Morgunblaðið - 22.12.1988, Qupperneq 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESBMBER 1988

300^° -
1

mvwr‘‘.
VVyi^

tsíSssss^
£>•

^SSȒs5*
^a’ ..,nAsWe^
•£5»*«**
'á . r\f\
y0S\.uw'Pe^ ^o9’w>;
aSieV.-
U<I>
K9^7«Si»eW
’sgssÉ'
VotA\á\aur"
fgss^
'SS'*
S\^ss° ■
Góð bók er gersemi
Úr bréfum kven-
réttindakonu
Békmenntir
ErlendurJónsson
Bríet Héðinsdóttir:
STRÁ í HREIÐRIÐ. 352 bls.
Svart á hvítu. Reykjavík, 1988.
Fortíðin íruslapoka nefnist fyrsti
kafli þessarar bókar. Heitið vísar
að sönnu til atviks en ber, hygg ég,
einnig að skilja svo að Bríeti Héð-
insdóttur þyki lítil rækt hafa verið
lögð við minning ömmu sinnar og
er það eflaust hveiju orði sannara.
Saga hennar er merkileg frá mörgu
sjónarmiði séð en merkilegust fyrir
þá sök að Bríet var brautryðjandi;
bar fram málefni sem síðan hafa
orðið æ brýnni í samfélaginu: kven-
réttindi, jafnrétti karla og kvenna.
Bríet Héðinsdóttir leggur sjálf mik-
ið til bókar þessarar en byggir ann-
ars mest á bréfum ömmu sinnar.
En sendibréf eru oft aðalheimildin
— og lfka besta heimildin — um
fólk og atburði á fyrri tíð. Fæstum,
sem settu saman bréf, kom til hug-
ar að þau kynnu nokkru sinni að
koma fyrir almennings sjónir á
prenti. A bréf var oftast litið sem
einkamál, tveggja manna tal. Því
voru bréfritarar opinskáir og sögðu
margt sem þeir hefðu aldrei borið
á torg ef t.d. blaðaviðtöl hefðu þá
tíðkast; drápu meðal annars á fjöl-
skyldumál sem aðeins varðaði allra
nánustu. Eigi að síður var greindu
fólki metnaðarmál að stíla bréf sín
sem listilegast. Briet Bjamhéðins-
dóttir var baráttukona. Af bréfum
hennar má þó ráða að hún hafi í
raun verið þýður persónuleiki; til-
finninganæm og nærgætin. Auk
þess hefur hún mátt hugga sig við,
þrátt fyrir kröpp kjör, að málstaður
sá, sem hún barðist fyrir, væri rétt-
ur og sanngjam. Þar var ekki verið
að ganga á hlut nokkurs manns.
sHeldri konur« létu að vísu nokkuð
á sér bera á hennar tíð en þá ein-
vörðungu á afmörkuðum sviðum
sem töidust kvenlegri en svo að
karlar vildu koma nálægt þeim.
Bríet Héðinsdóttir segir að amma
sín hafi alltaf verið »mótfallin þeirri
tilhneigingu kvenna að sameinast
helst um góðgerðarstarfsemi, gera
slík mál að einkavettvangi sínum.«
Bríet Bjamhéðinsdóttir
Auðvitað stefndi hún hærra — að
fullkomnu og óskoruðu jafnrétti þar
sem völdum og ábyrgð væri jafnt
skipt.
Eftir að Bríet Bjamhéðinsdóttir
hóf baráttu sína mátti hún vita að
ýmislegt yrði um sig sagt, og ekki
allt á skilningi byggt. En hún virð-
ist strax í upphafí hafa gert sér það
ljóst; ennfremur einsett sér að láta
ekkert þess háttar á sig fá.
Enda þótt Bríet Bjarnhéðins-
dóttir sé aðalpersónan í bók þessari
má segja að þetta sé að nokkru
leyti fjölskyldusaga. Og í síðasta
kaflanum, Amma heitir hann stutt
og laggott, lýsir Bríet yngri því
hvemig amma sín komi sér fyrir
sjónir í endurminningunni. Hún
minnist á valtarann sem eftir henni
var heitinn en þykir hart að »þegar
út kemur námsbók um sögu
Reykjavíkur árið 1987 og þessi
gamli valtarabrandari er það ítar-
legasta sem sagt er um störf nok-
kurrar konu, skilst hvað klukkan
slær.«
Stundum gerist Bríet Héðins-
dóttir bitur og harðorð í meira lagi
vegna skilningsleysis þess sem hin-
ar fyrstu kvenréttindakonur máttu
þola. Réttlát er sú reiði vafalaust.
En þetta er allt liðin tíð sem enginn
fær breytt. Hún hefði því mátt
halda í heiðri það sem amma henn-
ar setti sér: að láta ómerk orð ekki
hagga sér.
Þroska-
saga
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Doris Lessing: DAGBÓK GÓÐR-
AR GRANNKONU. Þuríður
Baxter þýddi. Forlagið 1988.
Dagbók góðrar grannkonu hefur
þá kosti að vera samin af nokkurri
leikni og hafa mannlegan boðskap
að flytja. í skáldsögunni segir frá
konu sem er orðin 'leið á framapoti
og sjálfsdekri, spilltu lífí fíns fólks.
Hún hittir gamla konu og fer að
venja komur sínar til hennar, veita
henni liðsinni í bágindum ellinnar.
Gamla konan sýnir henni inn í heim
sem hún þekkir ekki og hin unga
kona breytir um stefnu, þroskast
af þessum kynnum, verður önnur
manneskja.
Doris Lessing sem íslenskum les-
endum er af góðu kunn stundar
ansi miklar málalengingar í Dagbók
góðrar grannkonu. Eg veit að þessi
saga höfðar til margra og fólk get-
ur eflaust lært af henni. En mér
þótti hún í langdregnara lagi og
ekki beint skemmtilestur. Efnið
verkar ekki heldur þannig á mig
að það hafí nein ný sannindi fram
að færa og efnistök eru vægast
sagt hefðbundin. Kannski skiptir
þessi skáldsaga meira máli á öðrum
Doris Lessing
stöðum. Á frummálinu kom hún út
1983 og hafði eflaust á þeim tíma
mikilvægari félagslegan boðskap
að flytja en nú. Hún er meira að
segja í anda þeirra félagslegu bók-
mennta sem nú virðast hafa að
mestu runnið sitt skeið.
Ég býst við að þægilegur rabb-
stíll þessarar skáldsögu, nákvæmar
lýsingar og góður vilji höfundar til
að takast á við samfélagsvanda fái
hljómgrunn ótal lesenda. En Dag-
bók góðrar grannkonu þykir mér
ekki sýna styrkleika jafn ágæts rit-
höfundar og Doris Lessing.
Þýðing Þuríðar Baxter er lipur
og eðlileg, að því er virðist vandað
verk.