Morgunblaðið - 15.06.1989, Blaðsíða 16

* •-
r IH-JL
-MQmm
•.Uili
Til vamar luriðanum
eftir Evald Sæmund-
sen ogPálMagnússon
í útvarpsþætti Ríkisútvarpsins
„Hér og nú“ þann 18. febrúar
síðastliðinn var ijallað um áætlanir
um hækkun stíflugarðs við Brúa í
Laxá í S-Þing. í viðtölum við land-
eigendur á svæðinu kom fram að
einn liður í þessum áætlunum var
sá að skapa frekari skilyrði til laxa-
gengdar í efri hluta Laxá. Tekur
þetta bæði til þess að laxaseiði kom-
ist ósködduð fram hjá stíflunni á
leið til sjávar og til hins að gera
fiskveg greiðari fyrir göngufisk sem
sækir á hrygningarslóðir. Ekki
komu fram í þættinum neinar
áhyggjur af því hvaða áhrif laxa-
gengd upp fyrir stíflu hefði á Iífríki
svæðisins.
í áratugi hefur viðgengist hér á
landi eftirlitslítil tilraunastarfsemi
með fiutninga fiskistofna milli
Prólaðu Græðandi varasalvi
lllBíffiflMMiiiil'liíilil'JMillilá'itLB:
Heilsuval, Laugavegi 92. S: 626275 og 11275
Léttur
vatnsheldur
regnfatnaður,
FIS vindgallar
og stígvél
á alla
fjölskylduna.
Landvinnugallar
Sjóvinnugallar
SENDUM UM ALLT LAND
mmmmmfflmmmmmmmmm
Grandagarðl 2, sfmi 28855, 101 Rvík.
„ Að okkar mati er það
draumsýn að hægt sé
að hleypa nýrri dýra-
tegund inn á svæðið án
þess að raska því nátt-
úrulega lífríki sem fyrir
er. Það er því brýnt að
menn rasi ekki um ráð
fram í þessu eíhi.“
vatnakerfa. Hefur hér einkum verið
um að ræða sleppingar á laxaseið-
um í góðar laxveiðiár til þess að
gera þær betri og tilraunir til laxa-
ræktar í ám þar sem lítill eða eng-
inn lax var fyrir. Lítið liggur fyrir
af tölulegum staðreyndum um áhrif
slíkra tilrauna. Engu að síður þótti
sérstök ástæða til þess á síðasta
ári að setja reglugerð „um flutning
og sleppingar laxfiska og varnir
gegn físksjúkdómum og blöndun
laxastofna“.
Fram til þessa hafa menn þó
haft litla áhyggjur af því hvaða til-
raunir til laxaræktunar kunni að
hafa á þá silungastofna sem fyrir
eru í viðkomandi vatnakerfi, þ.a.l.
hafa fáar rannsóknir verið gerðar
á slíkum áhrifum. Á hinn bóginn
eru til ófáar sögur af því hvernig
slíkar tilraunir hafa mistekist þann-
ig að lax nær sér ekki á strik og
silungastofnum hrakar. Einnig
þekkja margir frásagnir af þvi
hvernig lax tekur yfir þegar honum
er hleypt inn á ný svæði og urriði
sem fyrir er hverfur að mestu eða
öllu leyti. Má í því sambandi benda
á frásögn Rafns Hafnfjörðs af Selá
í Vopnafirði. Það er ekki ljóst hvort
tilraunir af þessu tagi brjóta í bága
við ofangreinda reglugerð þar sem
hún fjallar lítið um sambýli ólíkra
tegunda laxfiska.
Mývatns- og Laxársvæðið er ein-
stakt í röð náttúrufyrirbæra í heim-
inum. Slík er sérstaða þess að
ástæða þótti til að setja sérstök lög
um verndun þess (Lög um verndun
Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyj-
arsýslu nr. 36/1974) og reglugerð
um framkvæmd þeirra var svo sett
1987. Þessi sérstaða tekur ekki
aðeins til jarðfræðilegra fyrirbæra
og flóru, heldur einnig til ijölskrúð-
ugs dýralífs og mikillar náttúrufeg-
urðar. Urriðastofninn í Laxá er
órofa hluti af þessari heild.
Laxá skiptist landfræðilega í tvö
aðgreind svæði. Aðgreiningin felst
í mjög skörpum hæðarmun við Lax-
árgljúfur (sjá skýringarmynd).
Þessi aðgreining felur m.a. það í
sér að lax hefur ekki komist upp
fyrir Brúa. Vitað er um talsverðan
útlitsmun á urriða niðri í Aðaldal
annars vegar og uppi við Mývatn
hins vegar. Nýlega rannsóknir á
erfðafræðilegum eiginleikum
urriðastofnsins í Laxá benda til
náttúrusögulegrar aðgreiningar á
urriðastofnum fyrir ofan og neðan
gljúfur.
Annars staðar á landinu eru forn-
ir og einstæðir stofnar í hættu svo
sem urriðastofninn í Veiðivötnum
sem stendur höllum fæti vegna
blöndunar af mannavöldum. Urrið-
inn í Laxá fyrir ofan stíflu verður
því að teljast dýrategund, sem
miklu skiptir frá náttúrufræðilegu
sjónarmiði að ekki sé raskað.
Landeigendur við Laxá og Mý-
vatn geta verið stoltir af ferli sínum
í náttúruverndarmálum og ekki er
nokkur vafi á því að afstaða land-
eigenda í Laxárdeilunni markaði
þáttaskil í sögu náttúruverndar á
Islandi. Sveiflur á yfirborði Mývatns
voru til dæmis taldar hafa óhagstæð
áhrif á lífríki þessa svæðis og einn-
ig var stíflan við Miðkvísl talin
hindra aðgang urriðans að Mý-
vatni. Þess vegna varð hún að
hverfa. Áhyggjur af viðgangi
urriðastofnsins í efri hluta Laxár
eru því ekki nýjar af nálinni. Þá
hefur skynsamleg nýting á urriða-
stofninum með takmörkunum á
veiðitíma, stangafjölda og veiðiað-
ferðum lengi þótt til fyrirmyndar.
En hvað gerist ef laxi er hleypt á
efra svæðið?

