Morgunblaðið - 08.02.1990, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. FEBItú’AR 1990
NEYTENDAMAL
Umhverfísmengun
og varanlegur heilsuskaði
RANNSÓKNIR sem gerðar hafa verið á síðustu árum, hafa leitt
í Ijós mun skaðlegri áhrif umhverfismengunar á heilsu manna, sér-
staklega barna, en áður var talið. Hér á landi hafa mengunarrann-
sóknir verið takmarkaðar. Af þeirri ástæðu hafa þær ályktanir ver-
ið dregnar, að alla viðmiðanir skorti til að meta mengunarástand
hérlendis. Viðmiðanir eru þó sannarlega til. Víðtækar rannsóknir
á algengum mengunarefhum hafa verið gerðar á síðustu 20 árum.
Þær hafa leitt í ljós að líkaminn þolir, í mörgum tilfellum, aðeins
ákveðið magn þessara efiia. Þegar þau fara yfir ákveðin mörk koma
fram eitrunareinkenni sem geta valdið einstaklingnum varanlegum
heilsuskaða.
4.0 1 1 1 1
0.0 1 1 1 1
-4.0 0.0 4.0
Centimeters
Jafnvægispróf sýnir stöðugleika 6 ára barna sem standa upprétt
með lokuð augu. Blýmagn í blóði barns vinstri myndarinnar var
9,6 míkrógrömm í desilítra, en 42 míkrógrömm í desilítra í blóði
barns hægri myndarinnar.
Mörg þau efni sem er að finna
í umhvefismengun eru vel þekkt,
svo og áhrif þeirra. Vísindamenn'
fóru að rannsaka áhrif þeirra nán-
ar þegar ákveðin sjúkdómseinkenni
urðu algengari hjá einum hópi en
öðrum. Böm virðast vera sérstak-
lega viðkvæm fyrir mörgum af
þessum mengandi efnum og hafa
afleiðingar þegar komið í ljós. Nýj-
ar rannsóknir hafa einnig leitt í
ljós, að viðmiðunar- eða hættumörk
ákveðinna mengunarvalda, sem
fyrir fáum árum voru talin örugg,
hafa reynst of há - þol líkamans
er minna en áður var álitið. Eitt
af þessum varasömu efnum er blý.
Áhrif þess hafa talsvert verið rann-
sökuð og geta þau verið mikil og
varanleg.
Eitrunaráhrif blýs
Árið 1978 var birt grein í „Joum-
al of Pediatrics", tímariti um bama-
sjúkdóma, frá stofnun um heil-
brigðiseftirlit eða „Center for Dis-
ease Control“ undir yfirskriftinni
„Fyrirbyggjandi aðgerðir til að
koma veg fyrir blýeitmn í böm-
um“. Tilgangur greinarinnar var
að koma á framfæri við heilbrigðis-
stéttir, upplýsingum um greiningu
blýmagns í blóði bama og hvemig
meðhöndla eigi böm sem orðið
hafa fyrir eitrunaráhrifum af blýi
eða fengið blýeitmn.
Til skýringar er blýmagn í blóði
skipt í flokka eftir mælanlegum
blýstyrk. Rætt er um hækkandi
blýmagn í blóði þegar blýið mælist
30 míkrógrömm í desilítra af blóði.
Þegar blýmagnið er 50 míkró-
grömm eða meira er það farið að
hafa eitranaráhrif. Ef blýmagnið
er orðið 70 míkrógrömm eða meira
em bömin komin með blýeitmn,
jafnvel þó sjúkdómseinkenni hafi
ekki komið fram.
Blý í umhverfinu
Börn geta fengið blý vfða að,
úr fæðunni, umhverfínu, þ.e. af
gamalli málningu, úr gleijuðu
keramiki, glösum, niðursuðudós-
um, úr vatni sem kemur úr gömlum
tærðum blýrömm, úr jarðvegi, ryki
og úr andrúmsloftinu. Talið er að.
98 prósent af blýi í andrúmslofti
komi frá útblæstri bíla sem brenna
SPEKI DAGSINS
Annars byrði er öðrum
létt.
bensíni sem inniheldur blý. I við-
tali við Pétur Lúðvíksson sérfræð-
ing í heila og taugasjúkdómum
bama undir fyrirsögninni „Er
blýmengun í umhverfinu“, sem birt
var í Mbl. 29. sept. sl. kemur m.a.
fram, að þau líffæri sem viðkvæm-
ust em fyrir blýi em taugakerfið,
blóðið og ným. Þessi líffæri verða
fyrir skaða ef blýmagn í blóði fer
yfir ákveðin mörk. Blýmagn fyrir
neðan hættumörk táknar að hjá
bömum hefur orðið meiri upptaka
blýs en eðlilegt er jafnvel þó ekki
hafi komið fram sjúkdómseinkenni.
