Morgunblaðið - 29.11.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1988
Stórfelldur útflutn-
ingur verkeftia
eftirlngólf
Sverrisson
í umræðum um íslenskan málm-
og skipaiðnað hafa menn löngum
litið framhjá þeirri staðreynd að til-
vist þessara iðngreina ein hefur
sparað útgerð og fiskvinnslu
ómældar fjárhæðir. Það er ekki ein-
asta að málm- og skipaiðnaður hafi
sannað getu sína og samkeppnis-
hæfni með því að inna vel af hendi
ýmisskonar þjónustu og framleiðslu
fyrir sjávarútveg og fiskiðnað held-
ur er hægt að tilgreina ótal dæmi
þess að erlendir aðilar hafa beinlín-
is lækkað verðið til þess að krækja
í verk vegna þess að íslenskar
smiðjur buðu Iægra en þeir. Hefðu
þær ekki verið til, hefðu þessir út-
lendingar ekki haft nokkra ástæðu
eða löngun til að lækka verðið.
Meðferð útboða
Það er svo annað mál að vinnu-
brögð af því tagi sem að framan
er lýst eru fyrir neðan allar hellur
og ekki sæmandi. Því miður eru
allt of mörg dæmi þess að meðferð
útboða á vegum ofangreindra við-
skiptavina íslensks málm- og skipa-
iðnaðar standist ekki lágmarkskröf-
ur um eðlilega viðskiptahætti.
Til þess að færa stoðir undir
þessa fullyrðingu skal sagt frá
þremur útboðsverkum, sem því mið-
ur eru ekkert einsdæmi.
Útgerð bauð út smíði og uppsetn-
ingu vinnslukerfis um borð í tog-
ara. Sex tilboð bárust í kerfið, öll
frá innlendum aðilum utan eitt, sem
var frá dönsku fyrirtæki. Þrjú
lægstu tilboðin voru frá íslenskum
fyrirtækjum en að danska var með
það fjórða lægsta.
Eftir nokkum tíma fréttist á
skotspónum að viðkomandi útgerð
hefði gengið til samninga við
danska fyrirtækið án þess svo mik-
ið sem að tala við nokkurt hinna
íslensku. Verkið fór til Danmerkur
og viðleitni innlendu fyrirtækjanna
til að fá sama tækifæri og að er-
lenda var ekki ansað.
Boðið var út vindukerfi í skip.
Við opnun tilboða kom í ljós að
íslenskt fyritæki bauð lægsta verð.
Erlent tilboð hljóðaði upp á 8 millj-
ónum króna hærri upphæð en það
íslenska. Ekki leið á löngu áður en
erlendu bjóðendumir gengu frá til-
boði sínu og buðu vindurnar á sama
verði og íslenska vélaverkstæðið
sem lægst var. Skömmu síðar kom
upp samskonar dæmi, og lækkaði
þá þetta sama útlenda fýrirtæki til-
boð sitt um 2 milljónir króna. I
báðum tilvikum voru vindumar
keyptar frá útlöndum. íslenska fyr-
irtækið sem hafði með tilboðum
sínum stuðlað að mikilli lækkun var
ekki virt viðlits.
í ofangreindum dæmum lögðu
íslensku fyrirtækin í umtalsverðan
kostnað við tilboðsgerðina enda
höfðu þau ástæðu til að ætla að
allir sætu við sama borð eins og
sjálfsagt þykir þar sem viðurkennd-
ar leikreglur em í heiðri hafðar.
