Morgunblaðið - 22.12.1988, Qupperneq 41

40
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1988
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1988
41

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Réttum
bróðurhönd
Meiri fjármunir ganga
manna á milli á þessum
tíma árs en jafnan endranær.
Oft er talað um að boðskapur
jólanna kafni í umstanginu,
auglýsingunum og peninga-
flóðinu, sem í kringum þau er.
Við sem búum hér í þeim hluta
heims, þar sem velmegun og
velferðarþjóðfélagið veitir ör-
yggi, leiðum ekki auðveldlega
hugann að þeim þjóðum, sem
minna mega sín, þegar við
skoðum vöruúrvalið og önnur
merki allsnægtanna.
Þar sem örlæti er mikilvæg-
ur þáttur í undirbúningi jól-
anna, snúa hjálparstoftianir
sér gjaman til fólks á þessum
árstíma með óskum um aðstoð
í anda hins kristilega jólaboð-
skapar. Þótt við höfum komið
á fót félagslegri þjónustu og
almannatryggingakerfí, sem
eigi fyrir hönd okkar allra að
hjálpa meðborgurunum, er
staðreynd að framlag einstakl-
inga utan þessa kerfís skiptir
síst minna máli, þegar á reyn-
ir. í þeim ríkjum, þar sem litið
hefur verið á fólkið sem eins-
konar eign ríkisins, stendur
ríkisvaldið eitt jafn bjargar-
vana og annars staðar, þegar
hörmungar verða. Aðeins fyrir
dugnað og framtak einstakl-
inga og samtaka þeirra er
unnt að íyfta Grettistaki. Ein-
mitt vegna þess höfða mann-
úðar- og hjálparsamtök beint
til okkar allra og með meiri
þunga en ella, þegar við erum
komin eða erum að komast í
jólaskap.
Víða sverfur að um þessi
jól. Hugurinn beinist þá ekki
síst til Armenínu, þar sem hin-
ir hroðalegu jarðskjálftar urðu
7. desember síðastliðinn. Þótt
ekki sé lengur leitað að fólki
í rústunum, er björgunarstarf-
inu síður en svo lokið. Raunar
hafa þau boð borist, að ekki
vanti meira af lyfjum eða
gögnum til neyðarsvæðanna
heldur hái fjárskortur því að
endurbygging geti hafíst af
fullum krafti. Hvað sem þessu
líður er ljóst, að hin mannlegu
sár sem skjáíftinn olli eru síður
en svo gróin hvorki í bókstaf-
legri merkingu né óeiginlegri.
Sjálfur forsætisráðherra Sov-
étrílg'anna hefur ávítað starfs-
menn sovéska utanríkisráðu-
neytisins fyrir klunnaleg sam-
skipti við erlendar hjálpar-
sveitir. Vonandi fá þeir, sem
helst þurfa, að njóta þeirrar
aðstoðar sem Islendingar og
aðrar þjóðir vilja veita fyrir
tilstilli Hjálparstofnunar kirkj-
unnar, Rauða krossins og ann-
arra sem hafa tekið að sér
milligöngu fyrir hina bág-
stöddu.
Jólin eru hátíð bamanna.
Þetta er setning sem við öll
þekkjum og erum sammála.
Þess vegna hlýtur það að
snerta okkur djúpt, þegar við
lesum nú fáeinum dögum áður
en hátíðin gengur í garð, að
UNICEF, Bamahjálp Samein-
uðu þjóðanna, telur að nú á
tímum deyi að jafnaði 14 millj-
ónir bama árlega úr algengum
sjúkdómum, sem læknavísind-
in hafa gert útlæga hjá okkur,
og vegna vannæringar. Telur
UNICEF að einfaldar og ódýr-
ar aðferðir ættu að duga til
að koma í veg fyrir flest dauðs-
fallanna, svo sem með bólu-
setningu sem kostar 25 krónur
fyrir hvert bam og þrúgu-
sykri, en hvert glas af drykk
með honum kostar um 5 krón-
ur.
