Morgunblaðið - 29.11.1990, Síða 56

MDIÍGVNHLÁÐIÐ FIMMTUDAGUR '29. NÖVEMBER >1990
Milutin Kojic
heiðursræðis-
maður — Minning
Fæddur 16. febrúar 1922
Dáinn 19. nóvember 1990
í dag kveðjum við mág minn og
vin, Milutin Kojic, og langar mig
því til að minnast hans með nokkr-
um kveðju- og þakkarorðum.
Milutin Kojic fæddist í Zakútu í
Serbíu í Júgóslavíu hinn 16. febrúar
1922. Foreldrar hans voru hjónin
Milunka og Aleksander Kojic. I
Júgóslavíu ólst Milutin upp og þar
hlaut hann sína menntun. Áð loknu
prófi í utanríkisviðskiptum frá há-
skólanum í Belgrad lá leiðin til New
York.
í New York kynntist hann systur
minni, Guðrúnu Óskarsdóttur
(Hamely),_ og í framhaldi af því kom
hann til íslands og voru þá örlög
þeirra ráðin. Þau giftu sig í Belgrad
9. nóvember 1954. Á þeim tíma
voru samgöngur mjög heftar við
Austur-Evrópu sökum járntjaidsins
og óttuðumst við systkinin að við
fengjum ekki framar notið návistar
systur okkar, en sá ótti reyndist sem
betur fer ástæðulaus.
Eftir tveggja ára dvöl í Belgrad
fluttu Hamely og Milutin til Islands
og hér í Reykjavík hafa þau átt
heimili siðan. Hér eru líka dæturnar
íjórar fæddar og búsettar. Milutin
tókst fljótt að aðlaga sig nýju þjóð-
félagi sem á svo margan hátt var
ólíkt hans. Góð tengsl mynduðust
milli hans og íslendinga og hér
eignaðist hann marga samstarfs-
menn, sem bundust honum vináttu-
böndum.
Eftir að Milutin fluttist til íslands
starfaði hann fyrst á Keflavíkur-
flugvelli en síðar rak hann í nokkur
sumur síldarsöltunarstöðina
Óskarsstöð á Raufarhöfn ásamt
svila sínum, Einari Sigurðssyni.
Snemma á starfsárum sínum stofn-
aði Milutin til gagnkvæmra við-
skipta- og menningartengsla milli
Júgóslavíu og íslands og hafði milli-
göngu um komu júgóslavneskra
verktakafyrirtækja hingað vegna
stærri virkjana. Þá annaðist hann
og greiddi fyrir útflútningi á
íslenskum framleiðsluvörum, aðal-
lega ull, til heimalands síns. Milutin
var tilnefndur heiðurskonsúll Júgó-
slava á íslandi árið 1967. Sem vott
um það traust og þá virðingu, sem
hann naut í heimalandi sínu, veitti
ríkisstjóm Júgóslavíu honum hina
júgóslavnesku alþýðuorðu með gull-
stjörnu árið 1988. Milutin Kojic var
vandaður maður og hafði sterkan
persónuleika. Með störfum sínum
átti hann mikinn þátt í að efla og
glæða viðskipta- og vináttutengsl
Júgóslava og íslendinga.
Það em einmitt vináttutengslin
sem mér em efst í huga nú þegar
ég lít til baka, vináttutengsl sem
aldrei bar skugga á. Þegar litið er
yfir langa samfylgd er margs að
minnast. Tengslin milli fjölskyldna
okkar hafa alltaf verið mjög náin
og mikill samgangur milli heimil-
anna. Þetta á bæði við um okkur
systurnar og börnin okkar, en þau
hafa alltaf verið aufúsugestir á
báðum heimilunum, og það sama á
við um tengda- og barnabömin.
Söknuður okkar allra er því mikill.
Jón, maðurinn minn, og Milutin
bundust strax sterkum vináttu-
böndum. Þeir unnu saman að sam-
eiginlegum áhugamálum og studdu
hvor annan í störfum, gleði og
hryggð. Þegar Jón féll frá 1984
fann ég best og mest hve góðan
vin ég átti og sú vinátta sem Milut-
in og Hamely hafa sýnt mér og
bömum mínum í orði og verki er
ómetanleg.
Hér á árum áður ferðuðust Jón
og Milutin mikið um ísland, einnig
fóru þeir í veiðiferðir og nutu úti-
verunnar saman. Minningar frá
• slíkum ferðum voru oft rifjaðar upp
á góðum stundum. Einkum minntist
Milutin páskaferðar sem farin var
í Öræfasveit fyrir um það bil aldar-
fjórðungi, en þá léku veðurguðimir
stórt hlutverk og gerðu ferðina að
eftirminnilegu ævintýri.