Jafii réttur bjóðenda
Auðvitað verða menn að sætta
sig við niðurstöðu útboða ef þeir
hafa boðið hærra en aðrir eða sann-
að þykir að varan eða þjónustan
sé lakari en keppinautanna. En á
móti verður að gera þá sjálfsögðu
kröfu að útboð tryggi jafnan rétt
allra bjóðenda en ekki sé farið út
á þann hála ís að mismuna bjóðend-
um og hafa uppi ýmsskonar eftir-
mál sem ekki geti talist góðir við-
skiptahættir. I því sambandi má
benda á að hjá flestum öðrum at-
vinnugreinum en þeim sem hér eru
til umræðu er talið sjálfsagt að fara
eftir ákvæðum staðalsins ÍST-30
en hann hefur að geyma almenna
útboðs- og samningsskilmála um
verkframkvæmdir. I einni grein
þessa staðals segir: „Bjóðanda er
þó ekki heimilt að breyta verði,
greiðsluskilmálum eða öðru sem
hefur áhrif á samkeppnisstöðu
hans.“
Þetta eru raunar svo sjálfsögð
ákvæði að ekki ætti að þurfa að
benda á þau, en af þeim dæmum
sem tekin voru hér á undan sést
að ekki er vanþörf á ,því. Það er
auðvitað eðlilegt að gera ítrustu
kröfur til íslenskra málm- og skipa-
iðnaðarfyrirtækja, en þær mega
ekki byggjast á því að annar aðilfnn
hafl sjálfdæmi um leikreglur og
hagi síðan seglum eftir erlendum
vindum.
Útflutningur á atvinnu
En mál þetta snýst ekki aðeins
um eðlilegar leikreglur. Að baki
blasir við sú dapurlega staðreynd,
að með því að fara í kringum viður-
kennda viðskiptahætti er oft á
tíðum verið að færa erlendum sam-
keppnisaðilum íslenskra smiðja
gríðarleg verkefni á silfurfati; út
streymir gjaldeyririnn og eftir sitja
íslensku fyrirtækin og starfsmenn
þeirra og fá ekki rönd við reist.
En þótt mikið sé um slíkan út-
flutning verkefna þá eru auðvitað
fjölmörg dæmi um að vandasöm
verk séu leyst af hendi hér innan-
lands bæði í skipum og flskvinnsl-
um, enda er staðreyndin sú — eins
og dæmin sanna — að innlendur
iðnaður er oftast vel samkeppnisfær
að þessu leyti, þ.e. ef hann er ekki
beittur ójöfnuði hér innanlands af
þeim sem síst skyldi.
Menn verða líka að hafa í huga
hversu gríðarlega þýðingarmikill
íslenskur málm- og skipaiðnaður
er grundvallaratvinnuvegum okkar,
sjávarútvegi og fiskvinnslu. Sann-
leikurinn er sá að þessar atvinnu-
greinar geta ekki hvor án annarar
verið og verða því að skapa það
traust sín á milli sem er forsenda
eðlilegra samskipta. Það verður
hinsvegar ekki gert með því að
beina verkefnum í óeðlilegum mæli
til útlanda og skilja fyrirtæki og
mannskap eftir verkefnalaus —
jafnvel þó þau uppfylli allar kröfur
um samkeppnishæfni.
Þýðing innlendrar fram-
leiðslu og þjónustu
Enda þótt ekkert væri hugsað
um aðra hagsmuni en útgerðar og
fiskvinnslu, þá yrði þessum ágætu
greinum lítill greiði gerður með því
að fá útlendingum alla vinnu á
umræddu sviði og láta þá um leið
hafa sjálfdæmi um verðlagningu.
Slíkt býður alvarlegri hættu heim.
Nýlegt dæmi útskýrir það vel.
Skip varð vélarvana fyrir skömmu
og var dregið til hafnar. 'Umtals-
verð viðgerð var óumflýjanleg og
heyrðist þá það viðhorf að ekki yrði
komist hjá að vinna verkið erlendis.
Þegar það fréttist var óskað eftir
að verkið yrði boðið út og íslenskum
smiðjum gefinn a.m.k. kostur á að
leggja fram tilboð. Við þessu var
orðið og bárust þrjú tilboð, tvö frá
íslandi og eitt erlent. íslensu smiðj-
umar buðu 3,5 og 4,5 miiljónir
króna í verkið en það erlenda 7,5
milljónir. Lægsta tilboði var tekið.