Þe'gar við lítum á þessar
tölur, sem okkur fínnst líklega
hveijum um sig frekar lágar,
sjáum við í hendi okkar, að
það er sama hver fjárhæðin
er, sem við látum af hendi
rakna, hún getur skipt sköpum
um framtíð lítils bams í fjar-
lægu landi, berist hún í réttar
hendur. í umræðum hér hefur
trúverðugleika hjálparstofn-
ana áður borið á góma. Sem
betur fer hefur tekist að út-
rýma allri tortryggni í því efni
og eiga þeir sérstakar þakkir
skildar sem hafa endurvakið
traust á þessum viðkvæma
vettvangi.
Spá OECD um efnahags-
þróun í auðugustu ríkjum
heims gerir ráð fyrir sam-
drætti hér á landi á næsta
ári. Emm við eina þjóðin, sem
er í þeim báti í þessum 24 rílga
hópi. Á Alþingi er nú tekist á
um, hve mikið eigi að þyngja
skattana, hinar opinberu byrð-
ar okkar hvers og eins á næsta
ári. Vonandi verða þær þreng-
ingar sem við stöndum frammi
fyrir í velmeguninni ekki til
þess að minnka örlæti okkar
í þágu þeirra sem verst eru
staddir. Sérhver króna til
þeirra skiptir máli.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Halldór Laxness kemur ásamt Auði konu sinni á frumsýningu á heimildarmyndinni sem verður jólamyndin
á Stöð 2. Á myndinni má sjá nafna hans og dótturson sem leikur Halldór í æsku.
Ný heimildamynd
um Halldór Laxness
Ný heimildamynd í tveimur
þáttum, sem gerð hefur verið um
Halldór Laxness, var frumsýnd
í gær hjá Stöð 2, sem mun sýna
hana í sjónvarpi á jóladag og
nýjársdag. Meðal gesta var Hall-
dór Laxness, sem sagði eftir að
hafa horft á báða þættina, að
hann væri nyög ánægður með
þá. Og bætti við á sinn Laxneska
hátt: Það er af því ég fer svo
sjaldan í bíó! Ekki fór á miili
mála að honum likaði myndin,
enda er þeim alltaf að fara fram
héma“, eins og hann orðaði það.
Þama er um að ræða eitt viða-
mesta heimildarvgrk, sem ráðist
hefur verið í hérlendis, kostnaður
rúmar 7 milljónir króna. Og vel við
hæfí að þar sé fjallað um líf og
starf Nóbelsskáldsins Halldórs Lax-
ness. Myndin skiptist í tvo 45
mínútna þætti. Fyrri þátturinn
spannar líf Halldórs fram til 1950
og vegna skorts á myndaefni frá
þeim tíma er leiknum myndum skot-
ið þar inn. „Ég leik hann afa þegar
hann var lítill", sagði dóttursonur
skáldsins sem mættur var á frum-
sýningunni. Myndefnis hefur verið
aflað víða um lönd og á ýmsum
tíma, m.a. í Clervaux klaustri, á
Taurmínu á Ítalíu og fleiri stöðum
þar sem Halldór dvaldi fyrri hluta
æfínnar. En í seinni hlutanum, sem
hefst með afhendingu Nobelsverð-
launanna, er fjallað um hin merku
verk skáldsins eftir það. Eru þar
m.a. viðtöl við marga erlenda og
innlenda bókmenntamenn, svo og
Halldór Laxness sjálfan.
Greiðsluerfíðleikalán Húsnæðisstofiiunar:
Vantar 250 miUjónir
í viðbót á næsta ári
- segir Jóhanna
Sigurðardóttir
„Ttt, ÞESS að afgreiða þessár
500 umsóknir um greiðsluerfið-
leikalán, sem ráðgjafarstöðin
segir að búast megi við á næsta
ári, þarf 250 miHjónir króna til
viðbótar þessum 150 milljónum á
næsta ári,“ segir Jóhanna Sig-
urðardóttir félagsmálaráðherra
um áætlaða fjárþörf til lánanna.
