Júgóslavfu
og í Madríd en þriðji framhalds-
fundurinn fer nú fram f Vínarborg
með þátttöku 35 ríkja. Fjölmargir
aðrir fundir sérfræðinga hafa
einnig verið haldnir á vettvangi
RÖSE og ber þar einna hæst
Stokkhólmsráðstefnuna i um af-
vopnun og aðgerðir til að skapa
gagnkvæmt traust í Evrópu.
Henni lauk í seþtember árið 1986
með undirritun Stokkhólmsskjals-
ins um traustvekjandi aðgerðir
þar sem m.a. var kveðið á um að
þátttökuríkjunúm væri skylt að
veita upplýsingar um fyrirhugað-
ar heræfingar væri umfang þeirra
yfír ákveðnu marki og um eftirlit
sérfræðinga annarra ríkja með
þeim.
' Þess hafðí verið vænst að
Vínarfundinum iyki í haust en svo
varð ekki. Hins vegar hafa ýmsir
þekktir evrópskir stjómmálamenn
látið í ljós þá von að unnt verði
að undirrita lokaskjal hans á
þessu ári eða í byijun þess næsta.
Lokaskjalið næstum
tilbúið
Hjálmar W. Hannesson var
fyrst spurður hvemig viðræðun-
um hefði miðað og hvort fundar-
lok væm f augsýn. „Viðræður
þessar hafa farið fram f mjög vin-
samlegu andrúmslofti austurs og
vesturs. Andrúmsloftið er allt
annað en á fyrri fundunum sem
einkenndust af ásökunum og deil-
um einkum á sviði mannréttinda.
Þess vegna höfðu menn gert sér
vonir um að Vínarfundinum
myndi ljúka miklu fyrr. Starfsvik-
umar em hins vegar orðnar á 9.
tug eða mun fleiri en á fundinum
í Madrid. Skýringamar em marg-
ar en t.d hafa komið fram 150
tillögur og em margar þeirra
merkilegar. Þær þarf að grand-
skoða sem er óheyrilega tímaf-
rekt. Nú hefur tekist að leggja
lokahönd á á að giska 90 prósent
lokaskjalsins, sem byggir á þess-
um tillögum og þar er kveðið á
um mun stærri skref í samkiptum
austurs og vesturs en menn höfðu
gert sér vonir um í upphafí," sagði
Hjálmar og bætti við að hann teldi
enn rétt hugsanlegt að fundinum
lyki fyrir jól.
Helsinki-samþykktin
hundsuð
Þess væri á hinn bóginn að
gæta að viðræðumar gætu dreg-
ist á langinn af ýmsum sökum
og nefndi Hjálmar sem dæmi vald-
beitingu tékkneskra öryggissveita
gegn andófsmönnum sem söfnuð-
ust saman nýverið er 70 ár voru
liðin frá því landið hlaut sjálf-
stæði. „Atburðir sem þessi vekja
ævinlega athygli og þeir em tafar-
laust teknir til umræðu á ráð-
stefnunni. Þama var lögregluliði
og óeinkennisklæddum öryggis-
vörðum sigað á um 5.000 manns
og táragasi og kylfum óspart
beitt. Hálfum mánuði síðar var
fundi á vegum mannréttindasam-
takanna „Charta 77“ hleypt upp
og einn helsti leiðtogi samtakanna
handtekinn. Atburðir sem þessi,
sem bijóta í bága við grundvallar-
reglur Helsinki-samþykktarinnar,
tefla vitaskuld fyrir því að unnt
sé að taka ákvarðanir um nýjar
reglur á þessu sviði, sem einmitt
er verið að ræða á ráðstefnunni.
Því hljóta menn eðlilega að krefj-
ast skýringa á þessu framferði".
Hjálmar sagði að viðræðum um
öryggismál innan RÖSE hefði
miðað vel áfram eins og berlega
hefði komið í ljós á Stokkhólmsr-
áðstefnnunni auk þess sem fyrir
lægi að hafnar yrðu nýjar viðraeð-
ur um fækkun hefðbundina vopna
í Evrópu. Því leggðu fulltrúar
vestrænna ríkja á það ríka áherslu
að sambærilegum árangri yrði
náð á vettvangi mannréttinda-
mála í anda Helsinki-samþykktar-
innar. „Mannréttindi eru orðin
viðurkenndur þáttur í alþjóðasam-
skiptum".
Skyndieftirlit með
mannréttindum
Hjálmar var inntur eftir því
hveija hann teldi mikilvægustu
efnisþætti þeirra draga sem fyrir
lægju að lokasamþykkt Vínar-
fundarins. „Markverðast þykir
mér að okkur hefur tekist að fá
samþykkt ákvæði um skyndieftir-
lit á sviði mannréttindamála.
Þetta hefur tekist á vettvangi
öryggismála, bæði á Stokk-
hólmsráðstefnunni auk þess sem
þetta er mikilvægur liður í eftir-
litsákvæðum afvopnunarsáttmál-
ans sem leiðtogar stórveldanna
undirrituðu í Washington í desem-
ber á síðasta ári. Nú hefur tekist
að að ná fram skyndieftirliti með
mannréttindum og munu ríkin
ekki geta neitað erlendum sendi-
mönnum um leyfí til að fara inn
í landið komi fram krafa í þessa
veru ,“ sagði Hjálmar og bætti
við að enn væri ekki fyrirliggjandi
hvemig framkvæmd þessa eftir-
lits yrði háttað 1 einstökum
ríkjum.
Bandaríska tímaritið News-
week fullyrti nýlega að Eduard
Shevardnadze, utanríkisráðherra
Sovétríkjanna, hefði í viðræðum
við hinn bandaríska starfsbróður
sinn, George Shultz, sagt Sovét-
stjómina reiðubúna til að gefa
öllum pólitískum föngum frelsi og
heimila skyndieftirlit, sem að auki
myndi taka til geðsjúkrahúsa en
herra.
Sovétmenn hafa oftlega úrskutð-
að þá sem gerst hafa sekir um
andóf gegn stjómvöldum geð-
veika. „Eg veít ekki annað en að
þetta sé rétt,“ sagði Hjálmar.
Breytt afstaða Rúmena
Hann lagði hins vegar áherslu
á að hveiju einstöku ríki væri
tryggt neitunarvald á vettvangi
RÓSE og gæti þannig eitt tiltekið
ríki eða hópur þeirra komið í veg
fyrir undirritun lokaskjalsins.
„Sovétmenn hafa til að mynda
ítrekað bent á það að þeir geti
ekki ráðið afstöðu annara ríkja
Austur-Evrópu," sagði Hjálmar
er hann var spurður hvort eitthvað
væri hæft í fullyrðingum þess efn-
is að Rúmenar og Tékkar hefðu
reynst ófáanlegir til að fallast á
tilslakanir á vettvangi mannrétt-
indamála. Sagði hann fréttir þess
efnis að afstaða Rúmena hefði
tafíð fyrir viðræðunum eiga við
rök að styðjast en bætti því við
að upp á síðkastið hefðu rúm-
ensku fulltrúamir fundið fyrir al-
gjörri einangrun á ráðstefnunni
sem aftur hefði leitt til þess að
Rúmeníustjóm hefði fallið frá
ýmsum kröfum sínum á þessum
vettvangi. Enn væri hins vegar
ekki unnt að segja til um hversu
langt Rúmenar væm reiðubúnir
til að ganga þar eð landið væri
öldungis lokað. Hins vegar væri
ljóst að þeir hefðu a.m.k. að hluta
til fallið frá þeim áformum að
jafna þúsundir þorpa við jörðu og
flytja íbúana, sem flestir em af
ungverskum ættum, á brott.
Áform þessi hafa verið fordæmd
víða um heim og samskipti Ung-
veija og Rúmena hafa versnað
mjög af þessum sökum. „Rúm-
ensku fulltrúamir hafa ekki verið
sérlega áberandi upp á síðkastið
í Vín og það er vonast til að þessí
vandi leysist," sagði Hjálmar.
