Morgunblaðið - 18.07.1989, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JUU 1989
Eden ævi minnar
Skammt frá Sauðafelli í Döl-
um, þar sem Jón biskup Arason
var handtekinn sumarið 1550,
er jörðin Fremri-Hundadalur.
Þar búa um þessar mundir Ólaf-
ur Ragnarsson og kona hans
SnæbjörgBjartmarsdóttir. Snæ-
björg skrifaði í vetur fréttaannál
í Dalablaðið, þar sem hún
greindi frá ýmsum atburðum í
lífi fólksins í Suðurdölum í Dala-
sýslu. Ég heimsótti þessa konu
um daginn. Snæbjörg er aðflutt
í Dalina. Ættuð frá Ejjafirði og
Þingeyjarsýslum en alin upp að
Mælifelli í Skagafirði. Þar var
faðir hennar, Bjarmar Kristjáns-
son, prestur frá árinu 1946 til
ársins 1968.
Eg var ársgömul þegar við flutt-
um að Mælifelli," segir Snæ-
björg. „Þar fæddust fímm. yngri
systkini mín. Við, þau Qögur elstu,
erum fædd á fimm árum og því á
nokkuð svipuðum aldri. Við lékum
okkur mikið saman og ég man að
það þótti stundum erfitt að tosa
okkur inn á kvöldin, við vorum svo
önnum kafin við búskap okkar og
útgerðarstörf. Pabbi hafði gert
stíflu í lækinn sem þá rann milli
kirkju og bæjar. Þar myndaðist
svolítið uppistöðulón þar sem við
höfðum höfn og rákum bátaútgerð
langt fram á kvöld þegar vel viðr-
aði. Það var reyndar alltaf gott
veður í þá daga. Sumarkvöldin í
Skagafirði eru mér sérlega minnis-
stæð, sóiarlagið er svo fallegt þar
og Mælifellshnjúkurinn engu líkur
í kvöldsólinni. Þegar ég hugsa til
hans þá detta mér oft í hug Ijóðlín-
ur Þóris Bergssonar rithöfundar
sem einnig ólst upp á Mælifelli:
í skjóli þinna hlíða var Eden ævi minnar
hin unaðslega bemska er hvergi skugga
veit.
í dularfullu nágrenni dýrðarmyndar þinn-
ar
ég djásn og undur bamslegrar ímyndunar
leit.
A Mælifelli er kirkjugarður en
aldrei man ég til þess að við værum
myrkfælin. Jarðarfarir og erfi-
drykkjur voru hluti af tilveru okk-
ar. Ein jarðarför er mér þó mjög
minnisstæð. Þegar ég var eitthvað
innan við tíu ára aldur þá dó ung-
'bam í sveitinni og það var jarðað
á Mælifelli. Ég sótti mjög fast að
fá að vera viðstödd. Mér var sagt
að ég væri alltof ung, en ég lét
mig ekki. Mér fannst að ég ætti
að vera viðstödd. Það var verið að
jarða bam og mér rann blóðið til
skyldunnar, ég var sjálf bam. Mér
fannst að það þyrfti að vera barn
viðstatt þegar bam var jarðað. Ég
gleymi aldrei hversu sorgleg þessi
athöfn var.
Ég tók barnaskólapróf frá Stein-
staðaskóla, pabbi var kennari þar
með preststörfunum. Mér þótti
mjög gaman í skólanum. Einhvern
tíma var pabbi veikur og ég átti
að vera heima á meðan, það voru
erfíðleikar á að koma mér í skólann.
En ég vildi heldur ganga en vera
heima, þó töluvert langt væri að
fara. Mér fannst ég ekki vera lengi
úteftir, þá bar hugurinn mig hálfa
leið, en ég man hvað ég var hræði-
lega lengi heim, líklega hef ég slór-
að svona lengi.
Eftir bamaskólann fór ég í
Gagnfræðaskólann á Sauðárkróki
og lauk landsprófí þaðan. Skömmu
síðar fór ég til Bandaríkjanna sem
skiptinemi, til smábæjar sem heitir
Goodland og er í Kansas. Ég var
mjög heppin með fjölskyldu, ég hef
samband við hana enn. Gömlu hjón-
in „foreldrar mínir" buðu mér í
gullbrúðkaupið sitt fyrir tveimur
árum og þá hafði ég ekki komið
til Goodland síðan ég fór þaðan 18
ára gömul. Yngsta dóttir þeirra af
Qórum var ein eftir heima þegar
ég var hjá þeim skiptinemi. Við
urðum miklar vinkonur. Ég hafði
aldrei komið til útlanda þegar ég
fór til Kansas, mér þótti landslagið
afar frábrugðið því sem ég átti að
venjast, allar þessar sléttur og
loftslagið líka mikið ólíkt. Mér
leiddist aldrei úti, ekki einu sinni
á jólunum. Venjulega var það
mamman í fjölskyldunni sem skrif-
aði mér en það var hins vegar gamli
maðurinn sem bauð mér út í gull-
brúðkaupið. Mér brá þegar ég sá
utanáskriftina á bréfinu, hélt að
nú hefði eitthvað komið fyrir. En
þá vildi hann bara bjóða mér án
þess að kona hans vissi. Ég fór svo
út og kom á gullbrúðkaupsdaginn,
henni algerlega að óvörum. Það var
mjög gaman. Ýmislegt hafði breyst
en fólkið var í grundvallaratriðum
eins, mér fannst strax eins og ég
hefði bara kvatt það í gær. Þau
voru hins vegar flutt og hætt með
hveitiræktina sem þau stunduðu
þegar ég var hjá þeim. Það var
auðvitað mikil breyting. Ég gekk
í skóla veturinn sem ég var þar
ytra og lauk þar prófi úr efsta
bekk í „Highschool". Ég var mjög
feimin á þessum árum, ég held að
ég hefði skemmt mér enn betur ef
ég hefði ekki verið þannig gerð.
Ég fann til þess hvað bandarískir
krakkar voru miklu opnari og
fijálslegri en ég og krakkamir sem
ég þekkti heima í Skagafirði.
Feimnin fór þó töluvert af mér í
Bandaríkjadvölinni og ég leit allt
umhverfi mitt öðrum augum þegar
ég kom heim aftur.
Þegar ég kom til íslands aftur
fór ég að vinna á veturna suður í
Reykjavík en var heima á Mæli-
felli á sumrin að hjálpa til við hey-
skapinn. Ég hlakkaði alltaf til á
vorin að komast heim í sveitina
mína, ég er alger sveitamanneskja
í mér. Foreldrar mínir fluttu frá
Mælifelli árið 1968. Þá varð faðir
minn prestur að Laugalandi í Eyja-
fírði. Ég var áfram á Mælifelli
ásamt eiginmanni mínum sem þá
var, Gunnari Thorsteinssyni. Við
giftum okkur árið 1967. Hann var
að sunnan, sonur Sigríðar og Ax-
Snæbjörg skömmu eftir að hún
kom frá Bandaríkjunum.
els Thorsteinssonar, þess kunna
útvarpsmanns. Axel var einn af
bestu mönnum sem ég hef kynnst.
Við Gunnar kynntumst fyrir norð-
an, hann var mikill hestamaður og
vann við tamningar hjá Sveini á
Varmalæk. Ég var 23 ára þegar
eldri dóttir okkar Gunnars fæddist,
og fljótlega fæddist okkur önnur
dóttir. Við bjuggum á Mælifelli eins
og fyrr sagði, þar var símstöð sem
ég hafði á minni könnu. Bömin og
símstöðin bundu mig talsvert svo
ég komst ekki mikið af bæ. Gunn-
ar lifði hins vegar og hrærðist í
hestamennskunni en var lítt gefinn
fyrir heimilishald og búskap. Allt
slíkt lenti að mestu á mér. Við fjar-
lægðumst því fljótlega hvort annað
og hjónaband okkar stóð völtum
fótum. Við vildum samt gjaman
reyna að halda saman og ákváðum
að flytja vestur í Dali, að Svarf-
hóli þar sem Gunnar fékk vinnu
sem tamningamaður. Við komum
hingað í Dalina árið 1972. En það
fór nú samt svo að við slitum sam-
vistum. Gunnar hélt uppteknum
hætti og helgaði hestunum mest
allan sinn tíma. Ég kynntist hins
vegar Ólafi Ragnarssyni sem þá
bjó samt bróður sínum og móður
hér í Fremri-Hundadal. Þessari
togstreitu lyktaði með því að við
Ólafur fórum að búa saman hér í
Hundadal. Ég var svo heppin að
dætrum mínum og Ólafí féll mæta
vel að skipta saman og hefur hann
reynst þeim sem besti faðir og aldr-
ei sýnt þeim annað viðmót en þeim
tveimur bömum sem við höfum svo
eignast saman.
• Líf mitt með Ólafí hefur þó ekki
alltaf verið neinn dans á rósum.
Sem bam kynntist ég aldrei óreglu
af neinu tagi ég hafði ekki einu
sinni heyrt talað illa um fólk, hvað
þá annað. Það var okkur systkinun-
um talsvert áfall að verða fullorðin
og kynnast því hvemig heimurinn
er. Við höfðum aldrei þekkt nema
góðu hliðar lífsins í uppvextinum.