Ríkissjóður ver nú 150 milljónum
króna til þeirra. Búist er við
2.000 umsóknum á næsta ári.
Nefiid á vegum ríkisstjórnarinn-
ar hefiir lagt til víðtækar aðgerð-
ir vegna greiðsluerfiðleika og til
að fyrirbyggja að fólk lendi í
þeirri stöðu.
„Nú bíða 300 umsóknir í húsnæð-
islánakerfínu. Þetta eru umsóknir
sem hefur verið tekið á móti í þeim
tilfellum sem er um algjört neyðar-
ástand að ræða og þessar fjölskyld-
ur sem eiga í hlut munu missa sínar
íbúðir. Stór hluti þeirra verður
gjaldþrota ef ekki verður leyst úr
vanda þeirra. Þessar 150 milljónir
munu hrökkva til þess að leysa
þennan brýnasta vanda, fyrir þessar
fjölskyldur."
Hve mikið fé þarf til þessara
lána?
„Ráðgjafarstöðin hefur metið
hveiju búast megi við á næsta ári
og þeir telja að búast megi við að
um 2.000 fjölskyldur leiti aðstoðar
á árinu 1989, að öllu óbreyttu.
Úthlutunarreglur . hafa verið
þrengdar mjög, miðað er við mjög
þröng tekju- og eignamörk. Gera
má ráð fyrir að um 500 fjölskyldur
muni rúmast innan þessara nýju
reglna."
Jóhanna segist hafa lagt áherslu
á að bankar og sparisjóðir komi inn
í dæmið vegna þess að stór hluti
þess fíár sem fór í greiðsluerfíð-
leikalán á þessu ári fór til banka
og sparisjóða til að gera upp skuld-
ir íbúðakaupenda við þá. „Ég tel
að það sé eðlilegt og óska eftir því
við bankana að þeir kaupi skulda-
bréf af Húsnæðisstofnun fyrir þessa
fjárhæð, sem er kannski nálægt 200
milljónum króna."
Jóhanna nefndi fleiri leiðir sem
nefnd á vegum ríkisstjómarinnar
hefur lagt til að famar verði. Þar
á meðal að bankamir karini betur
en áður greiðslugetu fólks áður en
stórar fjárhæðir eru lánaðar, komið
verði á mun virkari ráðgjöf en nú
er í bönkunum, ráðgjafarstöð Hús-
næðisstofnunar verði efld, því verði
beint til banka og sparisjóða að
þeir skuldbreyti til átta ára lánum
sem fólk í greiðsluerfíðleikum hefur
tekið hjá viðkomandi lánastofnun
og ef um sérstaka erfíðleika verði
að ræða þá verði skuldbreytingín
til 12 ára. Þá var lagt til að auka
svigrúm íbúðaeigenda þegar til
nauðungarsölu kemur til að ná
samningum við kröfuhafa og að
tryggja betur rétt þeirra.
„Tilgangurinn með þessu er að
reyna að fyrirbyggja þennan
greiðsluvanda sem hefur verið ár-
legur undanfarin ár,“ sagði Jó-
hanna Sigurðardóttir.
Útkoman sú
sama og ef
vextir héld-
ustóbreyttir
- seg’ir fram-
kvæmdastjóri SAL
SAMTÖK lífeyrissjóðanna hafii
samið við stjómvöld til 3 mánaða
um vaxtastig á skuldabréfiim Hús-
næðisstofhunar. Vextir á þeim
lækka úr 7% í 6,8%, en upphaflega
fór rikið fram á lækkun í 5%.
