Morgunblaðið - 15.06.1989, Blaðsíða 22

MORGUNBÍÍÁDIÐ FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1989
22
Til að vera með
Glímuför til Þýzkalands fyrir 60 árum
eftirDavíð
*
Olafsson
Utanfarir íþróttamanna nú á
dögum eru að langmestu leyti
keppnisferðir, þar sem andstæð-
ingarnir eru frá þjóðum, sem eru
allt upp í þúsund sinnum stærri
en sú litla þjóð, sem stendur á bak
við okkar menn. Samt er það svo,
að kröfur eru gerðar til þess, að
okkar menn komist á verðlauna-
pall með hinum stóru og vei þeim,
sem fer til keppni utanlands með
slíkar vonir á bakinu, sem búið er
að segja frá í fjölmiðlum, og kem-
ur heim án gulls, silfurs eða brons.
Fyrir 60 árum höfðu íslendingar
að vísu farið til keppni á Ólympíu-
leikunum án vona um verðlaun
„bara til að vera með“ og höfðu
árangurslaust reynt að fá íslenzka
glímu viðurkennda sem keppnis-
grein, en þar hefðu þeir helzt get-
að vonast eftir að fá verðlaun.
Utanferðir íslenzkra íþróttamanna
á þessum árum og lengi vel, voru
nær eingöngu sýningarferðir og
varð á glíman gjaman fyrir valinu.
Árið 1929 voru einmitt farnar
tvær slíkar ferðir til Þýzkalands.
Sú fyrri var farin í júní til Kiel í
sambandi við Kielarvikuna, sem
haldin var ár hvert og hafði svo
verið frá því fyrir aldamót. Þeir
útlendingar, sem þangað komu
vora aðallega frá Norðurlöndum,
sem liggja landfræðilega næst og
þangað vora menningar- og við-
skiptatengslin sterkust.
Hin glímuferðin hófst í Kiel en
þangað var farið um stór land-
svæði um allt norðanvert Þýzka-
land og miðsvæðis. Af sérstöku
tilefni er ætlunin að segja hér frá
þessari ferð.
Á sl. hausti barst mér bréf frá
Dr. Gerald P.R. Martin, ritstjóra
„Islandberichte", sem er tímarit
Islandsvinafélagsins í Hamborg.
Hafði hann þá fengið bréf frá
þýzkri konu frú Reginu Dinse og
fylgdi því mynd af þessum glímu-
hóp og er myndin tekin á tröppum
Háskólans í Kiel. Fylgir myndin
þessari grein. Man konan, sem
mun vera komin fast að níræðu,
vel eftir glímuheimsókninni og
langar nú að vita hvort einhveijir
þeirra, sem á myndinni eru séu enn
á lífi, sem hún gengur raunar út
frá vegna þess hversu lífslíkur ís-
lendinga era taldar langar. Sú
getgáta reyndist rétt því enn munu
8 glímumannanna vera á lífi. Það
var fróðlegt að vita, að enn skyldi
vera til fólk úti í Þýskalandi, sem
myndi vel eftir þessari glímuferð
og mér fannst því ástæða að rifja
nokkuð upp ferðina, til fróðleiks.
um sumarið og komið á marga
staði. Svo var auðvitað vinnutap
þátttakendanna í tvo mánuði, sem
þeir urðu að mestu að bera sjálfir
og var það sjálfsagt ekki auðvelt
á þeim tíma. Myndarlegur prentað-
ur bæklingur með dagskrá var
gefinn út. Þar vora greind nöfn
allra þátttakenda í ferðinni, mynd
af styttu Ingólfs Arnarsonar, eftir
Einar Jónsson, þjóðsöngurinn,
stutt yfirlit yfir jarðfræði landsins,
sögu þjóðarinnar og atvinnuvegi
og loks er sagt frá glímunni, sögu
hennar og hinum ýmsu brögðum
og myndir birtar til skýringar.
Lagt var upp í ferðina með
Gullfossi frá Reykjavík 26. ágúst,
til Kaupmannahafnar, með við-
komu í Leith, eins og venja var.
Haldið var beint áfram frá Kaup-
mannahöfn til Kiel með jámbraut-
arlest og komið þangað 2. septem-
ber. Þar hófst svo sýningarferðin.
Á myndinni, era þeir 15 glímu-
menn, sem hófu ferðina, ásamt
glímustjóranum, Jóni Þorsteins-
syni, íþróttakennara, fararstjóran-
um Ludvig Guðmundssyni, form-
anni Glímufélagsins Ármanns,
Jens Guðbjömssyni, dr. Reinhard
Prinz, leiðsögumanni í Þýzkalands-
ferðinni og Áma Óla blaðamanni
Morgunblaðsins, sem fylgdist með
hópnum mikinn hluta ferðarinnar.