En nú var ég orðin fullorðin mann-
eskja og þurfti að takast á við
ýmsa erfíðleika. Fljótlega varð mér
ljóst að það var annað að umgang-
ast drukkna menn á mannamótum
eða búa við drykkjuskap. Fyrri
maður minn hafði gaman af að fá
sér í staupinu en hann átti ekki í
neinum vandræðum með að tak-
marka sína drykkju. Ólafur og
bróðir hans Gísli, sem bjó hér ásamt
okkur ámm saman, áttu hins vegar
báðir í erfíðleikum með að hemja
sig í þessum efnum. Það kom því
oft fyrir að hér var drukkið meira
en góðu hófí gegndi. Ég og tengda-
móðir mín sinntum útiverkunum
þegar drykkjufýsnin greip karl-
mennina. Ég reyndi að gæta þess
að halda bömunum eins mikið utan
við þetta og föng vom á. Fyrir kom
að ég greip til þess ráðs að tjalda
í hvammi niður við á og vera þar
með krakkana meðan vandræðin
gengu yfír. Þá höfðum við prímus
með okkur, elduðum okkur mat hjá
taldinu og sváfum svo af nóttina.
Þrátt fyrir þá annmarka sem
óreglan var átti líf mitt þó sínar
björtu hliðar. Ég var á ýmsan hátt
ánægð. Ég hafði alltaf ætlað mér
að verða bóndakona. Þegar ég var
lítil ætlaði ég að giftast hesta-
manni og bónda. Gunnar var hesta-
maður en enginn bóndi, Ólafur er
hins vegar bóndi en ekki eins mik-
ill hestamaður. Sumt í þessari til-
vem minni í Dölunum var því í
takt við það sem ég hafði hugsað
mér. Ég misreiknaði mig heldur
ekki á manngildi Ólafs, hann hefur
alltaf verið mér og börnunum góð-
ur. Hann umber eitt og annað í
mínu fari sem ekki allir hefðu
kannski gert. Hann hefur aldrei
rexað í mér eins og háttur er sumra
manna. Hann umbar sem sagt mína
galla og ég reyndi í lengstu lög að
umbera galla hans. Hins vegar
varð þessi drykkjuskapur til þess
að ég einangraði mig meira en
góðu hófí gegndi. Ég gekk inn í
það mynstur diykkjumannskon-
unnar að reyna að hylma yfir með
manninum sínum. Ég reyndi að
leyna- umhverfíð því hvemig
ástandið var. Þess vegna fór ég
sjaldan á mannamót og kynntist
fáum. Ég hef líka alltaf verið frem-
ur lengi að kynnast svo þetta kom
einsog af sjálfu sér. Þetta voru
hins vegar mikil viðbrigði frá því
sem ég hafði vanist í Skagafirðin-
um. Það er alltaf talsverður gesta-
gangur á prestsetrum og ég þekkti
auðvitað alla í sveitinni minni. Nú
var ég hér allt í einu, öllum ókunn,
og hafði engan á að treysta nema
sjálfa mig þegar illa gekk. Smám
saman kynntist ég þó góðu fólki á
tveimur bæjum í nágrenninu og
þau kynni voru mér afar mikils-
verð. Foreldrar mínir höfðu grun
um hvemig högum mínum var
háttað en mér til mikils léttis létu
þau mig um mín mál. Vegna þeirr-
ar afstöðu þeirra óx ég að þroska.
Þar kom að mér ofbauð óreglan
og taldi mig ekki geta, barnanna
vegna, verið lengur í Hundadal.
Ég flutti þá norður á Akureyri með
bömin, það var árið 1980. Eg fékk
mér vinnu þar nyrðra og komst svo
langt að kaupa mér íbúð í verka-
mannabústöðum. Það framtak varð
til þess að auka sjálfsvirðingu mína
og þess þurfti ég mjög með um
þær mundir. A Akureyri kynntist
ég svo starfsemi A1 Anon samtak-
anna. Sú viðkynning hefur orðið
mér til mikillar hjálpar. Ég fór að
sækja fundi fyrir aðstandendur
drykkjufólks. Fyrst þótti mér
reyndar sem ég hefði lítið þarna
að gera. En smám saman fór ég
að fínna að það semþarna fór fram
átti erindi til mín. Ég fór að geta
unnið úr mínum málum. Eftir
tveggja ára dvöl ákvað ég að snúa
aftur til Ólafs. Gísli bróðir hans
hafði þá farið í meðferð vegna
drykkjunnar og Ólafur hafði
minnkað sína drykkju mikið. Ég
gerði mér grein fyrir að ég sakn-
aði Ólafs og sveitalífsins og okkur
kom saman um að reyna aftur.
