Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
Fijálshyggjumenn snúa vöm í sókn:
Kveða þarf niður orðagald-
ur sérhagsmunaafLanna
ÚTGÁFUFÉLAG Frelsins h.f. efhdi til ráðstefnu á Hótel Sögu á laugar-
dag undir ýfirskriflánni „Geta fijálshyggjumenn snúið vörn i sókn?“.
Þrír frununælendur voru á ráðstefiiunni. Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son ræddi um hvað fijálshyggja væri. Guðmundur Magnússon Qallaði
um fijálshyggjuna og stjómmálin og Hreinn Loftsson velti fyrir sér
spumingunni hvort fijálshyggjan hefði brugðist.
í máli þeirra allra kom fram að síðustu árum orðið vitni að uppreisn
sjálft orðið „fijálshyggja" hefði verið
rangtúlkað og misnotað af stjóm-
málamönnum undanfama mánuði.
Raunar komst Gunnar Jóhann Birg-
isson fundarstjóri svo að orði í inn-
gangsorðum sínum að stjómmála-
menn hefðu notað orðið til þess að
breiða yfir eða fela eigin mistök í
stjóm efnahagsmála. I almennum
umræðum benti Ólafur Bjömsson
prófessor á, að orðið fijálshyggja
snerti ekki sérstaklega stjóm pen-
ingamála eins og margir héldu
greinilega heldur lýsti það sljómar-
háttum andstæðum alræðishyggju.
Vom allir sammála um að nú væri
tími til kominn að bregðast við og
kveða í kútinn orðagaldur sérhags-
munamanna sem dunið hefði á þjóð-
inni undanfaraar vikur og mánuði.
Eðli frjálshyggjunnar
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
svaraði í upphafi síns máls spuming-
unni um hvað ftjálshyggja væri.
„Eins og nú háttar í íslenskum stjóm-
málum getur svarið ekki verið ein-
faldara. Fijálshyggjan er sú skoðun
að sjálfsaflafé þitt sé betur komið í
vasa þínum en höndunum á Stefáni
Valgeirssyni," sagði hann og bætti
við: „Og hver hér inni er ekki fijáls-
hyggjumaður í þeim skilningi?"
Hannes Hólmsteinn rakti ýtarlega
sögu ftjálshyggjunnar frá upphafi
og greindi síðan frá því hvemig hún
hefði þróast á íslandi. „Hún er vita-
skuld reist á heilbrigðri skynsemi og
kemur skýrt fram í venjulegri
íslenskri alþýðuspeki. Sjálfur leið þú
sjálfan þig, segir í Gróugaldri. Og
sjálfs er höndin hollust, bæta al-
þýðuspekingar við. Hver er sinnar
gæfu smiður, segir í orðskviðum.
Frjálshyggju sér líka stað í fomum
sögum og nýjum. Steinunn hin
gamla, landnámskona og frænka
Ingólfs Amarsonar vildi til dæmis
ekki þiggja jörð af frænda sínum að
gjöf, heldur kaupa, þar sem það
væri óhættara við riftingum. Hún
vissi að í ftjálsum viðskiptum felst
ákveðið sjálfstæði þar sem menn era
í senn þiggjendur og veitend-
ur....Matthias Johannessen skáld
vitnar til reykvísks smákapítalista
um það að sjálfstæði sé að sækja
það eitt til annarra, sem unnt sé að
greiða fullu verði. Og eftir öðram
manni hefur Matthías, að hann geti
sofið á nætumar, þótt öðram gangi
vel. Öllu skilmerkilegar verður ekki
komið orðum að fijálshyggjunni."
Hannes Hólmsteinn sagði sfðan
að nú væri risinn upp á íslandi hóp-
ur manna sem telur sér vænlegast
til fylgis að ráðast á fijálshyggjuna
og þá einkum fyrir það sem hún
ekki er. í þessu sambandi nefndi
Hannes Hólmsteinn sem dæmi að
andstæðingar fijálshyggjunar segja
ftjálshyggjumenn betjast gegn opin-
berri aðstoð við lítilmagnann. Þetta
væri rangt. Frjálshyggjumenn væra
hinsvegar andvfgir opinberri aðstoð
við fullorðið og heilbrigt fólk sem
gæti unnið fyrir sér sjálft.