Alls vora því tuttugu manns í
hópnum.
Það var þýzka fimleikasam-
bandið (Deutsche Tumenschaft),
sem bauð til þessarar ferðar,
Davíð Ólafsson
æskuna að sýningunum. Á þessari
fyrstu sýningu vora einnig ungar
stúlkur, sem sýndu dans og sungu.
Flestar vora sýningamar með svip-
uðu sniði, oft með einhverri þátt-
töku heimafólks, fimleikasýning-
um, danssýningum og söng o.fl.
Samkvæmt hinni prentuðu dag-
skrá var fyrst fánahylling, en þá
flutti fararstjórinn ávarp og þar á
eftir var sunginn þjóðsöngurinn
pg fararstjórinn flutti erindi um
ísland. Þá var hlé og þar á eftir
tók við glímusýningin. Fyrst var
fimleikasýning til undirbúnings
glímunni, þá sýning og útskýring
á glímubrögðunum, glímusýning
og þar á eftir bændaglíma. Glímu-
mennimir sungu þjóðsönginn og
stundum einnig „Öxar við ána“ og
þótti stundum nokkuð erfitt eink-
þar fagurra, gamalla bygginga
m.a. kirkjur og í einni þeirra,
Maríukirkjunni hlustuðu ferða-
langarnir á orgeltónleika og voru
síðan í kvöldverði í „Schifferhaus",
sem er gamait hús frá Hansatí-
munum, en Lubeck var ein helzt
þeirra borga. Þar minntust þeir
að hafa hitt Jón Leifs, tónskáld,
en hann dvaldi langdvölum í Þýzk-
alandi við nám og starf. í Rostcok,
á strönd Eysrasaltsins nokkuð
austar en Lúbeck var næsta sýning
og vora áhorfendur um 700. Þar
flutti dr. Prinz ræðu um ísland.
Haldið var svo áfram austur
ströndina til Stettin og alla leið til
Danzig og Marienburg og haldnar
sýningar. Á var í Zoppot, sem er
baðstaður skammt frá Dansig og
þar haldin sýning við mjög góðar
móttökur í alla staði. Þar gafst
ferðalöngunum líka tækifæri til að
fá sér bað í Eystrasaltinu því enn,
um miðjan september, var sjórinn
nógu heitur.
Hinn 18. september var svo
komið til Berlínar, höfuðborgarinn-
ar. Þar var haldin sýning á íþrótta-
velli, en það urðu mönnum von-
brigði, að áhorfendur voru heldur
fáir, en þar á meðal vora nokkrir
Islendingar, sem vora þar við nám
eða dvöldu um hríð. En margt var
að skoða í höfuðborginni og það
notuðu menn sér. Þar var m.a.
Þýzki fímleikaskólinn (Deutsehe
Tumschule) skoðaður og yfírleitt
var það svo, að hópurinn fkk að
skoða íþróttamannvirki í mörgum
þeirra borga, þar sem þeir sýndu
og þótti það áhugavert. Þá var
farið í Haus Vaterland, sem var
Hópur glímumanna frá Gllmufélaglnu Ármanni haustið 1929, ásmt fararstjóra og fylgdarmönnum
og blaðamanni, á tröppunum fyrir framan Háskólann í Kiel. Talið frá vinstri, fremri röð: Óskar
Þ. Þórðarson, Ragnar Kristinsson, Óskar Þórðarson, Lúðvíg Guðmundsson, fararstjóri, Reinhard
Prinz, leiðsögumaður, Jón Þorsteinsson, íþróttakennari, Konráð Gíslason og Jón Guðmann Jóns-
son. Aftari röð: Árni Óla, blaðamaður, Stefán Jónsson, Friðrik Jesson, Jens Guðbjörnsson, formað-
ur Glímufélagsins Ármanns, Georg Þorsteinsson, Viggó Natanaelsson, Sigurður Thorarensen, Valdi-
mar Kristinsson, Þorsteinn Einarsson, Þorsteinn Kristjánsson, Jörgen Þorbergsson og Helgi Kristj-
ánsson.
Mér tókst að ná í tvo þeirra, sem
vora með í ferðinni, Þorstein Ein-
arsson, fyrram íþróttafulltrúa og
dr. Óskar Þ. Þórðarson, fyrram
yfírlækni. Þorsteinn lét mig hafa
nöfnin á öllum þeim, sem era á
myndinni og Óskar gat með hjálp
dagbókar sinnar frá ferðinni auð-
veldlega rifjað upp helztu atburði
ferðarinnar og báðir gátu þeir auk
þess sagt ýmislegt frá ferðinni.