í-Mv' ' /'í J

I é | m 111 ,
■ :
ísgssf'''

Leitið til okkar:
SMITH &NORLAND
NÓATÚNI 4 • SÍMI 28300
Evald Sæmundsen
Urriðastofninn í Laxá er hluti
af flóknu lífkerfi, þar sem hver
þáttur er öðrum háður. Einn þáttur
í vistfræðilegu jafnvægi urriða-
stofnsins er stöðug og skynsamleg
nýting hans með veiði eins og áður
hefur verið getið. Annar þáttur í
jafnvægi stofnsins er sá, að lífríki
svæðisins framleiði þá fæðu sem
urriðaseiðin þurfa á að halda til
þess að dafna. Meginfæða urriða-
seiða eru mýlifrur og mýpúpur.
Framboð þessarar fæðu er að sjálf-
sögðu takmörkunum háð. Fjöldi
einstaklinga í urriðastofninum og
sú meðalþyngd sem þeir geta náð
takmarkast af því æti sem fyrir
hendi er hveiju sinni. Fæða laxa-
seiða er sú sama og urriðaseiða.
Þegar urriðaseiði og laxaseiði alast
upp á sama svæði verður því óhjá-
kvæmilega samkeppni um fæðu
milli tegundanna. Það gefur auga-
leið að sama lirfan verður ekki étin
tvisvar.
í straumhörðum og vatnsmiklum
ám eins og Laxá hafa laxaseiðin
allar forsendur til þess að verða
yfirsterkari í samkeppninni um
fæðu, þar sem þau eru straumlínu-
lagaðri í vexti og hafa stærri eyr-
ugga en urriðaseiðin. Með sam-
keppninni um fæðu er einnig tekist
á um búsvæði, þar sem laxinn helg-
ar sér þau svæði árinnar sem eru
straumharðari, dýpri og lengra frá
bakka. Af þessu hlýtur að leiða að
færri urriðaseiði komast upp og/eða
meðalþyngd einstaklinganna í
stofninum verður minni. í þessu
sambandi má benda á rafveiðar
Karlströms við Helluvaðseyjar á
efra svæði Laxár 1971 og 1972,
en þá hafði laxaseiðum verið sleppt
í ána. Á hundrað fermetra svæði
reyndist hlutfallslegur fjöldi seiða
vera 56% laxaseiði og 44% urriða-
seiði.
Þau laxaseiði sem þarna lifðu á
árunum 1971—72 munu trúlega
hafa tortímst í túrbínum Laxár-
virkjunar á leið sinni til sjávar og
því ekki nýst til þes að viðhalda
stofninum. Með þeim framkvæmd-
um sem nú eru fyrirhugaðar ætti
sá þröskuldur að vera úr sögunni
og hrygningargöngur laxins á efra
svæðið því greiðar. Með tilliti til
þess sem áður er sagt um sam-
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRN8RAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI