Morgunblaðið - 19.04.1990, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. APRIL 1990
Unglingar gegn ofbeldi
Hugleiðingar um áhrif myndmiðla
eftir Guðrúnu
Birgisdóttur
Það er ekki laust við að fólki hafi
brugðið þegar fjölmiðlar greindu frá
því að ofbeldi virtist fara vaxandi í
höfuðborginni. Upp á síðkastið hafa
síðan frekari fréttir af ofbeldi fengið
fólk til að leiða hugann að möguleg-
um orsökum. Útideild unglinga í
Reykjavík og samjtarfsaðilar veltu
fyrir sér þeirri staðreynd að ofbeldi
meðal unglinga yrði stöðugt meira
áberandi. Útideild lýsti einnig yfir
áhyggjum sínum varðandi viðhorf
margra unglinga til ofbeldis. Þetta
viðhorf er sagt einkennast af af-
stöðuleysi og því að unglingum þyk-
ir ofbeldi spennandi. Svokallaðar of-
beldisvikur undir yfirskriftinm Ungl-
ingar gegn ofbeldi eru afstaðnar og
þar var markmiðið að vinna gegn
ofbeldi og skapa umræðu meðal al-
mennings og ekki síst meðal ungl-
inga, um ofbeldi, bæði líkamlegt og
andlegt. í frásögnum af líkamlegu
ofbeldi kemur fram að það felist að
mestu í hnefahöggum og spörkum,
þótt hnífa- eða vopnaburður þeirra
sem að árásunum standa hafí auk-
ist Stór hluti ofbeldisins virðist án
tilefnis en í vissum unglingaklíkum
er álitið að um nokkurs konar pmann-
dómsvígslur" sé að ræða. A fundi
sem undirbúningsnefnd átaksins átti
með fréttamönnum kom fram að
eðli ofbeldis meðal unglinga hefur
breyst á allra síðustu árum. Ofbeldið
er sagt harðara og unglingarnir sem
þar eiga hlut að máli beita yfírveguð-
um og lærðum aðferðum. I umræðum
hafa menn velt fyrir sér orsökum
þessa aukna ofbeidis meðal unglinga
og meðal annars bent á að þeir ungl-
ingar sem nú eru á aldrinum 14-16
ára sé fyrsta kynslóðin sem vex upp
við hina svokölluðu myndbandabylt-
ingu. Hluti myndbanda á markaðin-
um eru myndir sem innihalda ofbeld-
isatriði, oft nokkuð hart ofbeldi. Hluti
ÞAD MAR9 BORGAR SK
AÐ LÁIA FAGMENN
í. Meistara- og verktakasambandi byggingamanna eru fag-
menn á öllum sviðum byggingariðnaðar. Hjá okkur fœrðu upp-
lýsingar um iðnaðarmenn og verktaka, sem eru í Viðgerðddeild
M .V. B. Við tryggjum að þú fáir bestu iðnaðarmenn sem völ er á
til að vinna fyrir þig. —Þannig er verkinu borgið.
AÐILAR VIÐGERÐADEILDAR M .V. B.
Almenna verkþjónusfan hf.
Nýbýlavegi 24, 200 Kópavogur s: 642280
Eggert Bergsson húsasmlðameistari
Daltúnl 36, 200 Kópavogur s: 43281
Eggert Steinþórsson húsasmfðamelstari
Ftfuseli 22, 109 Reykjavík s: 75359
Guðmann H. Ingjaldsson húsasmfðameistari
Dúfnahólum 4, 111 Reykjavík s: 73941
Guðmundur Guðbjartsson hf.
Kelduhvamml 7, 220 Hafnarfjórður s: 52165
Helgi G. Jónsson mólarameistari s: 42223
Nýbýlavegi 82,200 Kópav. (32280 skllaboð)
Hólmsteinn Pjetursson múraramelstari
Bugðulœk 7, 105 Reykjavfk s: 670020
Jónas Grétar Sigurðsson húsasmfðameistari
Safamýri 52, 108 Reykjavík s: 681112
Málningarþjónustan Hðfn hf. s: 667690
Vfðir Jóhannsson málarameistari 985-31016
Dvergholti 7, 270 Mosfellsbcer hs: 667678
Ólafur Óskar Einarsson múraram. s: 624426
Snœlandi 3, 108 Reykjavfk hs: 83877
Sigurður Ingi Georgsson húsasmfðameistari
Espigerði 18, 108 Reykjavfk s: 36822
Svavar Guðnl Svavarsson múrarameistari
(Miklubraut 50) s: 21508
Theódór J. Sólonsson húsasmfðam. s: 76747
Eyktarási 3, 110 Reykjavfk 985-25605
Eykt sf.
Vemd hf.