Er það, sem hér er sagt að mestu
byggt á þessum frásögnum. Vel
má þó vera að eitthvað hafí skolast
til hjá mér en vonandi ekkert, sem
máli skiptir, og bið ég þá velvirð-
ingar á því.
Mikill undirbúningur var undir
svona ferð, sem átti að standa í
tvo mánuði og ekki var það sízt
fjárhagsvandamál, sem við var að
glíma því enda þótt kostnaður af
ferðinni um Þýzkaland væri að
mestu borinn af Þýzka fimleika-
sambandinu þurfti Glímufélagið
Ármann að kosta undirbúninginn,
sjóferðirnar o.fl. Til að safna fé
upp í þennan kostnað var m.a.
farin glímusýningarferð um landið
skipulagði hana og útvegaði gist-
ingu og uppihald, mest á einka-
heimilum. Áf þeirra hálfu var dr.
Prinz leiðsögumaður með hópnum,
eins og áður segir. Hann var ómet-
anlegur bæði sem leiðsögumaður
og félagi. Hann var þá skólastjóri
í Bielefeld, hafði verið oft á íslandi
og dvalið þar um lengri tíma sem
ungur maður, ferðast mikið um
landið og þekkti það vel bæði í
byggð og óbyggð. M.a. hafði hann
farið með Þórbergi Þórðarsyni
norður Vonarskarð. Hann talaði
íslenzku. Dr. Prinz var raunvera-
legur upphafsmaður þessarar ferð-
ar, en hafði fengið Þýzka fimleika-
sambandið til liðs við sig, en auk
þess fékk hann þýzku íslands-
vinafélögin, þar sem þau vora
starfandi, til að taka á móti flokkn-
um og greiða fyrir þeim á margví-
slegan hátt.
Sýningarferðin hófst svo í Kiel
með sýningu í stórri íþróttahöll,
Nord-Óstseehalle og vora áhorf-
endur þá aðallega börn og ungling-
ar, um 2.000 manns, og yfirleitt
var það svo, að reynt var að laða
um þegar sungið var hljóðfæra-
laust. Oftast var það bænda-
glíman, sem vakti mesta athygli
áhorfenda. Önnur sýning var í
Kiel daginn eftir og vora áhorfend-
ur þá 1.500. Ungar meyjar sýndu
þar einnig dans. Á meðan dvalist
var í Kiel var farið í skoðunarferð-
ir um borgina og umhverfi hennar
og þá m.a. skoðuð stærsta skip-
asmíðastöðin við fjörðinn. Sýnt var
á fleiri stöðum í Schleswig-Hol-
stein og síðan haldið til Hamborg-
ar. Þar var haldin sýning fyrir
1.400 áhorfendur, borgin skoðuð
og farið í óperuna, og hefur það
sjálfsagt verið í fyrsta sinn, sem
flestir úr hópnum áttu þess kost
að fara í söngleikahús. Sáu þeir
óperana Vopnasmiðinn eftir Lorz-
ing. Áuðvitað þurftu þeir líka að
skoða hið fræga skemmtihverfí
borgarinnar, St. Pauli.
Frá Hamborg var haldið í aust-
urátt og hófst nú mikil hringferð
og alltaf ferðast með jámbrautar-
lestum. í Lúbeck var haldin næsta
sýning en hún var ekki vel sótt.
Hins vegar var margt að skoða
þá frægur skemmtistaður almenn-
ings, með margvíslegum sýning-
um.
Þá var haldið norður á bóginn,
til Hannover og haldin sýning fyr-
ir 800 manns í stóra sýningar-
húsi, en sá ljóður var á því, að
gólfið í salnum var úr steini og
því ekki vel heppilegt fyrir glímu.
24. september var komið til heima-
borgar dr. Prinz, Bielefeld og hald-
in sýning fyrir skólaæskuna. Þar
var og heimsóttur skóli Reginu
Dinse, konunnar, sem áður var
getið. í þessari borg hitti hópurinn
tvo íslendinga, Bjöm Franzson og
Þorstein Jósepsson, sem munu
hafa verið þar við nám. Slógust
þeir í för með hópnum og þegar
fararstjórinn þurfti seinna í ferð-
inni að bregða sér til Berlínar, ein-
hverra erinda, tók sá fyrrnefndi
að sér fararstjómina á meðan.
önnur sýning var haldin í Bielefeld
en síðan fór hópurinn í ferðalag á
slóðir Sigurðar Fáfnisbana, en ein-
mitt í þessu héraði vora heimkynni
Niflunganna. Þótti sjálfsagt að
sýna Islendingunum þetta land í
ljósi þess, sem varðveizt hefur um
sögu þeirra í Eddukviðum.