Böm frá fæðingu til þriggja ára
aldurs em í áhættuhópi vegna þess
að á því aldursskeiði er miðtauga-
kerfi þeirra að þroskast, efnaskipt-
in em ör og líkaminn að stækka.
Langtí maáhrif og
skert námsgeta
Reyndar em það langtímaáhrif
blýmengunar á böm sem nú veldur
mestum áhyggjum. Hættan er m.a.
sú að blý hefur tilhneigingu til að
setjast að í beinum bama sem orð-
ið hafa fyrir langvarandi blýmeng-
un. Einnig hafa rannsóknir (New
England Joumal of Medicine ’79)
verið gerðar á námsgetu bama sem
orðið hafa fyrir blýmengun og kem-
ur þar fram, að árangurinn var
lélegri hjá þeim sem vom með
hærra blýmagn í blóði. Afleiðing-
arnar virðast varanlegar. Rann-
sóknir leiddu í ljós að böm sem
orðið höfðu fyrir skyndilegri blý-
eitran, en fengið lækningu, vom
með skerta námsgetu miðað við
jafnaldra sína.
Skertjafiivægisskyn
I tímaritinu „Science News“, jan.
1989, er birt niðurstaða nýrra
rannsókna á áhrifum blýmengunar
á böm og vom þær gerðar við
læknaskólann í Cincinatti í Banda-
ríkjunum. Þar kemur fram að til
viðbótar við þá þekkingu sem þeg-
ar var til staðar um áhrif blýmeng-
unar á börn; skert námsgeta, sein-
þroska hreyfískyn, heymartraflan-
ir og skert minni, hafí komið í ljós
að aðeins þarf lítið blýmagn í blóði
til að skaða jafnvægiskyn bama.
Rannsóknimar sem verið hafa í
gangi síðan 1980, miðuðu að því
að rannsaka áhrif mikils blýmagns
í blóði á líkamlegt og andlegt heil-
brigði barna miðborgarinnar svo
og annarra barna sem líkleg vom
talin geta orðið fyrir eitmnum.
Mælingar voru gerðar á þriggja
mánaða fresti frá fæðingu bam-
anna til sex og hálfs árs aldurs.
Börn eru framtíð lands.
Við þessar rannsóknir veittu menn
því athygli, að mörg böm 4-5 ára
gömul gátu ekki gengið upp og
niður stiga nema styðja sig við
handrið með báðum höndum. Við
nánari rannsókn reyndust þessi
böm eiga erfiðara með að halda
jafnvægi en jafnaldrar þeirra.
Áhrif á taugastöðvar
Aðrar rannsóknir hafa leitt í ljós
að aukið blýmagn í blóði getur
haft áhrif á taugastöðvar og tmflað
taugaboð til og frá heila. Þar sem
jafnvægið byggir á aðsendum upp-
lýsingum frá taugastöðvum vom
bömin látin undirgangst ákveðin
próf. Þau vom látin standa í 30
sekúndur á 10 sm þykkum svampi
með opin og lokuð augu. í prófinu
vom könnuð snerpa skynfæra eins
og sjónar, viðtaka í fótum, hreyfan-
leika í liðamótum og örvun frá
miðeyra sem mikilvæg er fyrir jafn-
vægiskynið.
Niðurstaðan-rannsóknar á fyrstu
65 af 300 bömum, leiddu í ljós að
miðeyrað er mjög viðkvæmt fyrir
blýi og virtist beint samband vera
á milli blýmagnsins og jafnvægis-
skyns bamanna (sjá mynd).
Bhattacharya, sem stjómaði
þessum rannsóknum, sagði að blý-
magn mældist hvað mest í blóði
tveggja ára bama, en á því aldur-
skeiði em þau ötul við að rannsaka
umhverfið með því að setja upp í
sig sand og mold og hverskyns
msl sem getur verið blýmengað.
En einmitt á þessum aldri er taug-
kerfi vöðva að þroskast, en það er
mikilvægt fyrir jafnvægisskynið.
Lítíð blýmagn skaðlegt
Það vakti athygli við rannsókn-
imar, að blýmagnið í blóði þessara
bama reyndist aðeins vera 17,9
míkrógrömm í desilítra, sem er
langt undir því magni sem heil-
brigðiseftirlitið eða „Center for
Disease Control“ telur nú vera
hættumörk, eða 25 míkrógrömm-
um í desilítra.
Bhattacharya telur að með sér-
stakri þjálfun sé hægt sé að hjálpa
þessum börnum við að ná eðlilegu
jafnvægi, ef hægt yrði að ná til
þeirra mjög ungra. Julian Chis-
holm, sem er sérfæðingur 1 barna-
sjúkdómum við John Hopkins-
háskólann í Baltimore, telur að
mikilvægi þessara rannsókna felist
í því að beina blýrannsóknunum inn
á nýjar brautir. Athyglin hafi til
þessa aðallega beinst að áhrifunum
blýs á miðtaugakerfið en þessar
rannsóknir hafa sýnt fram á, að
blý hefur einnig áhrif á úttauga-
kerfið. Aðrir vísindamenn leggja
einnig til að kannað verði nánar
samband blýmengunar og tauga-
sjúkdóma barna.