Smiðjuvegi 4b, 200 Kópavogur s: 641150
Þorstelnn Elnarsson húsasmfðam. s: 20626
Laufásvegi 48, 101 Reykjavfk 985-29055
Óm Jónsson múrarameistari
Hraunbrún 15, 220 Hafnarflörður s: 52938

Geymið auglýsJnguna
DAGS. 07.04. 1989
MEISTARA’ OG VERKTAKASAMBAND BYGGINGAMANNA
SKIPHQLTI 70-105 REYKJAVÍK - SÍMI 91-36282 - FAX 91-38082
þeirra unglinga sem horfír mikið á
myndbönd horfír gjarnan á svokall-
aðar ofbeldismyndir. Hveiju velta
menn fyrir sér sem hafa leitt hugann
að mögulegum áhrifum slíkra
mynda?
Áhrif Qölmiðla
Hlutverk fjölmiðla í nútímaþjóðfé-
lagi er mikilvægt. Þeir miðla upplýs-
ingum, færa okkur heim menningu,
skemmta okkur og eru okkur afþrey-
ing eftir amstur dagsins. En fjöl-
miðlarnir móta okkur og það er löngu
kunn staðreynd að áhrif fjölmiðla á
stóran hóp fólks má túlka sem þjóðfé-
lagsleg áhrif. Þjóðfélagið samanst-
endur fólks og öll áhrif sem stórir
hópar af fólki verða fyrir snerta þjóð-
félagið. Síðastliðna áratugi hafa
menn litið á áhrif þeirra á einstakl-
inginn í samhengi við öll önnur áhrif
sem þessi sami einstaklingur verður
fyrir.
Börn og unglingar eru hópur sem
sérstaklega hefur þótt ástæða til að
fylgjast með í allri umfjöllun um
áhrif fjölmiðla í nútíma samfélagi.
Þessi hópur þykir góður markaður
fyrir afþreyingarefni hvers konar og
mikið magn af lélegu efni stendur
bömum og unglingum til boða.
Aðstæður barna og unglinga í
fjölmiðlaflóði
Þegar byija á umræðu um áhrif
fjölmiðla á börn og unglinga þarf
fyrst að koma að aðstæðum þeirra
í nútímaþjóðfélagi.
Þær eru ekki þær sömu og aðstæð-
ur barna og unglinga voru fyrir 20
til 30 árum. Hægt er að draga sam-
an í átta atriði nokkrar staðreyndir
varðandi aðstæður barna og ungl-
inga í fjölmiðlaþjóðfélagi.
1. Börn í dag verða fyrir miklum
áhrifum frá auglýsingum, kvikmynd-
um, sjónvarpi, myndböndum og tón-
list svo einhveijir af miðium nút-
ímans séu nefndir.
2. Mörg börn eru mikið ein virka
daga vikunnar eða með jafnöldrum.
3. Mörg börn verða að vinna ein
úr þeim boðskap sem þau fá úr fjöl-
miðlunum.
4. Mörg böm (og fullorðnir) nota
sjónvarp og myndbönd sem eins kon-
ar flótta frá raunveruleikanum, oft
óþægilegum raunveruleika, yfír í eins
konar fjölmiðla-raunveruleika.
5. Mörg börn taka við boðskap
þessara miðla án þess að hafa nokk-
urt tækifæri til að skilja hvað það
er sem á sér stað til dæmis á sjón-
varpsskjánum.
6. Tími fullorðinna í dag með
börnum og unglingum markast oft
á tíðum af streitu hinna fullorðnu
eftir ef til vill langan vinnudag. (Víða
erlendis bætist síðan við atvinnuleysi
foreldra og það álag sem því fylgir.)
7. Mörg börn vantar viðfangsefni
í frítíma sínum eftir að skóla lýkur.
8. Mörg börn vantar traustar fyr-
irmyndir meðal hinna fullorðnu.
Það eru þessar staðreyndir úr
heimi barna og unglinga í dag ásamt
eiginleikum þeirra til að meðtaka
boðskap fjölmiðlanna sem gefa okkur
mynd af aðstæðum þeirra sem fjöl-
miðlaneytendur.
Islensk æska
Öll umræða um börn og hlutverk
fjölmiðla í uppvexti þeirra verður að
taka mið af uppvaxtarskilyrðum
þeirra og möguleika til þroska í
hveiju þjóðfélagi fyrir sig. íslensk
böm og unglingar í dag búa mörg
hver við það að bæði foreldri vinna
utan heimilis og vinnudagurinn er
jafnvel mun lengri en gengur og
gerist víða í kringum okkur. Ofan á
þetta kemur síðan að skóladagur
þessara barna og unglinga er styttri
en hjá jafnöldrum þeirra í nágranna-
löndunum.
