Morgunblaðið - 26.07.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ Í990
Viðræður EFTA og EB:
Stærsti milliríkjasamning-
ur, sem Islendingar hafa
þurft að taka afstöðu til
— segir Jón Baldvin Hannib-
alsson, utanríkisráðherra
Uffe Elleman-Jensen, utanríkisráðherra Dana, og Jón Baldvin
Hannibalsson hafa deilt hart um Evrópumálin. Hér takast þeir í
hendur við opnun Mannréttindaráðstefiiunnar í Kaupmannahöfn
4. júní sl.
Formlegar viðræður milli
Evrópubandalagsins og
EFTA-ríkjanna hófust hinn 20.
júní sl. Töluverðar sviptingar
höfðu verið innan bæði EB og
EFTA í allmargar vikur áður
en þessar viðræður hófúst og
m.a. gætti vaxandi svartsýni
um að jákvæð niðurstaða feng-
ist í þessum fyrirhuguðu við-
ræðum í fjölmiðlum víða um
Evrópu.
Morgunblaðið hefúr átt við-
tal við Jón Baldvin Hannibals-
son, utanríkisráðherra um
þessar viðræður og horfúr í
samskiptum EB og EFTA og
fer það hér á eftir:
„Fréttaflutningur af sam-
skiptum EB og EFTA hefur ver-
ið afar neikvæður undanfarna
mánuði,“ segir Jón Baldvin.
„Margir hafa orðið til að ala á
efasemdum um vilja EB til samn-
inga við EFTA. Á vettvangi
Norðurlanda vakti það mikia at-
hygli þegar utanríkisráðherra
Dana, Uffe Ellemann-Jensen,
taldi EES (European Economic
Space) vera úr sögunni og hvatti
ríkisstjómir Norðurlanda til að
gefa þá hugmynd upp á bátinn,
en raða sér heldur upp í biðröð
með aðildarumsókn að EB (á
eftir Tyrklandi, Möltu og Aust-
urríki).
Formaður utanríkismála-
nefndar Evrópubandalagsþings-
ins, Willi De Clercq, kom næstur
fram á sjónarsviðið með harða
gagnrýni á það sem hann kallaði
heimtufrekju EFTA-ríkjanna.
Hann sagði EFTA-ríkin krefjast
sömu réttinda og aðildarriki EB,
án þess að vilja taka á sig skuld-
bindingarnar, sem fylgja hinu
yfirþjóðlega valdi framkvæmda-
stjórnarinnar. Oddvitar helstu
stjórnmálahópa Evrópubanda-
lagsþingsins tóku undir þessa
gagnrýni. Þeir sögðu að aldrei
kæmi til mála að þjóðþing
EFTA-ríkjanna fengi meira vald
innan hins Evrópska efnahags-
svæðis en Evrópubandalagsþing-
ið.
Þingmenn Evrópubandalags-
þingsins minntu á, að samningar
EFTA-EB um Evrópska efna-
hagssvæðið fæm fram skv. gr.
238 í Rómarsamningnum, en
samninga skv. þeirri grein ber
endanlega að leggja fyrir Evr-
ópubandalagsþingið til staðfest-
ingar.
Jafnframt urðu ýmsir meðlim-
ir framkvæmdastjómar EB til
þess að gagnrýna EFTA-ríkin
fyrir að hafa ekki staðið við yfír-
lýsta stefnu sína um að styrkja
EFTA, þ.e. að skuidbinda sig til
þess að koma á eftirlitsstofnun
og dómstóli innan EFTA.
Allt varð þetta til þess að ýta
undir tortryggni um gagnkvæm
heilindi í þessum samskiptum.
Þær raddir gerðust æ háværari
innan EFTA-landanna sem töldu
að EFTA-ríkin ættu ekki ann-
arra kosta völ en að sækja beint
um aðild að EB.“
— Er aðild að EB á dagskrá
hjá EFTA-löndunum?
„Á leiðtogafundi EFTA-ríkj-
anna í Gautaborg 12.—14. júní
gerðist tvennt, sem varð til þess
að eyða óvissu og tortryggni um
afstöðu EFTA annars vegar og
EB hins vegar til hugmyndarinn-
ar um Evrópska efnahagssvæð-
ið,“ segir Jón Baldvin.
„Hið fyrra var að EFTA-ríkj-
unum tókst að ná samstöðu um
sameiginlega samningsstöðu,
þ.m.t. ítrekuðu þau vilja sinn til
að framkvæma yfirlýsta stefnu
um að styrkja EFTA og að
tryggja jafn örugga framkvæmd
samningsins innan EFTA og í
EB með því að koma á fót eftir-
litsstofnun og sameiginlegum
dómstóli með EB, í tengslum við
Evrópudómstólinn í Lúxemborg.
Hitt atriðið, sem varð til þess
að draga úr óvissu um framt-
íðina, var að forseti fram-
kvæmdastjómar EB, Jacques
Delors, ítrekaði að forsendur EB
fyrir samningum við EFTA væru
óbreyttar og hefðu fremur
styrkst en hitt við lýðræðisbylt-
inguna í Austur-Evrópu.