„Andstæðingar ftjálshyggjunnar
haífa á síðustu árum tekið að kenna
sig við félagshyggju en kjörórð fé-
lagshyggjunnar virðist vera: Gott er
að telja peninga úr pyngju annars.
Það vantar ekki að félagshyggju-
menn á íslandi fari á hveijum degi
með ástaijátningar til 'þeirra sem
minna mega sín. En þegar nánar er
að gáð kemur tvennt í ljós. Þeir
ætla sér í fyrsta lagi ekki að vera
góðir fyrir eigið fé eins og miskunns-
ami Samveijinn áður, heldur fyrir
skattpeninga alls almennings....Og í
öðra lagi ganga þeir ekki erinda lítil-
magnans heldur þeirra sérhags-
munahópa sem þeir telja sig með
réttu eða röngu sækja til atkvæði."
í lok máls sins sagði Hannes
Hólmsteinn m.a.: „Við höfum á
sérhagsmunanna hér á íslandi. Hér
fyrirfínnast ýmsir hópar, svo ekki sé
minnist á stærsta auðífélag okkar
fslendinga Samband íslenskra sam-
vinnufélaga, sem vora áður fyrr van-
ir að fá innflutningsleyfi, gjaldeyri á
útsölu og ódýrt lánsfé með því að
veifa flokksskírteinum eða óútfyllt-
um kjörseðlum framan í pólítíska
skömmturfarstjóra. Vegna vaxta-
frelsisins og annarra ráðstafana á
siðustu áram þurftu þeir skyndilega
að standa á eigin fótum og gátu það
ekki. Nú hafa þeir og talsmenn þeirra
hrifsað til sín stjómartaumana og
hugsa sér gott til glóðarinnar. Þeir
vilja ekki einbeita sér að þvi að hafa
bakariið í fullum gangi heldur skipta
þeim kökum sem aðrir hafa bakað.
Þeir vilja ekki fylkja almenningi utan
um frelsið sem er sameiginlegt hags-
munamál okkar allra heldur etja stétt
gegn stétt, byggð gegn byggð og
konum gegn körlum. Þeir vilja ekki
róa á fiskimiðin heldur gera út á
öfundina. Og á bak við félagshyggju
leyfi ég mér að segja ekki til nein
ein sönn fijálshyggja. Sósíalistar
halda margir að til sé einhver einn
sannur sósíalismi og þegar bent er
á gjaldþrot sósíalismans í Sovétríkj-
unum, Kína, Kúbu og Víetnam svara
þein „Já en þetta er ekki hinn raun-
verulegi sósíalismi." Óg svo deila
þeir sín á milli um það hver hinn
sanni sósíalismi er. „Oft er eins og
tveir þokulúðrar séu að kallast á út
í hafsauga," segir Halldór Laxness,
„og þá era það tveir sósíalistar."
Vonandi tapa ftjálshyggjumenn aldr-
ei áttum í slíkri þrætubókarþoku."
Guðmundur taldi að eftir síðustu
atburði á vettvangi stjómmálanna
ættu fijálshyggjumenn ekki erindi í
aðra fiokka en Sjálfstæðisflokkinn.
Hinsvegar hefði frjálshyggjunni ver-
ið tekið með blendnum tilfinningum
hjá ýmsum innan þess flokks.
„A síðustu áram hafa ýmsir sjálf-
stæðismenn haldið því fram að nafn-
giftin „fijálshyggja" sé afar óheppi-
leg enda sé fijálshyggja allt annað
en gamla góða sjálfstæðisstefnan,"
sagði Guðmundur. „Þið kannist öll
við þennan söng og rausið um hina
köldu fijálshyggju, óhefta markaðs-
hyggju og peningasjónarmið og
gróðahyggju sem séu í andstöðu við
hlýja mannúðar- og velferðarstefnu
Hreinn Loftsson f ræðustól. Á myndinni eru Guðmundur Magnús-
son, Gunnar Jóhann Birgisson og Hannes Hólmsteinn Gissurarson.