Eitt sinn var búið í hér í Fremri-
Hundadal eitt hinna stærstu í
hreppnum. En smám saman seig á
ógæfuhliðina í þeim efnum og hér
var fátt fé einmitt þau ár sem not-
uð voru sem viðmiðunarár þegar
kvótinn var ákveðinn. Ærgildi þau
sem Fremri-Hundadal voru úthlut-
uð samkvæmt kvótastefnu yfír-
valda í landbúnaðarmálum voru
talsvert undir þeim 440 ærgildum
Snæbjörg Bjartmarsdóttir
sem reiknast sem vísitölubú. Fyrst
var okkur úthlutað 260 ærgildum
en fengum svo viðbót og höfum
nú 310. Af þessum búskap er ekki
hægt að lifa. Við hefðum kannski
getað það ef við hefðum ekki ráð-
ist í að byggja árið 1985. Gamla
húsið var þá örðið algerlega ónýtt
en við vildum vera hér áfram svo
það var ekki um annað að gera en
að byggja. Við byggðum nokkuð
stórt því við vorum mörg hér á
þeim tíma. Síðan hefur margt
breyst. Tengdamóðir mín flutti suð-
ur til dóttur sinnar og var þar þang-
að til hún lést í vetur, Gísli mágur
minn er látinn, elsta dóttir mín
komin til Frakklands í nám og sú
næstelsta er í námi lika. Við erum
því fjögur héma núna.
Þessar byggingarframkvæmdir
hafa orðið okkur dýrar. Lífið geng-
ur út á að borga af öllum lánunum
sem á húsinu hvíla og aldrei er
hægt að gera neitt annað. Það virð-
ist nánast ógerningur að ljúka við
húsið. Við erum enn með gömul
teppi, sem aðrir voru hættir að
nota, á gólfunum og vantar hurðir,
innréttingar og ýmislegt fleira. Það
á líka eftir að ganga frá fyrir utan
húsið, til þess þarf að fá stórvirkar
vélar og það kostar sitt. Vegna
þessara íjárhagsaðstæðna fór ég
að vinna utan heimilis. Atvinnu-
ástand er heldur bágt hér í Dala-
sýslu svo ég var heppin að fá vinnu
á dvalarheimilinu á Fellsenda, sem
er rekið af Ríkisspítölum. Þar vinn
ég við að þrífa og hiynna að fólki.
Ég hafði aldrei unnið við neitt slíkt
áður og fyrsta daginn var ég aldeil-
is örmagna. En allt venst, líka það
að vera með fólki sem af ýmsum
örsökum hefur misst andlega heilsu
sína.
Ég geng oft til vinnu minnar,
það er um 20 til 30 mínútna gang-
ur. Ég vinn á ýmsum tímum því
þama eru vaktir allan sólarhring-
inn. Það er mjög lærdómsríkt að
sinna sjúku fólki, það verður til
þess að maður kann betur að meta
það sem gott er í lífi manns. Þetta
starf mitt hefur líka breytt miklu
í félagslegu lífi mínu. Þarna hafa
unnið konur frá flestum heimilum
í sveitinni og nú hef ég kynnst
mörgum þeirra. Ég hef líka nýlega
gengið í kvenfélagið og er í sauma-
klúbb, sem ég aldrei fékk mig til
að taka þátt í á árunum áður en
ég fór norður. Við erum meira að
segja farnar að hittast að staðaldri
konumar í öllum hreppunum hér í
kring. Við hittumst í félagsheimil-
inu, vinnum að hannyrðum og fáum
okkur kaffisopa saman.
Allt þetta hefur gefið lífið mínu
aukið gildi. En það sem best er þó,
er, að óreglan hér á heimilinu hef-
ur minnkað til mikilla muna. Nú
er ekki dmkkið hér meira en gerist
á allflestum heimilum þessa lands.
Að öllu samanlögðu er ég því
ánægð með. lífið og tilveruna og
kvíði engu nema þeirri stund þegar
öll bömin mín em farin að heiman.
Ég hef gmn um að þau umskipti
séu konum oft erfíð. Ég get ekki
annað sagt en ég kunni vel við
mig hér í Dölunum en þó mér líki
hér vel verður Skagafjörður samt
alltaf sveitin mín.“
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
Snæbjörg ásamt eiginmanni sínum, Ólafi Ragnarssyni.