Þetta kom fram bæði í við-
tölum Delors við leiðtoga EFTA-
ríkjanna og á fjölmennum blaða-
mannafundi sem haldinn var í lok
viðræðnanna. Þar vísaði Delors
til hinna risavöxnu verkefna sem
Evrópubandalagið stæði nú
frammi fyrir: Framkvæmd innri
markaðarins, breytingar á Róm-
arsáttmálanum, ákvörðunin um
að gera EB að einu gjaldmiðils-
svæði (EMU), ákvörðun um að
koma upp nýjum stofnunum til
að efla pólitískt samstarf EB-
ríkja, sameining Þýskalands,
samningar við Austur-Evrópu-
löndin og samningarnir við
EFTA um EES.
Með vísan til þessara risa-
vöxnu verkefna sagði Delors af
og frá að EB gæti tekið upp
tvíhliða samninga við einstök
EFTA-ríki og þaðan af síður tek-
ið við nýjum aðildarlöndum fyrr
en á seinni hluta áratugarins.
Þar með vísaði hann á bug
tillögum danska utanríkisráð-
herrans um að Norðurlönd sæktu
þegar í stað um aðild að EB og
áréttaði pólitískan vilja Evrópu-
bandalagsins til þess að hefja
hið fyrsta samninga um Evr-
ópska efnahagssvæðið."
— Um hvað snúast þessar
samningaviðræður?
„Hinn fyrirhugaði samningur
um Evrópska efnahagssvæðið
(EES) er sennilega viðamesti
milliríkjasamningur sem nokkru
sinni hefur verið gerður. EFTA-
ríkin hafa fyrir sitt leyti sam-
þykkt að gera lög og reglur EB
á samningssviðinu að sameigin-
legum lagagrundvelli EES. Þessi
lög eru um 1400 taisins og
mælast um 30 þús. 'bls. af laga-
texta. Þetta er viðameiri laga-
bálkur en t.d. allt íslenska laga-
safnið. Allt þetta lagasafn þarf
að bera nákvæmlega saman við
íslenska löggjöf og leggja síðan
allan samninginn í heild sinni
fyrir Alþingi til lokasamþykktar.
Efni samningsins er þríþætt:
1. Grundvallarreglur EB um
innri markaðinn, þ.e.a.s. um
frelsin frjögur, munu ná yfir
allt svæðið. Hér er um að
ræða frelsi í viðskiptum með
vörur, fjármagn, þjónustu
sem og einn sameiginlegan
búsetu- og atvinnumarkað.
Gert er ráð fyrir að þessi
fríverslunarsamningur geti
síðan smám saman þróast
yfir í tollabandalag, þ.e. að
viðskipti við þriðja aðila verði
einnig samræmd t.d. með
sameiginlegum ytri tolli. Ytri
tollar EFTA og EB eru hins
vegar lágir og munu fyrirsjá-
anlega fara enn lækkandi á
næstu árum, m.a. sem afleið-
ing af GATT-samningnum.
2. Annað meginatriði samnings-
ins varðar svokölluð sam-
starfssvið, sem eru fjölmörg
en þessi veigamest: Vísindi
og rannsóknir, samræmda
próf- og starfsréttindi, æðri
menntun og starfsþjálfun,
samstarf um umhverfisvarnir
og aðgerðir gegn mengun,
samræmd félagsleg réttindi,
samstarf á sviði ferðamála
o.fl.
3. Loks mun samningurinn
kveða á um stjórnun hins
Evrópska efnahagssvæðis,
þ.e. hvernig tryggð verði
samræmd framkvæmd samn-
ingsins á svæðinu öllu, þ.m.t.
eftirlit með samningum og
lausn deilumála. Einnig er
gert ráð fyrir að jafnvægi
verði milli réttinda og skuld-
bindinga beggja aðila. Af
hálfu EFTA er lögð áhersla
á að tryggja EFTA jafnan
rétt við undirbúning og töku
ákvarðana um ný lög og regl-
ur sem gilda eiga á svæðinu
öllu eftir 1993. Af hálfu EB
er lögð áhersla á að það sam-
starf megi undir engum
kringumstæðum skerða sjálf-
stæði EB í innri ákvörðunar-
ferli, þ.e. að EFTA geti ekki
haft neitunarvald, ef upp
kemur ágreiningur milli aðila,
gegn nýjum lögum sem gilda
eiga innan EB.“
— Hvenær gerir þú ráð fyrir
því að þessum samningum ljúki?
