Morgunblaðið - 21.03.1989, Side 44

44
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1989
Saga „fræðslu-
stíóramálsins“
eftirHa.uk
*
Agústsson
Inngangur
Málarekstur sá, sem almennt
hefur gengið undir heitunum
„Fræðslustjóramál" eða „Sturlu-
mál“, er engan veginn réttnefndur
svo. Þó að Sturla Kristjánsson, fyrr-
verandi fræðsiustjóri, hafí vegna
starfs síns óhjákvæmilega tengst
málinu á flestum stigum þess, gerði
hann það ekki sem einstaklingur,
heldur sem embættismaður í skóla-
kerfínu og sem starfsmaður og iðu-
lega framvörður skólamanna í
ffæðsluumdæmi Norðurlands
eystra.
Réttara heiti á umræddum mála-
rekstri væri „sérkennslumál" eða
jafnvel „réttindamál", því að í raun
snerist deilan um rétt bama og
' *unglinga til að njóta sérkennslu og
stuðningskennslu samkvæmt lög-
um og reglugerðum eftir þörf þeirra
í samræmi við greiningu löggiltra
sálfræðinga og sérkennara við sál-
fræðideildir fræðsluumdæma. í
þessu sambandi verður að hafa í
huga, að þegar grunnskólalög voru
sett, var sú þjónusta á þessu sviði,
sem lögin kveða á um, þegar að
langmestu leyti fyrir hendi í
fræðsluumdæmi Reykjavíkur.
Áhugi skólamanna í fræðsluum-
■^dæmi Norðurlands eystra, skóla-
stjómenda jafnt sem kennara, á því
að vinna að framgangi sérkennslu-
mála í fræðsluumdæminu var mik-
ill. Þeir stóðu því ákveðið með upp-
byggingu sálfræðideildar fræðslu-
skrifstofu Norðurlands eystra og
höfðu fullan hug á að rækja þá
skyldu sína, að veita nemendum
sínum þá sérkennslu og stuðnings-
kennslu í samræmi við greiningu
starfsmanna sálfræðideildar, sem
lög og reglugerðir kveða ákveðið á
um.
Fræðslustjóri Norðurlandsum-
dæmis eystra hlaut að verða aðal-
málsvari skólamanna og nemenda,
ekki af persónulegum hvötum, held-
.iWr vegna stöðu sinnar og sem sjálf-
sagður tengiliður umdæmisins og
skólamálayfírvalda á landsvísu.
Forsaga.
í janúar árið 1980 kom Sig-
hvatur Björgvinsson, alþingismaður
og þáverandi fjármálaráðherra,
fram í útvarpi og greindi frá því,
að fjárlagaárið 1979 hefði verið
gert upp á núlli. Ríkissjóður hefði
greitt allar sínar skuldir og ekkert
væri útistandandi. Sveitarstjómar-
menn I Norðurlandi eystra mót-
mæltu þessu þegar og sögðu ríkis-
sjóð skulda ýmsar endurgreiðslur
rekstrargjalda skóla víða í fræðslu-
umdæminu. Sturla Kristjánsson,
fræðslustjóri, staðfesti, að rétt væri
frá greint, og að ríkissjóður skuld-
aði sveitarfélögunum umtalsverðar
^.fjárhæðir.
í þingræðu í janúar veittist Sig-
hvatur Björgvinsson hastarlega að
rekstraraðilum skóla f Norðurlandi
eystra og fræðslustjóranum sér-
staklega fyrir óráðssíu og notaði
i máli sínu til stuðnings upplýsingar
fengnar frá menntamálaráðuneyt-
inu.
Ákúrum Sighvats var mótmælt
og þær hraktar, sérstaklega í grein-
argerð, sem Sturla Krisijánsson tók
saman og dagsett er 8. maí, 1980.
í greinargerðinni er auk þess minnt
á þá skyldu fjárveitingarvaldsins
að veita fé til þeirrar þjónustu, sem
skilgreind er í lögum og reglugerð-
um.