Viðræður um hefðbundinn
herafla
Hjálmar kvaðst einnig telja
mikilvægt að í drögum að loka-
skjali Vínarfundarins væri gert
ráð fyrir því að haldinn yrði fram-
haldsfundur ráðstefnunnar um
öryggi ogtraustvekjandi aðgerðir.
Þessar viðræður yrðu fluttar frá
Stokkhólmi til Vínarborgar og
fæm fram samhliða viðræðum um
jafnvægi og niðurskurð hefð-
bundins vígbúnaðar. Ræddar yrðu
frekari traustvekjandi aðgerðir í
anda Stokkhólmssamþykktarinn-
ar og væm miklar vonir bundnar
við framhaldsfundinn.
Samhliða RÖSE-viðræðunum
hafa fulltrúar allra sextán ríkja
Atlantshafsbandalagsins og sjö
ríkja Varsjárbandalagsins fundað
í Vín um erindisbréf fyrirhugaðra
viðræðna um jafnvægi og niður-
skurð hefðbundins vígbúnaðar frá
Atlantshafi til Úralfjalla. Að sögn
Hjálmars W. Hannessonar hefur
viðræðum þessum sömuleiðis mið-
að vel áfram og á einungis eftir
að leysa nokkur ágreiningsefni
sem flest em tæknilegs eðlis.
Gert er ráð fyrir því að fundahöld
geti hafíst fljótlega eftir að Vínar-
fundi RÖSE lýkur. Viðræður þess-
ar munu taka til hefðbundinna
vopna og herafla á landsvæði
þátttökuríkjanna í Evrópu. Að-
spurður sagði Hjálmar það liggja
ljóst fyrir að ekki yrði rætt um
fækkun kjamorkuvopna, bann við
framleiðslu efnavopna eða tak-
markanir flotaumsvifa. Engin slík
ákvæði yrði að fínna í erindis-
bréfínu og væri ljóst að hefja
þyrfti enn aðrar viðræður með
nýju erindisbréfí vildu bandaiögin
tvö ræða níðurskurð þessa hluta
heraflans.
Hjálmar kvað margt benda til
þess að nýju viðræðumar gætu
reynst mun gagnlegri en MBFR-
viðræðumar sem minnst var á hér
að framan. Síðamefndu viðræð-
umar hefðu einungis tekið til tak-
markaðs landsvæðis í Mið-Evrópu
og þær hefðu í raun aldrei komist
af stað vegna deilna um ýmsar
tæknilegar skilgreiningar. Nú
væri stefnt að þvf að binda enda
á þær og þótt enn væm ákveðin
ágreiningsefni óleyst mætti
ganga að því sem vísu að nýju
viðræðumar myndu reynast mun
heppilegri vettvangur til að ræða
fækkun hefðbundinna vopna í
Evrópu. Menn gerðu sér á hinn
bóginn fullkomnlega grein fyrir
því að viðræöur um niðurskurð
hefðbundinna vopna myndu reyn-
ast gífurlega flóknar og að mörgu
leyti mun vandasamari en samn-
ingaviðræður um fækkun kjam-
orkuvopna. Sagðist Hjálmar að
lokum ekki geta sagt til um
hversu lengi sérfræðingar
ríkjanna 23 kæmu til með að sitja
við samningaborðið en kvað ljóst
vera að viðræðumar myndu reyn-
ast langar og strangar. Á.Sv.

360 keppendur í stærðfræði-
keppni framhaldsskóla
Eins og undanfarna vetur er
stærðfræðikeppni framhalds-
skólanema í tveimur hlutum
þetta skólaár. Þriðjudaginn 25.
október 1988 fór fram keppni í
fyrri hluta. Hún var á tveimur
stigum: neðra stigi, sem var ætl-
að nemendum á fyrri tveimur
árum framhaldsskóla, og efra
stigi, sem var ætlað nemendum
á seinni tveimur árum fram-
haldsskóla.