Vextir skuldabréfa sem lífeyris-
sjóðimir keyptu árið 1987 hækka
hinsvegar úr 6,25% í 6,35%. Hrafii
Magnússon, framkvæmdastjóri
Sambands almennra lífeyrissjóða,
segir að þetta tvennt jafnist út
þannig að vaxtagreiðslur breytist
í raun ekkert frá því sem nú er.
Ólafur Ragnar Grimsson, §ár-
málaráðherra, segist vera ánægð-
ur með samninginn; hann sé liður
í þvi sem hann hafi kallað „vaxta-
lækkunarlestina".
Viðræður lífeyrissjóðanna og ríkis-
ins voru fyrst um vaxtastig á öllu
næsta ári, en þá eiga lífeyrissjóðimir
að kaupa skuldabréf af Húsnæðis-
stofnun fyrir 8.825 milljónir króna,
að sögn Hrafns Magnússonar. Sam-
kvæmt því ættu lífeyrissjóðimir að
kaupa bréf fyrir um 2,2 milljarða á
þeim þremur mánuðum sem nú er
samið um.
Hrafn sagði að samningurinn
þýddi nánast að viðræðum væri fre-
stað um þijá mánuði og lífeyrissjóð-
imir gæfii stjómvöldum svigrúm til
frekari lækkana á almennum vöxtum
á meðan. Aðspurður sagði hann að
til þess að fá raunvexti lækkaða um
0,2% hefðu lífeyrissjóðimir krafíst
hækkunar á eldri bréfum til að vega
upp á móti því. Bæði Samtök al-
mennra lífeyrissjóða og Landssam-
band lífeyrissjóða væru ánægð með
samninginn og engir fyrirvarar settir
eins og oft hefði verið áður, sagði
Hrafn. -
Ólafur Ragnar Grímsson, fjár-
málaráðherra, sagði samningurinn
væri málamiðlun; þó að ríkið hefði
upphaflega farið fram á 5% vexti
hefðu lífeyrissjóðimir upphaflega
viljað mun hærri vexti en 6,8%. Hann
sagðist vera mjög ánægður með hve
fljótt og vel viðræðumar hefðu geng-
ið fyrir sig. Aðspurður sagðist hann
það rangt að túlka samninginn sem
þriggja mánaða frestun á viðræðum.
Reynsla undanfarinna ára sýndi að
það hefði skapað ákveðna tortryggni
að semja um heilt ár fram í tímann
og ríkið hefði komið til móts við það
sjónarmið.
Ólafur Ragnar sagðist telja að
samningurinn hefði áhrif á þá átt
að lækka raunvexti; þeir væm lækk-
aðir í áföngum þó að hvert skref
væri kannski ekki stórt.
Amarflug rætt í ríkisstjórn í dag:
„Sé flöt á sam-
starfí félaganna“
-segir samgöngnráðherra
STEINGRÍMUR J. Sigfösson,
samgönguráðherra, segist gera
ráð fyrir að leggja tillögur um
hugsanlega aðstoð rikisins við
Arnarflug fyrir í ríkisstjórninni
í dag. Hann sagðist sjá flöt á
samstarfi á milli Amarflugs og
Flugleiða eflár þær viðræður sem
firam hefðu farið á milli félag-
anna með fullt rúum stjórnvalda,
nú síðast á þriðjudag.
Steingrímur sagðist ekki geta
sagt á þessu stigi í hveiju þessar
tillögur fælust. Þegar málið hefði
verið rætt innan ríkisstjómarinnar
hyggðist hann kynna það stjómar-
andstöðunni, því þetta væri mál af
því tagi sem menn reyndu að ná
samstöðu um ef hægt væri. Það
væri þó mjög brýnt að fá niðurstöðu
mjög fljótt og mikið væri þrýst á
hana, eins og skiljanlegt væri.