1 menntamálaráðherratíð Ing-
vars Gíslasonar kom árið 1981 til
_ átaka vegna nýs skólakostnaðar-
'frumvarps, sem samstarfsnefnd
samkvæmt 14. gr. grunnskólalaga
hafði samið. Við athugun skóla-
manna á ákvæðum frumvarpsins
kom í ljós, að mörg þeirra leiddu
til mikils kostnaðarauka sveitarfé-
laga og var ýmsum atriðum þess
ákveðið mótmælt. Eins og vonlegt
var, hlaut fræðustjóri Norðurlands-
umdæmis eystra að verða mjög í
forsvari mótmælenda úr sínu um-
dæmi. Niðurstaða þessa máls varð
sú, að frumvarpið var ekki lagt
fram.
Árið 1984 komu fram lagafrum-
varpshugmyndir um nýja skóla-
kostnaðarskiptingu á milli ríkis og
sveitarfélaga. í þeim minnti ýmis-
legt á ákvæði frumvarpsins frá
1981.
Skólamenn og sveitarstjómar-
menn fóru yfír hugmyndimar og
fjallað var um þær á Fjórðungs-
þingi Norðlendinga sem haldið var
að Reykjum í Hrútafírði 30. septem-
ber til 1. ágúst 1984. Augljóst var,
að ýmislegt í frumvarpsdrögunum
leiddi til umtalsverðs kostnaðar-
auka fyrir sveitarfélög og var frum-
varpshugmyndunum ákveðið mót-
mælt.
Á fundi fræðsluráðs Norður-
landsumdæmis eystra 16.8.84 var
einnig fjallað um þessar hugmyndir
um kostnaðartilfærslu á milli ríkis
og sveitarfélaga og varað við þeim.
Enn hlaut fræðslustjóri Norður-
lands eystra að lenda í eldlínu átaka
auk þess sem ekki gat hjá því far-
ið, að hann ynni að úttekt frum-
varpsdraganna með öðmm þeim,
sem það verk var falið.
Niðurskurður.
Árið 1984 vom lögð fram svo-
kölluð ,,spamaðarfjárlög“ fyrir árið
1985.1 lögunum var stefnt að vem-
legum samdrætti ýmissar starfsemi
og kostnaðar ríkissjóðs. Skólamál
fóm ekki varhluta af þessu frekar
en eðlilegt var. Menntamálaráðu-
neytið mælti fyrir um 2,5% niður-
skurð í kostnaði við skólahald, sem
koma átti til framkvæmda í öllum
fræðsluumdæmum — nema Reykja-
vík. Þar varð aukning.
í samræmi við boð ráðuneytis
fóm fræðslustjórar yfír áætlanir
sínar til þess að ná fram tilætluðum
niðurskurði.
12.9.84 skrifar fræðslustjóri
Norðurlands eystra menntamála-
ráðuneytinu bréf þar sem hann
bendir á að endurskoða þurfí
nokkra þætti áætlunar ráðuneytis
og rekur hvemig náð verði þeim
2,5% spamaði, sem fyrir var mælt.
Einnig leggur fræðslustjóri áherslu
á þá skyldu stjómvalda og ijárveit-
ingavalds, að tryggja það, að veitt
verði lögboðin þjónusta hvað varðar
sérkennslu í samræmi við greining-
ar sálfræðiþjónustu umdæmisins og
reglugerð um sérkennslu.
Sálfræðideild fræðsluskrifstofu
Norðurlandsumdæmis eystra hafði
eflst og störf hennar gengið vel.
Þegar hér var komið sögu hafði
starfsfólk deildarinnar greint sér-
kennsluþörf, sem nam 449 stundum
á viku á 62 böm. í áætlun mennta-
málaráðuneytisins var stundaQöld-
inn lækkaður f 145,5 stundir. Þessi
niðurskurður var geigvænlegur og
ljóst, að hann mundi valda því, að
flöldi bama fengi alls ekki þá sér-
kennsluþjónustu, sem þó var skylt
að veita þeim að lögum.
Stjóm Bandalags kennara á
Norðurlandi eystra (BKNE) sam-
þykkti ákveðin mótmæli á fundi
4.9.84. Einnig vísaði stjómin til
samþykkta fræðsluráðs Norður-
landsumdæmis eystra varðandi
áætlanagerð og skiptingu skóla-
kostnaðar á milli ríkis og sveitarfé-
laga frá 16.8.84.