En á sama hátt og ísland opnaði
sinn ævintýraheim fyrir Milutin þá
gengum við á vit ævintýranna í
Júgóslavíu. Hamely og Milutin hafa
ávallt dvalist á æskustöðvunum í
Zakútu á sumrin og enda þótt dæt-
umar hafi stundað nám hér á ís-
landi yfir vetrartímann þá fengu
afi og amma að njóta samvistanna
við þær og fjölskylduna alla á sumr-
in. Við hjónin áttum þess kost að
heimsækja þau nokkrum sinnum
þangað. Einnig hafa börnin okkar
og þeirra fjölskyldur notið gestrisni
fjölskyldunnar í Zakútu, og Halla,
yngsta dóttirin, dvaldi einu sinni
sumarlangt á þessu mæta heimili,
þar sem gestunum frá íslandi hefur
ætíð verið tekið opnum örmum.
Það að upplifa sveitina í Zakútu
og mannlífið þar er ævintýri út af
fyrir sig og öllum ógleymanlegt.
Állt er svo frábrugðið því sem við
eigum að venjast og enda þótt
tæknin hafi nú á seinni ámm breytt
ýmsu þar þá er samt mjög margt
sem enn er unnið á sama hátt og
tíðkast hefur mann fram af manni.
Fólkið í sveitinni vinnur hörðum
höndum og oft er vinnudagurinn
bæði langur og strangur, en þrátt
fyrir það er stutt í brosið. Mjög
áberandi þættir í eðli þessa fólks
eru góðvild og gestrisni. Foreldrar
Milutins og systkini hafa alla tíð
boðið íslenska vini og vandamenn
hans hjartanlega velkomna, og það
sama á við um nágrannana í sveit-
inni. Þeir hafa líka viljað sýna vin-
áttu sína og verið ötulir við að bjóða
heim hinum erlendu gestum, slík
er samkenndin í sveitinni. Þar er
glaðst með glöðum en líka sam-
hryggst með sorgmæddum. Núna
ríkir sorg í Zakútu og á sama tíma
og útför Milutins Kojic fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík mun
verða haldiri minningarathöfn í
kirkjunni í sveitinni hans.
Á sama hátt og hjónaband Milut-
ins og Hamelyar varð til þess að
ættingjar og vinir þeirra fóru að
ferðast til Júgóslavíu þá hafa líka
nokkrir júgóslavneskir vinir og
vandamenn komið til íslands. Það
hefur því verið mér og fjölskyldu
minni mikil ánægja að geta að
nokkru endurgoldið gestrisni þessa
góða fólks. Ég vil sérstaklega nefna
hve ánægjulegt það var að foreldrar
Milutins skyldu geta heimsótt son
sinn og fjölskyldu hans í Reykjavík,
en þau hjónin komu nokkrum sinn-
um og dvöldust hér um tíma.Síðast
kom Aleksander árið 1986, þá orð-
inn ekkjumaður.
Eins og að líkum lætur var mik-
ill gestagangur á heimili Hamelyar
og Milutins. Þangað komu bæði
þjóðhöfðingjar og alþýðufólk og
nutu gestrisni og hjálpsemi húsráð-
enda, en þau hjónin voru mjög sam-
hent um að taka sem best á móti
gestum sínum og láta þeim líða
vel. Matarboðin þeirra voru engu
lík. Oft var undirbúningur einstakra
rétta hafinn nokkrum dögum áður
og tók Milutin ekki síður þátt í elda-
mennskunni en kvenfólkið á heimil-
inu, ekki síst þegar bera átti á borð
júgóslavneska rétti. Já, þær eru
margar góðu stundirnar sem við
höfum átt á heimili systur minnar
og mágs og átti Milutin ekki síst
þátt í því að gera þessar stundir
ánægjulegar með ljúfmannlegri
framkomu sinni og glettnum til-
svörum.
Nú á kveðjustund verður okkur
hugsað til þess hvets við höfum
notið og hvað við höfum misst. Með
hrærðum huga og söknuði viljum
við öll þakka samfylgdina. Minning-
in um merkan heiðursmann og góð-
an fjölskylduvin mun lifa.
Erna Óskarsdóttir og
fjölskylda.
Við skyndilegt fráfall góðs vinar
er maður óþægilega minntur á, að
enginn á sér morgundaginn vísan.
Hann var nýlega kominn heim
af Borgarspítalanum á góðum bata-
vegi eftir umferðarslys. Tvisvar
heimsótti ég hann á spítalann, þar
sem svo vel var fyrir öllu séð og
umhyggjan fyrir sjúklingunum slík
að hans mati, að hann mátti til með
að lýsa því fyrir mér með mörgum
fögrum orðum. Þegar ég kom í
þriðja sinn var hann útskrifaður og
kominn heim á Flyðrugranda.. Fjór-
um dögum síðar kom kallið mikla.
Nú er lífshlaup hans allt orðið
að minningum. Minningum um góð-
an dreng, farsælan í öllu, sem hann
tók sér fyrir hendur. Hann var
sinnar eigin gæfu smiður eins og
títt er komist að orði um menn, sem
af atorku brjótast áfram í lífínu og
skapa sér sjálfir starfsgrundvöll
ævinnar í framandi landi langt frá
fóstuijarðar ströndum.
Kojic var fæddur í héraðinu Zak-
uta í Serbíu 16. febrúar 1922. Þar
ólst hann upp og þurfti að þola
hörmungar síðari heimsstyijaldar-
innar og alla þá grimmd og mann-
vonsku sem henni fylgdu. í þeim
hildarleik stóð líf hans og annarra
föðurlandsvina, félaga hans, oft
tæpt án þess að frásagnir af þeim
ósköpum verði tíundaðar nánar hér.
Heyrt hefí ég sagnir frá þessum
tíma í Júgóslavíu af grimmdarverk-
um sem þeir sem við bjuggu gleyma
aldrei.
Að stríðinu loknu aflaði hann sér
menntunar á sviði utanríkisvið-
skipta við háskólann í Belgrad og
lauk þaðan prófi árið 1950. Þaðan
lá leiðin til New York þar sem hann
starfaði fyrir ríkisfyrirtækið In-
vest-Import.
í New York kynntust þau Ham-
ely og Kojic og voru þau gefin sam-
an 9. nóvember 1954. Fyrstu tvö
árin bjuggu þau í Belgrad en fluttu
þá til íslands og áttu hér heimili
síðan.
Kvonfang vinar míns Kojic mun
hafa ráðið því að þau ákváðu að
búa á íslandi. Þar hefir íslendingur-
inn í Hamely orðið Serbanum í
Kojic yfirsterkari.
Fyrir mann með hans menntun
var ekki að miklu að hverfa hérlend-
is á hans sérsviði. Útflutningsversl-
un á framleiðsluvörum þjóðarinnar
hefir allt til þessa dags verið að
mestu tengd og bundin útflutnings-
samtökum með allt að því einokun-
araðstöðu.
Mörgum hefði nú ekki þótt
árennilegt að ætla sér að byggja
upp lífsstarf á útflutningi íslenskra
framleiðsluvara, en ekki honum.
Hann sá, að íslenska ullin bauð
uppá sérstaka eiginleika og ein-
beitti sér að útflutningi á ullarbandi
og framleiðslu í Júgóslavíu, Aust-
urríki og víðar á peysum og öðrum
fatnaði sem ullin hentar vel til, auk
þess sem hann hafði milligöngu um
sölu á öðrum íslenskum afurðum.
Þá vann hann einnig markað fyrir
júgóslavneskar vörur hérlendis og
flutti þær inn. Þetta var í stórum
dráttum lífsstarf Kojic, ásamt því
að vera ræðismaður á Islandi fyrir
þjóð sína, en það var oft á tíðum
umfangsmikið og tímafrekt starf.
Heimili þeirra hjóna, sem alla tíð
hefur borið þjóðrækni þeirra beggja
fagurt vitni, stóð alltaf opið löndum
hans, hvort sem um var að ræða
einstaklinga, sem komu hér til
lengri eða skemmri dvalar, opinbera
embættismenn, skákmenn sem
komu hingað til skákmóta, eða heil
landslið í handknattleik sem ekki
var talið eftir sér að taka á móti,
veita og fagna í góðra vina hópi.