Starfshópur á vegum nokkura
ráðuneyta lagði til fyrir tæpum
mánuði síðan að Amarflug seldi
aðra Boeing 737 þotu sína, sem
félagið hefur á kaupleigu, og að
ríkið keypti hlutabréf í Amarflugi
í kjölfarið.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir BOGA ÞÓR ARASON
Sósíalismi í sunnanverðri Afríku:
Skrímsli sem étur almanna-
fé og rýrir framleiðsluna
NÚ ERU rúmir tveir áratugir síðan „afríski sósíalisminn“ svokallaði kom á sjónarsviðið. Riki sunn-
anverðrar Afríku hafa ekki farið varhluta af honum og hefur einsflokkskerfi ríkt í langflestum
þeirra. Ráðamenn i þessum ríkjum kusu þá leið að rikið tæki sem mestan þátt í framleiðslunni,
einnig iandbúnaðarframleiðslunni. Árangur þessarar stefiiu er sá að framleiðslufyrirtæki í eigu
ríkjanna hafa safinað gífurlegum skuldum, aukið á hallarekstur þeirra, dregið úr framleiðslunni
og viðhaldið fátækt í þessum heimshluta. Ríkisfyrirtækin eru orðin að risavöxnum skrimslum, sem
erfitt verður fyrir þessar þjóðir að losa sig við þótt þau fegin vildu.
Það var Julius Kambarage
Nyerere, þá forseti Tanz-
aníu, sem reið á vaðið í sunnan-
verðri Afríku. Hann var hægfara
sósíalisti í byijun en varð fyrir
opinberun þegar hann heimsótti
Kína í byijun menningarbylting-
arinnar og tók sér Mao formann
til fyrirmyndar. Hann sagði að
það naaði engri átt að fyrirtæki
væru í eigu kapitalista og ákvað
að þjóðnýta þau öllsömul í febrúar
árið 1967.
Ríkisbúgarðar í
niðurníðslu í Tanzaníu
í Tanzaníu eru 400 ríkisfyrir-
tæki, sem annast bankaviðskipti,
tryggingar, landbúnað, iðnað,
ferðaþjónustu, flutninga og fíar-
skipti. 17 til 20 af hundraði þjóð-
arframleiðslunnar koma frá þess-
um fyrirtækjum. í skýrslu nefndar
sem kannaði nýlega stöðu ríkis-
fyrirtækjanna fyrir Tanzaníuþing
segir að hartnær helmingur þeirra
fyrirtækja sem könnunin náði til
hafi verið rekin með tapi. Fyrir
þremur árum voru 108 jarðir og
búgarðar í eigu ríkisins og hefur
framleiðsla þeirra minnkað stór-
lega. Til að mynda hefur helming-
ur sísalhampsbúgarðanna lagst í
órækt. Reynslan af þjóðnýttum
kaffíbúgörðum hefur verið ömur-
leg og mjólkurframleiðsla ríkis-
búgarða er 1.200 lítrar að meðal-
tali á kú, miðað við 4.600 lítra á
Vesturlöndum.
Eftirmaður Nyereres, Ali Hass-
an Mwinyi forseti, hefur selt 20
af 55 sísalhampsbúgörðum ríkis-
ins. Forsetinn hefur einnig boðið
Bretum að fjárfesta í fyrirtælq'um
í tengslum við ferðaþjónustu,
námaiðnað og landbúnað, þar sem
ríkið hefur hingað til verið alls
ráðandi. Nokkur stefnubreyting
hefur því orðið í Tanzaníu þótt
hægt gangi.
Risi safnar gífurlegnm
skuldum í Zambíu
Vinur Nyereres, Kenneth
Kaunda, forseti Zambíu, fetaði í
fótspor hans árið 1968. Hann til-
kynnti að eigendum 25 helstu
fyrirtækja landsins hefði verið
„boðið" að eftirláta ríkinu 51 pró-
sent hlutabréfa þeirra. Þetta var
„tilboð" sem fáir sáu sér fært að
hafna. Forsetinn ákvað árið eftir
að kaupa einnig 51 prósent hluta-
bréfa tveggja stærstu námafyrir-
tækja landsins.