Hvað hefði nú gerst ef verkið
hefði ekki verið boðið út? Eflaust
hefði mun dýrari kostur orðið ofaná
— og þá er spurt aftur: Hversu
mörg af þeim verkefnum — bæði
viðgerðir og smíði véla og tækja —
sem fleytt er til útlendinga viðstöðu-
laust án útboða innanlands eru dýr-
ari en annars væri? Hve miklir fjár-
munir í mynd dýrmæts gjaldeyris
fara á eríenda silfurfatið vegna
þess eins að ekki var leitað tilboða
hér heima. Og einnig kemur sú
spuming fram hverjir hagnast mest
á því að færa sem stærstan hlut
þesara verkefna á erlendar hendur.
Svörin skyldu menn hugleiða
áður en síðasta verkið verður unnið
innanlands. Það er nefnilega ekki
sjálfgefið að samkeppnishæfar
smiðjur starfi hér á landi í framtíð-
inni við aðstæður eins og hér hefur
verið lýst. Fyrr eða síðar láta þær
undan síga ef ekki verður spyrnt
við fótum. Þá gerist margt: Vönduð
innlend framleiðsla verður ekki
lengur á boðstólum — lagt verður
af að lagfæra innfluttu framleiðsl-
una og koma henni í gang eins og
algengt er að gera þurfi, t.d. eftir
að skip eru búin að vera í endurnýj-
un erlendis svo mánuðum skiptir —
ekki verður hægt að sinna neyðart-
ilfellum vegna þess að iðnaðar-
mennirnir eru farnir til annarra
starfa o.s.frv. Þetta er auðvitað
ástand sem enginn óskar sér. Engu
að. síður gæti það blasað við fyrr
en margan gmnar.
Niðurlag
I þessum línum hefur verið bent
á brotalamir í meðferð tilboða í iðn-
aðarverkefni fyrir sjávarútveg og
fiskvinnslu. í annan stað hefur
gríðarlegur útflutningur verkefna
JUVEL ER ÁN ÓÆSKILEGRA AUKEFNA
S.S. BRÓMATS OG BLEIKIEFNA
I bakstur og til
matargerða r.
2kg.
JUVEL í JÓLABAKSTURINN!
UVEL HVEITI
Ingólfur Sverrisson
„Hve miklir flármunir
í mynd dýrmæts gjald-
eyris fara á erlenda
silfurfatið vegna þess
eins að ekki var leitað
tilboða hér heima. Og-
einnig kemur sú spurn-
ing fram hverjir hagn-
ast mest á því að færa
sem stærstan hlut þess-
ara verkefiia á erlend-
ar hendur.“
verið gerður að umræðuefni og
bent á hættur sem slíkri þróun get-
ur fylgt í framtíðinni, ekki einasta
fyrir málm- og skipaiðnaðinn, held-
ur einnig — og ekki síður — fyrir
útveg og vinnslu.
Engin ástæða er til þess að benda
á einhvem einn aðila og gera hann
að sökudólgi; svo einfalt er málið
ekki. Hér er um sameiginleg vanda-
mál margra aðila að ræða og úrbæt-
ur aðeins hugsanlegar að allir legg-
ist á eitt. Fleiri koma þar líka við
sögu og má í því sambandi nefna
að bankakerfið veitir þeim sem
kjósa að fara með verk tii útlanda
allt að því sjálfkrafa bankaábyrgðir
á meðan innlendum smiðjum er
neitað. Þetta ríður oft á tíðum
baggamun hvort verkið er unnið
hér á landi eða ekki. Þarna er mik-
il nauðsyn á að jafna aðstöðu og
fleira mætti upp telja.
Að lokum er rétt að vitna í orð
hins þekkta athafnamanns Sigurðar
Sveinbjömssonar forstjóra þegar
þessi mál bar á góma. Hann sagði
„það eitt að íslenskar smiðjur eru
til, er sparnaður fyrir viðskiptavini
okkar í útgerð og vinnslu, en hins-
vegar er það enginn spamaður þeg-
ar til lengri tíma er litið að láta
útlendinga eina ráða verðlaginu.
Hættan er sú að okkur, sem rekum
málm- og skipaiðnaðarfyrirtæki
verði gert ókleift að sinna þessu
mikilvæga hlutverki og falla þá
fleiri í valinn en við“.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags málmiðnaðarfyrirtækja.
MYNDAMÓT HF