Nú var haldið til Jena og þar
tók á móti hópnum dr. Diederich,
eigandi samnefnds forlags, sem
hafði gefið út íslendingasögurnar
og ýmislegt um fornbókmenntirnir.
Þar tók borgarstjórinn á móti
hópnum og haldin var sýning, en
í sambandi við hana voru sýnd
sérstaklega glímubrögð og var sú
sýning kvikmynduð. Þá var haldið
til Leipzig, Dresden og Núrnberg
og haldnar sýningar þar og var
sýningin í Dresden sérstaklega vel
sótt, eða um 1.300 manns og í
Núrnberg vora sýningarnar tvær.
Fór nú að líða á seinni hluta
ferðarinnar, enda komið fram í
október og komið í vestustu hérað
landsins. Haldin var sýning í Tri-
er, sem er talin elsta borg Þýska-
Iands, frá dögum Rómveija og þar
eru merkar minjar frá tímum
þeirra. Var þar tekið hátíðlega á
móti flokknum með Iúðrablæstri
og fannst mönnum sú heimsókn
einna eftirminnilegust. Þar var
skoðað vínsafn eitt merkilegt, enda
liggur borgin í miklu vinræktar-
héraði, efst i Móseldalnum. Þaðan
var skroppið í ferð til Verdun i
Frakklandi, skoðaðar vígstöðvar
heimsstyijaldarinnar fyrri og
Dauðadalurinn, þar sem er að sjá
yfir óendanlegar breiður af hvítum
krossum á leiðum fallinna her-
manna, en í orastunni um Verdun
féll um ein milljón manna. Hafði
sú sjón mikil áhrif á menn.
Sýning var haldin í Bonn og
fleiri borgum við og nálægt Rín,
en síðasta sýningin var í Elberfeld,
skammt frá Dússeldorf, 20. októ-
ber, og var þá þessari heimsókn
glímuflokksins til Þýskalands lok-
ið. Haldnar höfðu verið 29 glímu-
sýningar í 25 borgum og sýningar-
ferðin hafði tekið 45 daga. Um
tölu áhorfenda er ekki vitað með
vissu, en þeir hafa vafalaust verið
nokkuð á annan tug þúsunda.
Móttökumar höfðu verið með
ágætum og þátttakendur séð
margt skemmtilegt og fagurt í
ferðinni, heimsótt og sýnt í litlum
og stórum borgum, jafnvel þorp-
um, skoðað stór mannvirki og
gamlar sögufrægar byggingar allt
frá tímum Rómveija, notið gest-
risni heimamanna og kynnst
mörgu fólki. Ýmsir erfiðleikar urðu
þó á leið þeirra sem alltaf var þó
hægt að leysa, en einnig hentu
óhöpp. Til dæmis varð einn glímu-
mannanna, Friðrik Jesson, fyrir
því að öklabrotna á sýningu í
Magdeburg og varð að yfirgefa
hópinn og halda heim, en þá var
ferðin meira en hálfnuð. Þegar
nokkrir úr hópnum voru að skoða
sig um í Sankt Pauli í Hamborg,
komust þeir í hann krappan. Þar
settu nokkrir dónar á svið atvik,
sem þeir notuðu sem átyllu til að
ráðast á íslendingana utan við einn
skemmtistaðinn. íslendingarnir
reyndu ekki að renna af hólmi, en
snera saman bökum og tóku á
móti. Sumir þeirra vora afburða
sterkir, aðrir kettir liðugir, svo
þeir gátu veitt árásarmönnunum
kröftugt viðnám. Með þeim var
íslendingur, staddur í Hamborg,
Gunnar Guðjónsson, þá þegar orð-
inn veraldarvanur og sá hvað gera
þurfti. Hann hljóp á næstu lög-
reglustöð sem var skammt undan
og að vörmu spori komu lögreglu-
menn, en þegar dónamir sáu lag-
anna verði, áttu þeir fótum fjör
að launa og höfðu ekki komið fram
áformi sínu, sem ugglaust var að
ræna hópinn. Hefur glíman vafa-
laust komið sér vel í þessum átök-
um.
Að lokinni sýningarferðinni hélt
flokkurinn heim á leið yfir London
og Leith. í Leith var stigið á skips-
fjöl, en áður var haldin glímusýn-
ing fyrir skoska blaðamenn og var
það síðasta sýningin á þessu langa
ferðalagi. Til Reykjavíkur kom svo
Gullfoss með glímukappana 27.
október og höfðu þeir þá verið 63
daga á ferðinni. Minntust þeir
þessarar ferðar ætíð með mikilli
ánægju.
Höfiwdur er fyrrum seðlabanka-
stjári.