Þegar Zambía hlaut sjálfstæði
voru 14 ríkisfyrirtæki í landinu
enþau eru nú 147. Þar af á Iðnað-
ar- og námafélag Zambíu, ZIM-
CO, 122 þessara fyrirtækja og er
það eitt af stærstu fyrirtækjum
heims. 90 prósent gjaldeyristekna
landsins koma frá félaginu. Þetta
segir þó ekki alla söguna. Skuldir
Julius Kambarage Nyerere,
fyrrum forseti Tanzaníu.
félagsins og systurfyrirtækja þess
námu 1 milljarði dala í lok ársins
1985 og spáð var að þær væru
um 1,55 milljarðar í mars á þessu
ári, þar af 1,1 milljarður vegna
erlendra lána.
Hófsamari ríki
Önnur ríki í sunnanverðri
Afríku hafa ekki verið jafn stór-
tæk í þjóðnýtingu fyrirtækja og
búgarða. í Malawi, Botswana,
Swazilandi og Lesotho hafa fram-
leiðslufyrirtækin aðallega verið í
eigu einkaaðila, flestra erlendra.
Ríkisrekstur hefur þó farið sívax-
andi og bera valdhafamir því við
að einkafyrirtækin séu ekki fús
til að leggja út í vissar fjárfesting-
ar, sem séu nauðsynlegar.
í Botswana, þar sem fjölflokka-
kerfí ríkir, hefur hagvöxturinn
verið meiri en í hinum ríkjunum
sem hér eru til umfjöllunar, enda
eru demantar helsta útflutning-
svara landsins. Stærsta fyrirtæk-
ið, Þróunarfélaga Botswana
(BDC), er í eigu ríkisins og hefur
því stöðugt vaxið fískur um
hrygg. Smáfyrirtæki eiga í vök
að veijast vegna vaxandi umsvifa
félagsins, til að mynda í verslun.
Óarðbærar ^árfestingar í
Mosambique
í Mosambique og Angólu flúði
fjöldi Portúgala úr landi þegar
marxistar komust til valda og
neyddust stjómvöld því til að yfír-
taka fyrirtæki þeirra. Það hefði
þau efalaust gert þótt landflóttinn
hefði ekki komið til.
Áður en Mosambique varð sjálf-
.stætt ríki árið 1975 voru um
500.0001 Portúgalar i landinu og
áttu þeir um 80 af hundraði fyrir-
tækja landsins. Stuttu eftir að
landið hlaut sjálfstæði byggði
ríkið upp landbúnaðar- og iðnað-
Kenneth Kaunda, forseti
Zambíu.
arþorp í Chokwe, sem kostaði 40
milljónir Bandaríkjadala. Þremur
ámm eftir þessa fjárfestingu hafði
framleiðslan í þorpinu minnkað
um 32 af hundraði. Dráttarvélum
hafði verið fjölgað um helming,
en ftórðungur þeirra var ónothæf-
ur vegna viðhaldsleysis og skorts
á varahlutum.
Sömu sögu er að segja um
annað landbúnaðarþorp sem
byggt var upp um svipað leyti.
Um 7.600 hektarar lands voru
yrktir í byijun en nú eru 460
hektarar í rækt. Helsta ástæðan
fyrir þessum hraklega árangri er
sú að stjómvöld tóku um of mið
af sovéskum samyrkjubúum og
framleiðsluaðferðum sem henta
alls ekki i landinu.
í Mosambique ganga ríkisfyrir-
tækin undir nafninu „empresas
estragadas," eða „gjaldþrota fyr-
irtækin."