Fundur skólastjóra og yfírkenn-
ara í Þingeyjarsýslum 7.9.84 tók
eindregið undir ályktun stjómar
BKNE og skoraði á fræðslustjóra
að fylgja því fast eftir að sér-
kennsluþörf í umdæminu verði full-
nægt. Fundur skólastjóra og yfír-
kennara í Eyjafjarðarsýslu haldinn
8.9.84 tók ákveðið í sama streng.
Alls settu 25 skólastjómendur nöfn
sfn undir þessar samþykktir.
1985.
í júlí 1985 lá fyrir afgreiðsla
menntamálaráðuneytisins á áætlun
fræðslustjóra Norðurlandsumdæm-
is eystra vegna skólareksturs á ár-
inu 1986. Enn er um niðurskurð
að ræða einkum hvað varðar sér-
kennslu.
Á fundi með fræðslustjómm, sem
haldinn var 26.8.85, var rætt um
flármál og áætlanagerð vegna fjár-
lagaársins 1986. Bókað er eftir
Örlygi Geirssyni, að „tillögur
fræðslustjóra byggðust að mestu á
tillögum ráðuneytis. Þó væri ekki
gert ráð fyrir eins mikilli aukningu
á sérkennslu einstakra umdæma
eins og tillögur fræðslustjóra hefðu
gert ráð fyrir, heldur væri ákveð-
inni summu bætt inn á liðinn
Grunnskólar almennt sem skipt yrði
niður síðar."
Fyrir kom á þessu ári, að kennsla
féll niður í skólum á Norðurlandi
eystra vegna greiðsluörðugleika.
Þetta stafaði af því að fé það, sem
veitt var til skólanna, nægði ekki
til þess að þeir héldu uppi lögboð-
inni þjónustu. Engin fyrirmæli bár-
ust hins vegar frá ráðuneyti um
skerðingu þjónustunnar hvort held-
ur í almennri kennslu eða sér-
kennslu. Fræðslustjóri og skóla-
stjómendur hlutu því að leitast við
að framfylgja lögum og reglugerð-
um í sambandi við þessi atriði, enda
ekki annað veijandi.
1.9.85 skrifaði fræðslustjóri
Norðurlandsumdæmis eystra Sam-
starfsnefnd um fjármál skóla og
bað um, að greiðslur vegna kenn-
aralauna, endurgreiðslna til sveitar-
félaga og rekstrarkostnaðar
fræðsluskrifstofu verði aðskildar til
þess að síður komi til skólastöðv-
ana. Einnig fór hann þess á leit,
að greiðslustöðvunum yrði aflétt,
millifærslur á fé vegna reksturs
framhaldsdeilda við grunnskóla
yrðu sjálfvirkar og að hið sama
gilti um leiðréttingar vegna kjara-
samninga.
Þessar tillögur voru settar fram
til þess að síður kæmi til skólastöðv-
ana. Þeim var ekki sinnt.
1986.
í bréfí til menntamálaráðuneytis
6.3.86 sýndi fræðslustjóri Norður-
landsumdæmis eystra fram á mikið
misræmi á milli áætlana mennta-
málaráðuneytisins og þarfar um-
dæmisins einkum í sambandi við
sérkennslu. Framkvæmd sér-
kennslu byggðri greiningu sam-
kvæmt lögum og reglugerðum nam
þá 634 vikustundum, en áætlun
ráðuneytisins ekki nema 145,5.
Þetta horfði í óefni og kom til
greiðslustöðvana á fyrstu mánuðum
ársins 1986.
17.4.86 var haldinn fundur með
fræðslustjóra og starfsmönnum
menntamálaráðuneytisins. í fund-
argerð segir svo: „Fjallað var um
hvemig staðið skuli að áætlanagerð
til fjárlaga (1987) vegna sér-
kennslu. Orlygur (Geirsson) reifaði
málið. Fram kom að eðlilegt væri
að fræðslustjórar byggðu áætlun
sína á reglugerð um sérkennslu.
Hér má minna á meðferð ráðu-
neytis á áætlunum fræðslustjóra
Norðurlandsumdæmis eystra, sem
var einmitt gerð í samræmi við
ákvæði reglugerðar um sérkennslu.