Eðli málsins samkvæmt hlýtur slík
rannsókn að verða í höndum þjóð-
sagnafræðinga."
I lok máls síns sagði Guðmundur
að svarið við spumingunni um hvort
fijálshyggjumenn gætu snúið vöm í
sókn væri tvíþætt. Annarsvegar
hvort þeir gætu brotist út úr
ógöngum þeim sem hugtakið fijáls-
hyggja hefur ratað í vegna spell-
virkja ófyrirleitinna málvarga. Hins-
vegar hvort ftjálshyggjumenn gætu
snúið við blaðinu í hinum raunvera-
legu stjómmálum og hrandið atlögu
nýju vinstri stjórnarinnar að fijálsu
framtaki og fijálsum viðskiptum og
eignum og sjálfsaflafé almennings.
„Eg er sannfærður um að svarið við
þessum báðum spumingum er já,“
sagði Guðmundur Magnússon.
Hefur frjálshyggjan
brugðist?
Síðastur framsögumanna var
Hreinn Loftsson en hann leitaði svara
Hluti gesta á ráðstefhu frjálshyggjumanna.
þeirra glittir í félaga Stefán sem
horfir ágrindaraugum á þá fáu aura
sem við eram að reyna að öngla sam-
an fyrir lífsnauðsynjum eða leggja
fyrir.“
I Fijálshyggjan og
stjómmálin
Guðmundur Magnússon tók til
máls að loknu erindi Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar. í inngangi
sfnum ræddi Guðmundur ítarlega um
merkingu orðsins „fijálshyggja".
Hann gerði þetta, að eigin sögn, þar
sem í stjómmálum yrði nú æ erfið-
ara að tala um mikilvægar hugmynd-
ir vegna þess hve óvönduðum mál-
spellvirkjum hefði orðið ágengt í að
útjaska orð sem eðlilegt og rökrétt
væri að nota f slíkum umræðum.
Taldi hann orðið ftjálshyggja hafa
orðið mjög fyrir barðinu á hinum
óvönduðu málspellvirkjum.
„Við vitum þó hver grandvallar-
hugmynd fijálshyggjunnar er og við
vitum líka í stóram dráttum hvað
ftjálshyggja er ekki,“ sagði Guð-
mundur. „Þeir sem aðhyllast fijáls-
hyggju eru með öðram orðum sam-
mála um ákveðið grundvallaratriði
en þeir geta verið og era í reynd
ósammála um §ölmörg atriði er
varða framkvæmd fijálshyggju.
Hvað þýðir það til dæmis nákvæm-
lega að ríkisvaldinu beri að setja sem
minnstar hömlur við athafnafrelsi
einstaklinga? Við þeirri spumingu
er ekki til neitt algilt og rétt svar,
heldur era svörin mörg og ólík. Hinu
verður ekki á móti mælt að sjónar-
mið þau sem teflt hefur verið fram
í umræðum um stjómarskrármál,
efnahagsmál, atvinnumál og
menntamál sýna mikla hugmynda-
auðgi og sköpunarkraft ftjálshyggj-
unnar. En það er til allrar hamingju
flokksins. Þetta er mikil og slæm
fírra sem aldrei er studd neinum
frambærilegum rökum en framhjá
því verður ekki horft að þessi áróður
hefur borið nokkum árangur. And-
stæðingar ftjálshyggjunnar, hinir
stjómlyndu áróðursmenn vinstri
flokkanna og vinstri pressunar hafa
óspart notfært sér þennan ágreining
til að ala á sundurlyndi meðal sjálf-
stæðismanna og skapa tortryggni
gagnvart ftjálshyggju."