í skýrsiu fulltrúadeildar Banda-
ríkjaþings á síðasta ári um óhóflegt
sjónvarpsgláp bama og leiðir til úr-
bóta kemur þetta meðal annars fram
um sjónvarpsneyslu þeirra f fjöl-
miðlaþjóðfélaginu Bandaríkjunum:
Þegar meðal barn í þessu þjóðfélagi
hefur náð 18 ára aldri hefur það
eytt frá 10.000 til 15.000 klukku-
stundum í að horfa á sjónvarp. Á
sama tíma hefur barnið meðtekið
meira en 200.000 auglýsingar af
skjánum. Að meðaltali hefur bamið
eytt meiri tíma í að horfa á sjónvarp
en í skóiaveru. Vegna þessa stóra
Guðrún Birgisdóttir
„En þegar börn eru far-
in að verja stórum hluta
frítíma síns fyrir fram-
an skjáinn í stað þess
að hafast eitthvað ann-
að að hlýtur það að
hafa áhrif.“
hlutverks sem sjónvarpið gegnir í lífi
barna í Bandaríkjunum hefur Banda-
ríkjaþing látið sig varða eðli sjón-
varpsdagskrár og áhrif hennar á
yngsta áhorfendahópinn. í' þessari
skýrslu er einnig bent á sem svo oft
áður í umfjöllun um börn og sjón-
varp að þótt sjónvarpið geti verið og
sé jákvæður miðiil, upplýsandi og
fræðandi setji menn spurningarmerki
við það hvort auglýsingasjónvarp
hafi nægjanlega uppfyllt skyldur
sínar hvað varðar sjónvarp fyrir börn.
Þá er og bent á þá staðreynd að sjón-
varpið beri oft á borð fyrir börn yfír-
borðskenndar og villandi upplýsingar
um þjóðfélagið og umheiminn. Að
sjónvarpið afskræmi raunveruleik-
ann og að mörg börn skynji það sem
þau sjá í sjónvarpinu sem eitthvað
sem er tengdara raunveruleikanum
en það er.
Kannanir á vegum Félagsvísinda-
deildar Háskóla Islands á sjónvarps-
venjum barna og unglinga á íslandi
benda á að til jafnaðar horfi íslensk
skólabörn á aldrinum 10-15 ára á
sjónvarp í um 27 klukkustundir á
hverri viku. Skólavika á íslandi er
um 30 klukkustundir og þegar haft
er í huga að börn horfa á sjónvarp
jafnt í jóla-, páska- og sumarleyfum
sem og á öðrum árstímum sést að
sjónvarp og myndbönd hafa vinning-
inn yfir tímann sem varið er í skólan-
um. Kannanir Félagsvísindadeildar
hafa einnig bent á fylgni milli aukins
sjónvarpsgláps skólabama og minnk-
andi bóklesturs þeirra. Árið 1979 var
meðaltal sjónvarpsgláps 13 klukku-
stundir og sömu böm lásu að meðal-
tali tæpar 7 sögubækur á viku. Árið
1985 voru þessar tölur 16 klukku-
stundir við sjónvarp á móti 4,4 bók-
um. Árið 1988 er klukkustundafjöld-
inn kominn í 27 klukkustundir á
móti 2,7 bókum. Kannanir á út-
breiðslu myndlykla á heimilum skóla-
barna í Reykjavík benda á að í kring-
um 70% heimila hafa myndlykla.
fiyndbandstæki em líklega á um það
bil 75% heimila skólabarna í höfuð-
borginni og fer sú eign vafalaust
vaxandi.
Áhrif of mikils sjónvarpsgláps
Hvaða þýðingu hefur það fyrir
þroska barna og unglinga að þau
verji stöðugt meiri tíma fyrir framan
sjónvarpsskjáinn? Hvaða þýðingu
getur það til dæmis haft fyrir mál-
þroska þeirra og hugsanagang?
Hvaða þýðingu getur það haft fyrir
þroska bams að einn aðalfélagi þess
er ef til vill sjónvarpið?
Einstaklingurinn þroskast sem
manneskja með því að vera með og
taka þátt í því sem gerist í kringum
hann. Einstaklingurinn tileinkar sér
þá menningu sem hann býr við með
því að taka þátt í lífinu og þróar
þannig með sér meðvitund sina og
skilning á umhverfi sínu. í samskipt-
um sínum við fullorðna tærir bamið
að setja orð og aðgerðir í stærra
samhengi og að nota málið sem
nokkurs konar verkfæri í samskipt-
um sínum við manneskjuna. í leikn-
um notar bamið málið, prófar sig
áfram. Of mikil sjónvarpsneysla
kemur niður á leik bamsins og sam-
veru þess með fullorðnum.
Það gerir bömum ekkert slæmt