í júlí 1986 lá fyrir afgreiðsla
menntamálaráðuneytis á áætlun
vegna fjárlagaársins 1987. Þar
sagði um sérkennslu á bls. 18 í
Haukur Ágústsson
„Fræöslustjóri Norður-
landsumdæmis eystra
hlaut að verða aðalmál-
svari skólamanna og
nemenda, ekki af per-
sónulegum hvötum,
heldur vegna stöðu
sinnar og sem sjálf-
sagður tengiliður um-
dæmisins og skólamála-
yfirvalda á landsvísu.“
„Hvítu bókinni": „Ráðuneytið mun
áætla sama magn og við síðustu
fjárlagagerð en sækja um ákveðna
fjárhæð, sem sett verður á lið
grunnskóla almennt og skipt síðar."
Við síðustu fjárlagagerð hér á und-
an (fyrir árið 1986) hafði ráðuneyt-
ið áætlað 145,5 vikustundir til sér-
kennslu í Norðurlandsumdæmi
eystra.
Veturinn 1985—86 hafði Akur-
eyrarbær lagt til húsnæði fyrir sér-
deild, sem þjónaði nemendum eldri
en 16 ára. Svæðisstjóm um málefni
fatlaðra rak sérdeildina í samvinnu
við Akureyrarbæ og fræðsluskrif-
stofii Norðurlandsumdæmis eystra.
2.7.86 skrifaði fræðslustjóri
menntamálaráðherra bréf og rök-
studdi nauðsyn starfsemi sérdeild-
arinnar og þann árangur, sem vís
sé af starfsemi hennar. Þá bað
fræðslustjóri um fyrirgreiðslu
menntamálaráðuneytisins til þess
að koma mætti sérdeildinni í heppi-
legra húsnæði og tryggja starfsemi
hennar.
Þessu erindi var svarað með bréfi
16.7.86 og því hafnað.
10.7.86 skrifaði sálfræðingur
fræðsluskrifstofu Norðurlandsum-
dæmis eystra skrifsstofustjóra
skólamálaskrifstofu og færði rök
að þeim fjölda vikustunda, sem
fram kemur í áætlun fræðslustjóra
um sérkennslu. Áætlaðar höfðu
verið 850 vikustundir. Þar af voru
50 vikustundir vegna fullorðins-
fræðslu við sérdeild í Löngumýrar-
skóla á Akureyri. (Smbr. hér á
undan.) Þegar áætlunin var gerð í
apríl, var verið að vinna við grein-
ingu nemenda. Lokaniðurstaða
greiningarinnar varð 775 stundir
en þá var enn ókannað, hve mikilli
hagræðingu yrði unnt að ná með
einhverri samkennslu. Einnig fór
sálfræðingurinn fram á skýringar
á þeim niðurskurði, sem varð í
meðförum menntamálaráðuneytis-
ins en það áætlaði á þessum tíma
200 vikustundir til sérkennslu í
umdæminu. 28.2.86 ritaði fræðslu-
stjóri skólastjórum í fræðsluum-
dæmi Norðurlands eystra og bann-
aði sérkennslu umfram áætlun
menntamálaráðuneytisins nema á
ábyrgð sveitarfélaga.
Óhugsandi var að veita lögboðna
þjónustu á grundvelli þeirra 200
vikustunda, sem menntamálaráðu-
neytið áætlaði. Fræðslustjóri gerði
tilraun til þess að fá leiðréttingu
með bréfi til menntamálaráðuneyt-
isins 5.8.86. Þar rakti hann upp-
byggingu sérfræðiþjónustu í
fræðsluumdæmi Norðurlands
eystra og vísaði til grunnskólalaga
og reglugerða. Þá rakti fræðslu-
stjóri afgreiðslu menntamálaráðu-
neytis á áætlunum undanfarinna
ára og fór loks fram á að sér-
kennslunemendum, sem greindir
hefðu verið í umdæminu yrði tryggð
lögboðin þjónusta samkvæmt reglu-
gerðum menntamálaráðuneytisins.
13.8.86 var haldinn fræðslufund-
ur Norðurlandsumdæmis vestra á
Blönduósi. þar var ákveðið að halda
sameiginlegan blaðamannafund á
vegum beggja fræðsluráða á Norð-
urlandi á Akureyri daginn eftir.
Þann dag (14.8.) hélt fræðsluráð
Norðurlandsumdæmis eystra fund
og fjallaði um þá stöðu, sem upp
var komin í umdæminu vegna nið-
urskurðar menntamálaráðuneytis-
ins á sérkennslu innan þess.
