Morgunblaðið - 08.02.1990, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. FEBRUAR 1990
TIL VARNAR
ÖRÆFUNUM
eftir Guðmund P.
*
Olafsson
Illa er komið fyrir smáþjóð með
langa sögu erlendra yfirráða og
afar stutta sögu sjálfstæðis að nú
sem oft áður virðast framámönnum
hennar allar bjargir bannaðar nerna
að fleygja henni á vald erlendra
drottnara. Nú skal faðma peninga-
furstana og beisla gróðahyggju
þeirra í því skyni að ráða fram úr
langtímaklúðri í atvinnu- og efna-
hagsmálum en fórna landinu í stað-
inn og leggja það undir stórvirkjan-
ir og orkufrekan iðnað. Um leið
skal rústa landbúnað á íslandi og
flytja síðan inn ódýrar, mengaðar
landbúnaðarvörur, síðan seljum við
fískimiðin og eftir það getum við
lifað „happily ever after“.
Hvar eru náttúruverndarar?
Sú var tíðin að ekki mátti nefna
stóriðju eða orkufrekan iðnað á
nafn án þess að upp risi öflug
andstaða mætra manna sem útmál-
uðu böl og neikvæð áhrif hennar á
land og þjóð. Nú er öldin önnur. A
ólíkustu stöðum er orkufrekur iðn-
aður nú talinn homsteinn íslensks
efnahags, eina framtíðarvon byggð-
ar á Islandi ásamt inngöngu í
Efnahagsbandalagið. Þeir ágætu
menn sem héldu uppi vömum fyrir
hreint og óspillt land hafa gufað
upp og þeir sem hafa slíkt sem
starfa þegja þunnu hljóði um stóm
málin en jarma um góða umgengni
um landið.
Er stóriðja bjargvætturinn?
Reiknimeistarar ríkisins hafa
reyndar reiknað alla af sér og
komist að þeirri mögnuðu niður-
stöðu að tonn af áli jafnist á við
tonn af þorski og þykir flestum
einstaklega heppileg útkoma á jafn
flóknu óvissudæmi. Samt vita
reiknimeistarar ríkisins að gróðaá-
ætlanir þeirra af orkufrekri stóriðju
hafa aldrei staðist fremur en út-
reikningar mínir á því hve fljótt ég
verði loðinn um lófana. Á hveijum
degi í útvarpinu mínu eru fréttir
áróðursmeistaranna um stóriðju.
Fólk í aurasvelti hlýtur að fá
glampa í augu af dýrðinni og gróð-
anum sem lofað er. Engin takmörk
virðast fyrir dásemdunum. Nær
sanni er að ef ekki verður stórfellt
tap á stóriðju og varanleg spjöll á
landi og fólki — þá er vel sloppið.
Óneitanlega virðist við ofurefli
að etja. Það eru til nógir peningar
í stórvirkjanir og orkufrekan iðnað
en þegar kemur að öðrum þáttum
atvinnulífs er allt fé skyndilega
bundið. Hægt væri að álykta sem
svo að verið sé að misnota ástandið
í landinu til þess að hella orkufrek-
um iðnaði yflr landsmenn og sökkva
landi undir miðlunarlón og virkjan-
ir. Er von að spurt sé: Hveijir
ganga nú erinda „Noregskonungs"?
Hvað er um að vera? Það kann
heldur ekki góðri lukku að stýra
að þeir sem beijast fyrir stóriðju
og stórvirkjunum eru sumiryfirlýst-
ir náttúruverndarmenn —á at-
kvæðaveiðum. Jafnvel tilvonandi
vemdari umhverfis á íslandi, fyrsti
ráðherra umhverfismála, hvetur til
orkufrekrar stóriðju.
Eg sakna hins vegar skeleggra
náttúruvemdara sem bera framtíð
náttúru landsins fyrir bijósti vegna
þess að framtíð og langtímahagur
þjóðarinnar fer eftir því hvemig
við fömm með landið og fiskimiðin.
Oft var þörf en nú er nauðsyn að
beita hvössum penna.
Við náttúruverndara er reyndar
ekki einvörðungu að sakast heldur
okkur sjálf sem byggjum landið og
veljum okkur foringja. Við emm í
sjálfheldu vegna sóunar á fjármun-
um og ófijórra hugmynda í athafna-
lífi. Hvar em þær fomu dyggðir
að trúa á landið, að vanda til
verka, að vera fijór í hugsun og
verki, að vinna sig út úr erfiðleik-
um, að standa á eigin fótum, að
virkja eigið ágæti...?
Þeirra í stað er gripið til gamalla
og vondra happadrætta eins og
orkufrekrar stóriðju. Sú stóriðja
verður aldrei annað en skammgóður
vermir í besta falli. Og þegar hún
dugar ekki lengur þá þarf aðra og
stærri til þess að míga enn meir í
skóinn.
Hvað er byggðastefiia?
Því verður vart á móti mælt að
ef fóma á meiri fallvötnum, meiri
orku, meiri fjármunum á altari
orkufrekrar stóriðju þá er iangeðli-
legast að halda áfram þar sem
landspjöll verða minnst, ódýrast er
að virkja og þar sem iðjuver og
höfn eru þegar fyrir hendi. Annað
„Ég lít svo á að stóriðju-
draumurinn sé
stríðsyfirlýsing gagn-
vart öræfum og öllum
sveitum og þorpum
landsins. Þess vegna er
ekki lítið í húfi.“
Stóriðjuverin og stórvirkjanir sem
lofað er í fjölmiðlum kalla á rándýr-
ar framkvæmdir, eyðileggingu á
landi, breytingu á fallvötnum og
vatnsbúskap í landinu, breytingu á
staðbundnu loftslagi, óróa í atvinnu
og félagslegum aðstæðum fólks,
mengun umhverfis, sveitaauðn,
rugling á gildismati og er þó vart
á bætandi — allt gerist þetta í
smáum stökkum eða stórum — þarf
að nefna fleira? Þannig er það,
hvað sem áróðursmeistarar segja.