I þessu sambandi sagði Guðmund-
ur að málspellvirkjamir hefðu þama
séð sér leik á borði og vart kæmi
sú frétt í Tímanum, Þjóðviljanum og
Alþýðublaðinu um nauðungarapp-
boð, gjaldþrot og uppsagnir starfs-
fólks að ekki væri hnýtt við eða sett
f fyrirsögn að þama væri fijáls-
hyggjan í framkvæmd.
„Sannleikurinn er sá að hugmynd-
ir fijálshyggjunnar um einkavæð-
ingu, aukið athafnafrelsi einstakl-
inga, aukið atvinnufrelsi og tjáning-
arfrelsi fara sigurfor um heiminn.
Framkvæmd þeirra hefur hvarvetna
leitt af sér aukna hagsæld, menningu
og mannúð," sagði Guðmundur en
vék svo aftur að Sjálfstæðisflokkn-
um: „Deilumar um fijálshyggju í
Sjálfstæðisflokknum hafa verið sorg-
lega ófijóar. Þær hafa, sýnist mér,
oftar en ekki byggt á misskilningi
þar sem gagnrýnendumir f flokknum
hafa í fyrsta Iagi trúað eins og nýju
neti óhróðri andstæðinga flokksins
um fijálshyggjuna. í því efni er lífsei-
gust grillan um að frjálshyggjumenn
séu á móti almannatryggingum eða
jöfnun rétti allra til menntunar og
heilbrigðisþjónustu. Það er rann-
sóknarefni hvemig svona sögur kom-
ast á kreik og öðlast líf og jafnvel
aukinn lífsþrótt eftir því sem fleiri
athugasemdir era við þær gerðar.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
við spumingunni um hvort fijáls-
hyggjan hefði bragðist. Hann rakti
stjómmálasögu landsins frá lokum
seinni heimsstryjaldarinnar og fram
til dagsins í dag. Um þá þróun sagði
hann m.a.: „Með viðreisninni má
segja að fijálshyggjan hafí unnið
sinn stærsta sigur hér á fslandi og
árangurinn lét ekki á sér standa.
Viðreisnarárin vora tímabil efna-
hagslegra framfara og stöðugleika í
stjómmálum....Með viðreisnarstjóm-
inni urðu stjómlynd viðhorf að víkja
en við tók tímabil sem við enn lifum
og hvílir á granni þeirra róttæku
aðgerða og kerfísbreytinga sem við-
reisnarstjómin stóð fyrir í upphafi
valdaferils síns. Vinstri mönnum hef-
ur ekki tekist að bijóta niður þennan
grann þrátt fyrir að Framsóknar-
flokkurinn hafi setið nær samfellt í
ríkisstjóm frá því 1971 og átt aðild
að þremur ríkisstjómum á þeim tíma
sem kenna má við sósíalisma eða
vinstri stefnu. Ástæðan er sú að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur með
reglubundnu millibili átt aðild að
ríkisstjómum á sama tímabili og í
ýmsu tillit tekist að treysta þær und-
irstöður fijálsræðis sem flokkurinn
festi í sessi á viðreisnarárunum þótt
hann hafi látið undan á ýmsum mikil-
vægum sviðum þar sem stjómlynd
viðhorf ráða lögum og lofum til dæm-
is í landbúnaðarmálum og sjávarút-
vegsmálum."
Hreinn gerði að umræðuefni þann
áróður sem hafður hefur verið uppi
gegn frjálshyggjumönnum á undanf-
ömum áram en svo rammt hefði
kveðið að þessum áróðri að hans
heyrðist úr röðum þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins.
„Áróðurinn er þessi: Á undan-
fomum áram hefur þröngur hópur
fijálshyggjumanna náð tökum á
Sjálfstæðisflokknum. Þessi hópur
aðhyllist skefjalausa fijálshyggju þar
sem réttur hins sterkari, réttur
gróðahyggjumanna skal ráða en
troðið skal á lítilmagnanum. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur þrengst og
er ekki lengur hinn víðsýni flokkur
þeirra Bjama Benediktssonar og Ól-
afs Thors."