Ekki er allt í „genunum"
Það er athyglisvert að á síðustu
tíu ámm hafa áætluð hættumörk
blýs í blóði verið lækkuð úr 40 í
25 míkrógrömm í desilítra. Þessi
lækkun hefur komið í kjölfar auk-
innar þekkingar á áhrifum blý-
magns í blóði bama. í ljós hefur
komið að margar þær truflanir sem
koma fram á taugastarfsemi stafa
ekki alltaf af meðfæddum galla á
erfðaefninu, utanaðkomandi áhrif
eins og frá blýi geta verið þar af-
drifarík.
Hér á landi er lítið vitað um
áhrif blýs á heilbrigði barna, þar
sem engar blóðrannsóknir hafa
verið framkvæmdar.
í viðræðum við kennara ungra
barna, ber þeim saman um að á
síðustu 10 ámm hafi komið fram
greinilegar breytingar á hegðunar-
mynstri ungra barna sem hefja
nám í skólum hér. Ung böm í dag
era órólegri og þau eigi erfiðara
með að einbeita sér að náminu, en
börn sem komu í skóla fyrir ára-
tug. Kennara vilja tengja ástandið
breyttum lífsstíl. En gætu skýring-
arnar ekki verið fleiri?
Mengnnarástand hér
á landi
Mengunarrannsóknir sem fram-
kvæmdar hafa verið hér á landi,
hafa leitt í ljós, að á ákveðnum
stöðum og við sérstakar aðstæður,
er umferðarmengun síst minni hér
en eriendis. Við búum einnig við
óvenjulegar aðstæður, illa stilltum
bílum er ekið hér um götur átölu-
laust og virðast engin áform vera
um að taka þau mál föstum tökum.
Þetta eru miklir mengunarvaldar.
í útblæstri þessara bíla em einnig
önnur efni, mun varasamari en blý,
sem valdið geta eitmnum hjá
viðkæmum einstaklingum.
Spurningin er, hver verður okkar
stefna í mengunarmálum?
M. Þorv.
Brauð án merkingar
Móðgun við neytendur
Margir hafa haldið því fram, að íjölmiðlar séu of neikvæðir í um-
fjöllun mikilvægra málaflokka eins og t.d. þeim sem snúa að íslenskri
framleiðslu. Jákvæð umræða er sögð virka örvandi og myndi beinlínis
hvetja menn til dáða í starfi.
Þar sem fullyrðingin er rökrétt
var ákveðið að „peppa liðið“ og
kynna gæði íslenskra brauða á
jákvæðan hátt og um leið þær
rannsóknir sem margir bakarar
hafa látið gera á innihaldi brauða
og eru hreint til fyrirmyndar.
(Mbl. 12. okt. ’89) Þessi jákvæða
umfjöllun sem við gáfum íslensk-
um brauðum átti að sýna þeim
bökumm sem leggja sig fram, að
framtak þeirra og framleiðsla
væri vel metin af neytendum. En
hún átti einnig á - jákvæðan
hátt - að hvetja „slóðana" til að
gera betur.
Hér urðu mér á mistök sem ég
hlýt að viðurkenna. Hin jákvæða
umfjöllun var eins og að „skvetta
vatni á gæs“, hún reyndist árang-
urslaus. Slóðarnir virðast hafa
tekið hana sem viðurkenningu á
ríkjandi ástandi og að með henni
væru þeir lausir frá öllum umbót-
um á heimavelli.
Samkvæmt reglugerð um
al bakarar, fengu frest til að fram-
fylgja þessu ákvæði og rann
síðasti fresturinn út 1. jan. sl.
Þrátt fyrir tvíframlengdan
frest, eru enn á boðstólum hér í
verslunum bæði heilhveitibrauð
og rúgbrauð sem ekki hafa neinar
merkingar. Þar em einnig brauð
Illa merktar brauðumbúðir.
sem aðeins eru merkt ákveðnum
brauðgerðum en hafa engar inni-
haldslýsingar eða framleiðsludag.
Framleiðendur þessara brauða
láta sér greinilega fátt um finnast
allt sem snýr að lögum og reglum
í þessum efnum. Slíkt er vanvirða
við neytendur og ögrun við þá
bakara sem leggja sig fram við
að framfylgja settum reglum.
M. Þorv.
merkingu neytendaumbúða fyrir
matvæli og aðra neysluvöru, eru
ákvæði um að á umbúðunum skuli
vera innihaldslýsing og eiga hrá-
efni og aukefni að vera skráð.
Nafn og heimilisfang framleið-
anda á einnig að koma þar fram.
Nokkrir framleiðendur þar á með-
íslenskt
gæðabrauð.