Spilling í Zimbabwe
Zimbabwe er að mörgu leyti
sér á parti í þessum efnum. Landið
hlaut sjálfstæði hátt í tveimur
áratugum seinna en Tanzanía og
Zambía. Sósíalistar komust til
vaida í Zimbabwe, eins og í hinum
ríkjunum, en ainkafyrirtækin þar
voru miklu öflugri og fjölbreytt-
ari. Flest þeirra vom í eigu hvítra
Zimbabwa, sem hafa aldrei ætlað
sér að fara úr landi. Ríkisstjómin
lýsti því yfír í byijun að hún ætl-
aði sér að láta verulega til sín
taka í atvinnulífíhu en hún hefur
hingað til lítið fjárfest í fram-
leiðslufyrirtækjum miðað við
skoðanabræðuma í Tanzaníu og
Zambíu.
Þetta merkir ekki að sósíalist-
amir í Zimbabwe hafí látið sér
reynslu skoðanabræðrana í norðri
að kenningu verða. Það sem réði
meiru var að þjónustufyrirtæki
ríkisins voru rekin með gífurlegu
tapi og kröfðust æ meiri styrkja
frá hinu opinbera. Talið er kð þau
hafí til samans tekið 7 milljarða
dala lán og fengið 376 milljónir
dala í styrki á ári frá ríkinu.
Líklega hefðu valdhafamir ekkért
á móti því að fjárfesta meira í
framleiðslufyrirtælq'um hefðu þeir
bolmagn til þess.
Zimbabwar taia oft um ríkis-
fyrirtækin sem „gargantua," eða
skrímsli, og sögur um spillinguna
innan þeirra hafa gengið fjöllun-
um hærra í landinu. Stjómvöld
gripu til þess ráðs að skipa sér-
staka nefnd til að rannsaka spill-
inguna og hneykslismál í tengsl-
um við fyrirtækin. í landinu er
einsflokkskerfi og er spillingin í
fyrirtækjunum samtvinnuð
flokknum.
Skipbrot sósíalismans
Tilgangurinn með þátttöku
ríkisins í rekstri framleiðslufyrir-
tækja var sá að auka framleiðslu
og hagvöxt, skapa atvinnutæki-
færi, auka tekjur ríkisins og koma
í veg fyrir að fjármagn yrði flutt
úr landi. Ríkisfyrirtækin áttu enn-
fremur að stuðla að lægra verð-
lagi. Þetta allt hefur mistekist
algjörlega í langflestum rílqanna.
Fyrirtækin hafa ekki bætt efna-
hag ríkjanna, heldur aukið á halla-
rekstur þeirra og dregið úr fram-
leiðslu.
Nyerere, fyirum Tanzaníufor-
seti, lýsti því yfir árið 1967 að
markmið hans væri að gera Tanz-
aníumenn sjálfum sér nóga efna-
hagslega, án aðstoðar erlendra
aðila. Kapítalismi var eitur í hans
beinum.
Þessi stefna virðist hafa beðið
skipbrot. Jafnvel marxistamir í
Angólu hvetja nú erlenda auð-
jöfra, meira að segja íslenska út-
gerðarmenn, til að fjárfesta í
landinu. Þeir vita sem er að Sovét-
menn veita ekki þróunaraðstoð,
þótt þeir hafí kostað 52.000 kúb-
verska hermenn í Angólu og dælt
vopnum til landsins. Fyrir þeim
er sunnanverð Afríka aðeins
ákjósanlegur leikvöllur til að prófa
vopnin F raunvemlegum hemaði.
Eflaust tekur nokkum tíma að
sannfæra vestræna ftármálamenn
að peningum þeirra verði best
varið í sunnanverðri Afríku. Á
meðan verða Afríkuþjóðimar að
kljást við skrímslin sem sósíalist-
arnir hafa skapað. Það verður
ekki auðvelt því á þeim hanga
sníkjudýr - áhrifamenn innan al-
ræðisflokkanna - sem engu vilja
sleppa.
Heimildir: Southem Afrícan
• Ecoaomist og fleira.
r