Hreinn Loftsson vitnaði síðan til
orða Davíðs Ólafssonar fyrrverandi
seðlabankastjóra sem sagði honum á
dögunum að margt væri líkt með
áróðrinum gegn fijálshyggjunni nú
og áróðrinum sem andstæðingar við-
reisnarstjómarinnar beittu gegn
henni á sínum tíma. Hreinn sagði
að hann hefði farið að ráðum Davíðs
og kynnti sér umræðumar sem fóra
fram á Alþingi um fyrstu aðgerðir
viðreisnarstjómarinnar. Hann sagði
að tvennt hefði vakið athygli sína. í
fyrsta lagi væra það að hluta til sömu
mennimir sem standa í áróðrinum
nú og þá. Nefndi hann þar sem
dæmi Þórarinn Þórarinsson fyrrver-
andi ritstjóra Tímans. Og í öðra lagi
að áróðurinn hefði ekkert breyst.
„Ég sagði að merkilegt atriði væri
að áróðurssmiðimir gegn fijáls-
hyggjunni væra hinir sömu og höfðu
sig helst í frammi gegn viðreisninni
á sínum tíma. En hitt er einnig at-
hyglisvert að ef ekki er um sömu
mennina að ræða virðist þetta hald-
ast innan ákveðinni fjolskyldna. Það
er enda alkunna að stjómmálaleg
forysta gengur að erfðum hjá vinstri
flokkum. Hér get ég vitnað til Hall-
dórs Ásgrímssonar afa núverandi
sjávarútvegsráðherra sem sagði orð-
rétt við framangreint tækifæri [af-
greiðslu á tillögu viðreisnarstjómar-
innar um nýtt efnahagskerfí]: „Það
bendir margt til þess að hin furðu-
lega samsuða þessa frumvarps sé á
þennan hátt meira og minna barin
saman eftir erlendum fyrirmyndum
án þess að nægilega sé gætt hvað
er fært og við á hér hjá okkur. Svo
era tillögumar auðvitað kryddaðar
einræðislegu sjónarmiði skefjalauss
kaptitalisma." Hreinn vitnaði í aðra
forystumenn vinstri flokka frá þess-
um tíma sem tóku í sama streng og
Halldór Ásgrímsson eldri.
í lok máls síns sagði Hreinn: „Vita-
skuld stenst ekkert af þessum áróðri
við nánari skoðun. Hvers vegna
skyldu til dæmis vestrænar stjómun-
araðferðir og vestrænt hagkerfí ekki
eiga við á Islandi?...Vill nokkur ís-
lendingur fremur að þjóðin verði
hneppt f fjötra „austræns hagkerfis"
sem öllum er ljóst að hefur beðið
stórkostlegt skipbrot í ríkjum sósíal-
ismans? Nei við vitum það öll að
afturhvarf til kreppuhagkerfis Fram-
sóknarflokksins er tímaskekkja."
sagði Hreinn og vitnaði síðan til
kvæðis Gríms Thomsen um Hákon
jarl en lokalínur þess kvæðis era:
„Hákoni varð það helst að falli
að hlýddi hann ekki tímans kalli.
Hreinn sagði að það hlyti að vera
hlutverk ftjálshyggjumanna að koma
í veg fyrir að horfið verði aftur til
þess tíma sem var í íslenskum stjóm-
málum og efnahagsmálum fyrir tfma
viðreisnar.
„Straumur tímans er með okkur
frjálshyggjumönnum. Það sýnir
reynsla nágrannaþjóðanna og það
sýnir reynsla ríkjanna í Austur-
Evrópu. Það yrði dýrkeypt fyrir þjóð-
ina ljúki þessu stefnumóti við fortí-
ðina með því að Hermannssyni verði
það að falli að hlýða ekki tímans
kalli. Kall tímans er á fijálslyndi og
lausnir markaðarins en aldar boðam-
ir munu bijóta stjómlyndið á bak
aftur hér á landi rétt eins og annars
staðar," sagði Hreinn Loftsson.