Alls tóku 360 nemendur úr 18
skólum þátt í keppninni, þar af 191
nemandi á neðra stigi og 169 nem-
endur á efra stigi. Viðurkenningar-
skjöl hafa verið veitt efstu keppend-
um á hvoru stigi. Auk þess verður
10 efstu keppendum á neðra stigi
og 20 efstu keppendum á efra stigi
keppninnar boðið að taka þátt í
lokakeppni, sem fer fram í Háskóla
íslands í mars 1989. Tvö fyrirtæki,
ístak og Steypustöðin hf., styðja
keppnina dyggilega þetta ár.
Niðurstöður stærðfræðikeppn-
innar verða hafðar til hliðsjónar við
val þátttakenda í Ólympíukeppni
Norðurlanda í stærðfræði, sem
verður haldin í hinum ýmsu skólum
keppenda 10. apríl 1989, og Al-
þjóðlegri ólympíukeppni í stærð-
fræði sem fer fram í Vestur-Þýska-
landi í júlí 1989.
Neðra stig
í efstu sætum, frá 1— 21, á neðra stigi keppninnar voru eftirtaldir
keppendur:
I, —2. Ragnhildur Geirsdóttir Menntaskólanum við Hamrahlíð
1.-2.
3.
4.
5. -6.
5.-6.
7.
8.
9.
10.
II. -12.
11.-12.
13.
14. -15.
Siguijón Ingólfsson
Pétur Ó. Matthíasson
Sæberg Sigurðsson
Arnaldur Gylfason
Sigurjón Jónsson
Tryggvi Helgason
Hörn Hrafiisdóttir
Birgir Örn Arnarson
Hersir Sigurgeirsson
Verslunarskóla íslands
Menntaskólanum við Hamrahlíð
Fjölbrautaskólanum í Breiðholti
Menntaskólanum í Reykjavík
Fjölbrautaskólanum I Breiðholti
Menntaskólanum við Hamrahlíð
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum á Akureyri
Menntaskólanum við Hamrahllð
Katrin Á. GunnarsdóttirMenntaskólanum í Reykjavík
Sigurður I. Grétarsson Flensborgarskóla
Gestur Guðjónsson Fjölbrautaskóla Suðurlands
Amar Geirsson Menntaskólanum við Hamrahlíð
14.—15. Eiríkur Símonarson Fjölbrautaskólanum í Breiðholti
16. Jón H.J. Gunnlaugsson Menntaskólanum í Reykjavík
17. —18. Baldur Már Bragason Fjölbrautaskóla Vesturlands
17.—18. Þórður Magnússon' Menntaskólanum við Hamrahlið
19.—21. Jón ómar Erlingsson Verslunarskóla fslands
19.—21. Kristján Kristjánsson Menntaskólanum í Reykjavík
19.—21. Pétur Reynisson Menntaskólanum við Hamrahlíð
Efra stlg
1 tuttugu efstu sætunum á efra stigi keppninnar voru eftirtaldir nemend
ur:
1. Guðbjörn Freyr Jónsson Menntaskólanum á Akureyri
2. Halldór Ámason Menntaskólanum í Reykjavík
3. Ásta Kr. Sveinsdóttir Menntaskólanum í Reykjavík
4. Jón Þorvaldur Heiðarsson Menntaskólanum á Akureyri
5. Gunnar Pálsson
6. Agni Ásgeirsson
7. Halldór Pálsson
8. Kristján Leósson
9. Bergþór Hauksson
10. Hrafnkell Kárason
11. Ólafur Páll Jónsson
12. Leifur Geir Hafsteinsson
13. Katrín María Þormar
14. Sigurður Öm Jónsson
15. Jón Tómasson
16. Stlgur Stefánsson
17. Y ngvi Þór Siguijónsson
18. Ólafur Öm Jónsson
19. Helgi Gunnarsson
20. Hörður Kvaran
Menntaskólanum á Akureyri
Menntaskólanum í Reýkjavík
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum á Akureyri
Menntaskólanum við Sund
Menntaskólanum á Akureyri
Menntaskólanum við Hamrahlíð
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum I Reykjavík
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum í Reykjavík
Menntaskólanum í Reykjavík
Fjölbrautaskóla Suðumesja
Menntaskólanum á Akureyri
Menntaskólanum í Reykjavík