Kl. 15.00 var gert fundarhlé og
hófst blaðamannafundurinn kl.
15.30. Fundarstjóri var formaður
fræðsluráðs Norðurlands-umdæmis
vestra. í umboði fræðsluráðs og
vegna sérþekkingar hans kom það
í hlut fræðslustjóra Norðurlands-
umdæmis eystra að skýra, hvernig
málum væri háttað varðandi sér-
kennslumál í fræðsluumdæminu og
benda á misræmi varðandi af-
greiðslu sérkennsluáætlana lands-
byggðinni í óhag. Bjarne Helle-
mann, fulltrúi Guðmundar Inga
Leifssonar fræðslustjóra, gerði
grein fyrir Norðurlandsumdæmi
vestra og lagði fram hliðstæð gögn
fyrir Norðurlandsumdæmi eystra.
Ifimm menn aðrir tóku til máls á
þessum blaðamannafundi, tóku
undir orð fræðslustjóra, lýstu allir
áhyggjum sínum vegna niðurskurð-
artillagna menntamálaráðuneytis-
ins og töldu brýna nauðsyn að
hneklqa þeim.
Blaðamannafundinum lauk kl.
16.20 og var þá fram haldið fundi
fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis
eystra. Samþykkt var ályktun, þar
sem mótmælt var niðurskurði
menntamálaráðuneytis á áætlun
fræðslustjóra á sérkennslu og
færðslustjóra falið að vinna áfram
að því að fá leiðréttingu þannig að
böm, sem féllu undir ákvæði sér-
kennslureglugerðar fengju þá þjón-
ustu, sem lög og reglugerð gera ráð
fyrir.
21.ágúst 1986 skrifaði mennta-
málaráðuneytið Sturlu Krisijáns-
syni, fræðslustjóra, bréf, þar sem
hann er alvarlega áminntur fyrir
það að hafa komið á framfæri við
íjölmiðla upplýsingum úr gögnum,
sem send hefðu verið honum sem
starfsmanni menntamálaráðuneyt-
isins vegna fjárlagagerðar.
Hér var látið að því liggja, að
um trúnaðarbrot hefði verið að
ræða. Þó er gert ráð fyrir því, að
þær upplýsingar, sem um ræðir, séu
veittar skólastjórum í umdæminu
sem og fræðsluráði. Slíkt hefur
ætíð verið gert, enda ekki um ann-
að að ræða, því að gögn þessi eru
vinnuplögg skólastjómenda við
áætlanagerð vegna skólahalds kom-
andi skólaárs. Hér getur því alls
ekki verið um nein leyndarmál að
ræða. Það voru líka fræðsluráðin,
sem héldu blaðamannafundinn.
Engar ávítur bámst öðrum, sem
tóku til máls á fundinum, eða for-
mönnum fræðsluráðanna, sem
hefðu allt eins getað talist hafa
rofíð trúnað. Einnig kom fræðslu-
stjóri Norðurlandsumdæmis eystra
fram sem starfsmaður fræðsluráðs
síns, þó að hann væri jafnframt
embættismaður í skólakerfinu.
27.8.86 skrifaði Snorri Þorsteins-
son fyrir hönd allra fræðslustjóra á
landinu skólamálaskrifstofu
menntamálaráðuneytisins bréf þar
sem hann fór fram á að gerð yrði
úttekt á stöðu sérkennslu á landinu
og að „að því verði stefnt að fá
fram raunverulega þörf fjárveitinga
til þess að unnt sé að veita þá þjón-
ustu, sem lög og reglur gera ráð
fyrir".
í kjölfar áminningarbréfsins frá
21.8. samþykktu skólastjórar á
Akureyri harðorð mótmæli gegn
bréfínu og einnig niðurskurði
menntamálaráðuneytisins á sér-
kennslu. Jafnframt skoruðu þeir á
menntamálaráðherra að beita sér
fyrir lagfæringum þegar í stað.
26.9.86 samþykkti fundur skóla-
stjóra á Norðurlandi eystra ályktun
þar sem deilt er harðlega á mennta-
málaráðuneytið vegna mismunar í
vinnubrögðum þess við afgreiðslu á
áætlunum vegna kennslu í grunn-