„Af hálfu EFTA er stefnt að
því að ljúka samningum fyrir
árslok 1990. Af hálfu Italíu, sem
verður formennskuland EB á
seinni hluta þessa árs, hefur
sama markmiði verið lýst. Fram-
kvæmdastjórn EB telur hins veg-
ar að samningarnir muni taka
allt að eitt ár, þ.e. að samningum
ljúki ekki fyrr en um mitt ár
1991. Eftir að sjálfur samningur-
inn liggur fyrir mun fyrirsjáan-
lega taka langan tíma að kynna
hann og ræða í einstökum að-
ildarlöndum og fá hann staðfest-
an í þjóðþingum. Báðir aðilar eru
sammála um að samningurinn
um Evrópska efnahagssvæðið
skuli koma að fullu til fram-
kvæmda á sama tíma og innri
markaður EB, þ.e. fyrir árslok
1992. “
f Hvaða fyrirvara hefur ísland
helst sett fram í þessum viðræð-
um?_
„Á ráðherrafundi EFTA í
Gautaborg var rækilega farið
yfir það mál. Niðurstaðan er sú
að EFTA-ríkin skilgreindu 12
meginmál, sem vörðuðu þjóðar-
hagsmuni einhvers EFTÁ-land-
anna og verði þess vegna að
semja um sérstaklega, fyrir utan
aðlögunartíma, sem varðar
framkvæmd ýmissa minni mála.
Fyrirvarar af íslands hálfu
varða einkum tvennt:
Eignarrétt útlendinga og rétt
til fjárfestingar í fyrirtækjum
sem nýta grundvallarauðlindir
þjóðarinnar, sem hún byggir af-
komu sína á (fiskistofnarnir og
orkulindirnar). Hinn fyrirvarinn
varðar fijálsan atvinnu- og bú-
setumarkað._ Það er sams konar
fyrirvari og ísland setti varðandi
þátttöku sína í hinum sameigin-
lega Norræna markaði. Skv.
þessum fyrirvara gætu íslensk
stjórnvöld stöðvað innstreymi
fólks ef það raskaði fyrirsjáan-
lega jafnvægi á vinnumarkaðn-
um eða leiddi til hættu á meiri-
háttar atvinnuleysi.
íslendingar hafa aldrei þurft
að beita fyrirvaranum í samn-
ingnum um Norræna vinnu-
markaðinn. Þvert á móti hefur
útstreymi íslendinga til Norður-
landa verið rúmlega fimm sinn-
um meira en innstreymi Skand-
inava til Islands."
— Hvað um fríverslun með
fisk?
„Að því er varðar kröfuna um
fríverslun með fisk þá er hún
ekki skilgreind sem séríslenskur
fyrirvari. Ástæðan er sú að ís-
lendingar hafa fengið framgengt
kröfunni um fríverslun með fisk
innan EFTA sem kom til fram-
kvæmda 1. júlí sl. og þar með
hafa EFTA-ríkin sameiginlega
sett fram kröfuna um fríverslun
með fisk. Hún er heldur ekki
krafa um undanþágu frá reglum
inni markaðarins heldur þvert á
móti krafa um að útfæra grund-
vallarregluna um fríverslun
þannig að hún nái til breiðara
vörusviðs.
í inngangsræðu Ulfs Din-
kelspiels f.h. EFTA-ríkjanna í
heild, á fyrsta samningafundin-
um, var krafan um fríverslun
með fisk sett fram efst á blaði
sem sameiginleg krafa EFTA-
ríkjanna.“
Evrópska efnahagssvæðið
verður, ef um semst, langstærsta
markaðsheild sem til er í heimin-
um með 350 millj. íbúa. Rann-
sóknir benda til að framundan
sé nýtt vaxtarskeið í Evrópu sem
hinn innri markaður framkallar.
Nýir markaðir opnast, sam-
keppni harðnar, fyrirtæki renna
saman, fjárfesting nýtist betur,
Evrópa verður betur samkeppn-
ishæf í vaxtargreinum hátækn-
innar, milljónir nýrra starfa
munu verða til, lífskjör munu
batna og neysla aukast. Þátttaka
í hinu sameiginlega Evrópska
efnahagssvæði mun því opna ný
tækifæri fyrir þá, sem standast
samkeppnina.
Hins vegar era ýmsir, sem
óttast að jaðarsvæðin muni drag-
ast aftur úr þar sem smáríki
muni glata efnahagslegu sjálfs-
forræði og valdið færist óhjá-
kvæmilega til miðjunnar.
Skoðanakannanir á sl. hausti
bentu til þess að almenningur á
íslandi væri afar fáorður um
EFTA og EB og fyrirhugaða
samninga um Evrópskt efna-
hagssvæði, kosti þeirra og galla
fyrir ísland. Nú þegar samningar
eru hafnir og í besta falli ár til
stefnu, þar til samningum lýkur,
verður því ekki lengur slegið á
frest að taka afstöðu. Samning-
urinn um Evrópskt efnahags-
svæði er stærsti milliríkjasamn-
ingur sem Islendingar hafa
nokkru sinni þurft að taka af-
stöðu til. Við erum á sögulegum
tímamótum. Niðurstaðan mun
skipta sköpum fyrir þróun
íslensks þjóðfélags langt fram á
næstu öld,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson, utanríkisráð-
herra, að lokum.