Fjölskyldan hefír ætíð verið eink-
ar samhent og ræktað arfleifð og
menningu Serba og Islendinga með
einstökum hætti. Dæturnar fjórar
heita allar íslenskum og serbnesk-
um nöfnum. Tala tungu beggja
þjóðanna jöfnum höndum og þegar
vænta má komu farfugla hingað til
lands á vorin var fjölskyldan flogin
til Zakuta og dvaldi þar sumar-
langt, nú síðustu árin ásamt barna-
börnum og var þá dvalið í eigin
húsi, sem þau hjónin reistu sér í
sveitinni í Zakuta. Þetta stóra fram-
tak að reisa sér hús á heimaslóðum
er lýsandi dæmi um ættjarðarást
Kojic og þau sterku bönd, sem eig-
inkona, börn og barnabörn hafa frá
upphafí tengst við fæðingarhérað
hans og ættingja þar búandi.
Það var fjölskyldunni mikill fögn-
uður, þegar brúðkaup næstyngstu
dótturinnar stóð þar í sveit fyrir
nokkrum árum með þátttöku fjölda
vina héðan að heiman.
Kojic naut þess einnig að foreldr-
ar hans komu hingað til lands
nokkrum sinnum og fengu með
þeim heimsóknum að kynnast um-
hverfi og þjóðfélagsháttum í þessu
öðru heimalandi hans. •
Á fyrsta dvalarári hans hérlendis
tókst með okkur Kojic og fjölskyld-
um okkar einlæg vinátta sem aldrei
hefir rofnað. Segja má, að móðir
mín, sem nú er 92 ára, hafí lagt
hornsteininn að þessari vináttu,
þegar henni hugkvæmdist að bjóða
Kojic og fjölskyldu til sviðaveislu
fyrir röskum 30 árum. Þegar boðið
er uppá jafn þjóðlegan mat og heit
svið er aldrei hægt að gera sér
grein fyrir því fyrirfram, hvernig
bömum og útlendum manni úr fjar-
lægu landi líki slík matföng. Teflt
var því á tvær hættur með það
hvemig til tækist. Reyndin varð sú,
að á hveiju ári síðan hefir sviða-
veisla verið árlegur viðburður og
þá gjama að haustlagi, en komið
hefir þó fyrir að vegna fjarvista
einhverra þeirra, sem hafa áunnið
sér seturétt í sviðaveislu, hefur
þurft að fresta veislunni frameftir
vetri. Osk móður minnar var ætíð
sú, að enginn mætti missa af þess-
um viðburði, sem þar átti að vera
með. Undirbúningur fyrir sviða-
veislu haustsins var hafínn en dag-
setning ekki ákveðin. Nú verður
þessari gleðistund frestað um sinn,
en venjunni haldið í heiðri til að
rækta vinskapinn og heiðra minn-
ingu þeirra, sem ekki geta verið
með lengur.
Skyndilega er nú rannin upp
kveðjustund. Kojic verður minnis-
stæður vinum sínum vegna mann-
kosta sinna. Atorka, hógværð og
drenglyndi vora hans aðalsmerki
og einkenndu líf hans allt.
Sárastur er söknuður eiginkonu,
bama og barnabama, en minningin
um umhyggjusaman og vamm-
lausan mann, sem allstaðar lét gott
af sér leiða mun hjálpa þeim yfír
þröskuld sorgarinnar, ásamt trúnni
á þann sem öllu ræður.
Hannes Þ. Sigurðsson
í dag kl. 13.30 fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík útför
Milutins Kojic,_ heiðursræðismanns
Júgóslavíu á íslandi, tengdaföður
míns, sem lést á heimili sínu 19.
nóvember síðastliðinn.
Milutin var fæddur 16. febrúar
1922 í þorpinu Zakuta í Serbíu í
Júgóslavíu. Hann ólst þar upp og
gekk til mennta þar nærri, þar til
grimmd og skelfing seinni heims-
styijaldarinnar helltist yfír héraðið
í mynd aftökusveita nasista. í
fjöldamorðunum íKragujevac 1941
mátti hann þola missi nærri allra
skólafélaga sinna og síðasta ár
styijaldarinnar barðist hann með
skæraliðum til að frelsa land sitt
undan morðingjunum. Um reynslu
sína á þessum áram var hann yfír-
leitt fámáll, en af þeim fáu orðum
sem féllu mátti heyra að mark þessa
óhugnaðartíma var djúpt.
Að stríðinu loknu tók hanri til
hendinni, eins og aðrir ungir hug-
sjónamenn hinnar nýju Júgóslavíu,
við endurreisn landsins undir merkj-
um kommúnistaflokks Titos. Hann
starfaði við ungmennahreyfíngu
flokksins, varð ritari flokksdeildar
sinnar og stjómaði útgáfufyrirtæk-
inu Novi Dani (Nýir tímar).