Stóriðju má nefnilega líkja við
svokallað ísjakarallí á hraðbát með
bundið fyrir augun.
Auðvitað verður að horfa til
framtíðar, en það þarf líka að
hyggja jafn mikið til fortíðar. í
því er menningin fólgin og lærdóm-
ur af reynsluni. Gerum við það?
Núna er skipulega unnið að því að
eyða sveitum landsins á einn eða
annan hátt. Er það að horfa fram
á veginn og jafnmikið til baka?
Það er kannski kallað að vera nút-
ímalegur én það er ekki sama og
að vera skynsamur.
í þessu samhengi er fróðlegt að
ígrunda áætlanir og hugmyndir um
virkjanir og línulagnir. Fuíl ástæða
er til að hnippa í forsvarsmenn
orkumála vegna þess að fáir vinna
meiri spjöll á landslagi. Nú velta
menn fyrir sér nýrri byggðalínu
þvert yfir fegurstu öræfí Norður-
lands í grennd við Herðubreið,
drottningu íslenskra fjalla, og gerð-
ar hafa verið virkjunaráætlanir um
allt land.
Veit fólkið í landinu að nú þegar
eru til fjölmargar vinnuáætlanir
Orkustofnunar um að sökkva stór-
um landsvæðum íslands undir vatn,
undir miðlunarlón og stíflur, ef ráð-
amönnum dettur það í hug, ekki
aðeins ófijóum öræfum, þjóðgörð-
um eins og Jökulsárgljúfri ásamt
Dettifossi og friðlýstum svæðum,
náttúruperlum, eins og Fjallfossi í
Dynjandi heldur einnig blómlegum
byggðum, sveitum? Von er að spurt
sé: Hver hefur leyfi í lýðræðisþjóð-
félagi til að laumast aftan að fólki
með slíkar áætlanir og sóa almenn-
ingsfé til þess að eyðileggja landið
þeirra? Og hveijir hafa leyfí til þess
að spilla svo íslensku landi, ásjónu
íslands, að böm framtíðarinnar fái
aldrei að sjá það landslag sem var?
Hver ert þú, alþingismaður, ráð-
herra eða almúgamaður, sem þykist
hafa leyfí til þess að níða niður land
áa þinna og edda, land barna þinna
— land framtíðar, sjálfan frumburð-
arréttinn?
Á að fórna öræfum
Norðausturlands?
Við norðaustanverðan Vatnajök-
ul eru gríðarleg öræfi framan við
Brúaijökul sem kennd eru við
hann. Austan Brúaröræfa eru
víðáttur Vesturöræfa, að mestu
vel gróin og mikilvægir bithagar
hreindýra. Enn austar gengur lítil
jökultota fram sem heitir Eyj'a-
bakkajökull og þar fyrir framan
eru Eyjabakkar, önnur mesta há-
fjallavin á íslandi.
Eyjabakkar eru gróskumiklar
eyjar, mýrar og flóar á vatnasviði
Jökulsár í Fljótsdal þar sem hún
kemur undan Eyjabakkajökli. Á
góðviðrisdegi eru þeir unaðsreitur á
öræfum.
Umrætt svæði Eyjabakka, Vest-
ur- og Brúaröræfa er á milli stór-
fljótanna Jökulsár í Fljótsdal og
Jökulsár á Fjöllum. Á milli þeirra
er ein mesta morilla á Islandi,
Jökulsá á Brú, og vestan við hana
Snæfell og Eyjabakkar. Svo til allt undirlendi á myndinni hyrfi undir miðlunarlón ef virkjað verður.
er óraunhæft og þarflaust að tuða
um byggðastefnu í því sambandi.
Það er æði útbreiddur misskiln-
ingur að í byggðastefnu felist þau
mannréttindi að drita stóriðju í alla
landshluta, helst á hvert heimili eins
og togaraflotanum. Að mínu áliti
er markmið byggðastefnu það að
fólk lifi þróttmiklu atvinnu- og
menningarlífi um allt land. Til þess
að svo megi vera þarf m.a. fjöl-
hæfan, samhæfðan smáiðnað
dreifðan um landið, fullvinnslu
landbúnaðarvara í sveitum, sam-
vinnu í rekstri sveitarfélaga og
byltingu í samgöngum á landi.
Samhæfður búskapur og atvinnulíf
á Iandinu hefst ekki með duttlung-
um einstaklinga eða stjórnvalda
heldur með samvinnu, heildaryfir-
sýn og markvissri stjórnun. Þá yrðu
sveitir og þéttbýlisstaðir máttugri
einingar en nú er. í byggðastefnu
felst engin stóriðja, helst alls ekki.
Hvert stefnir?
Vissulega verður mér tíðrætt um
orkufreka stóriðju og geri það
vegna þess að líklega er engin
starfsemi óheppilegri fyrir okkur.
Átta til níu þúsund heiðagæsir fella fjaðrir sínar á Eyjabökkum síðsumars. Heiðagæsum í fjaðrafelli á
Eyjabökkum fer fjölgandi ár frá ári.