Árið 1950 lauk hann prófí í
milliríkjaviðskiptum frá háskólan-
um í Belgrad og þaðan lá leiðin til
New York sem sendifulltrúi á veg-
um ríkisverslunarfyrirtækisins In-
vest — Import. Þár kynntist hann
Guðrúnu, dóttur Óskars Halldórs-
sonar útgerðarmanns og Guðrúnar
Ólafsdóttur konu hans. Milutin og
Guðrún Óskarsdóttir vora gefin
saman í Belgrad 9. nóvember 1954.
Eftir tveggja ára dvöl þar, fluttust
þau hjónin til íslands, stofnuðu hér
heimili og eignuðust fjórar dætur,
Irenu, Helenu, Milunku og Aleks-
öndru.
Milutin hóf fljótlega að starfa að
viðskiptum milli íslands og Júgó-
slavíu og fyrir störf sín var hann
tilnefndur heiðursræðismaður
Júgóslavíu á íslandi árið 1967. Um
svipað leyti hóf hann að flytja
íslenskt ullarband til Júgóslavíu og
fljótlega urðu þau umsvif að hans
meginstarfi. í kringum þessa vöra
og hönnuðinn Dobrilu Smiljanic
byggðist svo upp blómlegur heim-
ilisiðnaður í grennd við þorpið
Sirogojno. Peysurnar þaðan era
seldar um allan heim og bera því
víða hróður landa hans beggja.
Árið 1988 þáði Milutin úr hendi
forseta Júgóslavíu á heimili sínu
hér í Reykjavík hina Júgóslavnesku
Alþýðuorðu með Gullstjömu, vegna
starfa sinna í þágu landsins á svið-
um viðskipta og stjórnmála.
Milutin átti djúpar rætur þar sem
sveitin Zakuta er. Þar var ekkert
til sparað til að gera fjölskyldu sinni
og sveitungum vel. Hann lagði mik-
ið kapp á að Zakuta yrði og væri
annað heimili Guðrúnar og dætra
þeirra og síðustu árin var hans
helsta áhugamál húsið sem hann
reisti Ijölskyldu sinni við hlið húss
foreldra sinna þar. Þangað flutti
fjölskyldan sig á hveiju sumri og
þar kvæntist ég Milunku fyrir sex
áram.
Milutin var eilíft að betrambæta
og lagfæra kringum húsið og garð-
inn og allt vildi hann að ég lærði,
hvort sem var leyndardómar vínvið-
ar eða sláttur með orfí og ljá. Hann
var seinþreyttur til skipulagningar
verkefna langt fram í tímann, því
aldrei var of vel um fjölskyldu hans
búið að hans mati og sveitavistin
skyldi vera okkur jafn kær og hún
var honum. Hann sagði sögur af
liðinni tíð, fékk rómantískt blik í
auga og svo var hann kominn af
stað, nú skyldi byggja eldunarhús,
rækta einhvem góðan ávöxt eða
bæta enn einni trjátegundinni í
garðinn. Svo var það gert. Við
skyldum öll saman fá að lifa það
sem bjartast var í æskuminningum
hans.
Milutin tók við mér sem ég væri
af hans eigin blóði og gerði sér
sérstakt far um að ég yrði heima-
maður í Zakuta, bæði í augum sveit-
unga sem og í mínu eigin hjarta.
Það að honum hafði tekist það ætl-
unarverk sitt fann ég aldrei betur
en þegar við urðum tveir eftir á
svölunum á síðkvöldum og nutum
engisprettukórsins í þess konar
þögn sem einungis bestu vinir eiga
saman. Ég mun sakna þess að sjá
vin minn næst er ég sit þar. Nær-
vera hans mun samt vera í nætur-
kyrrð sveitarinnar og ég veit að
hann lifir í þeim friði hér eftir.
Karl Aspelund
Milutin Kojic dó skyndilega
mánudaginn 19. nóvember sl. á
heimili sínu Flyðrugranda 20 í
Reykjavík.
Kojic, eins og hann var kallaður
meðal vina, fæddist 16. febrúar
1922 í Sakuta, sem er lítið serbn-
eskt sveitaþorp. Kojic fór ekki í
búrekstur eins og flestir ungir menn
í Sakuta, heldur í menntaskóla og
seinna í háskóla, þar sem hann
stundaði nám í utanríkisverzlun.
Vegna hersetu nasista frá 1941 til
1945 tafðist nám hans, og hann tók
þátt í skæraliðastríði Titos. Eins
og margir aðrir á þeim tíma gekk
Kojic í kommúnistaflokkinn em