Morgunblaðið - 13.04.1991, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. AfRÍL, 199,1
íslandi. Einnig er þarna gamall
danskur silfurpeningur, þar sem
nafnið ísland er fyrst letrað á mynt.
Sumir þessarra peninga eru listavel
gerðir og slegnir, svo sem Land-
grunnspeningurinn. Ég er viss um
að það má nota hann í brúnni á tog-
ara til að toga eftir, svo greinilegar
eru dýptarlínurnar. Segja má að sýn-
ingin á landakortum, þau elstu eru
frá 16. öld og á öll þeirra hefir ís-
land verið teiknað, tengist minnis-
peningunum með íslandsmyndinni.
Er þarna einstakt mótivsafn minnis-
peninga, sem svo landakortin undir-
strika.
Ég bendi öllum lesendum blaðsins
á þessa merku sýningu í hjarta bæj-
arins. Látið hana ekki fram hjá ykk-
ur fara. Hún er ekki stór, en mikil
að gæðum. Hafi Seðlabankinn bestu
þakkir fyrir.
Gersemar Seðlabank-
ans líta dagsins ljós
Forslátta nýju myntarinnar 1981 — með ártalinu 1980.
Mynt
Ragnar Borg
Seðlabankinn hefir, í tilefni af 30
ára afmæli sínu, opnað sýningu á
munum úr safni bankans. Sýningin
er í Seðlabankahúsinu við Arnarhól
og er opin virka daga milli klukkan
9.15 og 16.00 og laugardaga og
sunnudaga klukkan 13.00 og 18.00.
Einfaldast væri að kalla þetta mynt-,
seðla- og landakortasýningu, en það
segir ekki alla söguna, því það mætti
allt eins kalla þetta listsýningu.
Þarna eru nefnilega sýnd meistara-
verk margra þekktustu listamanna
þjóðarinnar á þessari öld. Listamenn-
irnir: Baldvin Björnsson, Tryggvi
Magnússon, Einar Jónsson, Guð-
mundur Einarsson frá Miðdal, Hring-
ur Jóhannesson, Þröstur Magnússon,
Kristín Þorkelsdóttir, Jörundur Páls-
son, Stefán Jónsson. Jón Þorleifsson,
Halldór Pétursson, Ólafur Hvanndal
og Ásgeir Ásgeirsson eiga þama
verk sín. Að vísu þannig, að þeir
hafa teiknað mynt, minnispeninga,
seðla að hluta eða alveg eða prent-
mót seðla. Enn einn listamaðurinn
kemur svo við sögu, Steinþór Sig-
urðsson, listmálari, sem kemur sýn-
ingarmunum svo smekklega fyrir, í
litlum sal við anddyri, að hrifningu
hlýtur að vekja. Hann hefir jafnvel
hlaðið listaverk sjálfur, úr gifsfyrir-
myndum nokkurra peninga, og sett
það fyrir framan dyrnar að sýningar-
salnum. Frumlegt og fallegt.
Ég þóttist sjálfur vera orðinn
nokkuð vel verseraður í myntsögu
íslands, en þarna rakst ég á marga
gripi, sem ég hefi ekki áður séð enda
eru margir sýningarmunir nú sýndir
almenningi í fyrsta sinn. Sýningunni
er ætlað að gefa heildarmynd af seðl-
um og mynt, sem gengið hefir á ís-
landi. Ef við förum aftur í tímann
eru sýndir peningar, sem Jón Aðils,
sagnfræðingur, nefnir í verslunar-
sögu sinni svo sem Jóakims dalir,
Karolusar silfurstykki og annað því-
umlíkt. Hið einstaka safn Seðlabank-
ans af íslenskum vöruávísunum frá
því um síðustu aldamót er þarna allt.
Þetta safn er einstakt að því leyti,
að þessa seðla er hvergi annars stað-
ar að finna í heiminum. Vöru- og
brauðpeningarnir eru þama allir, en
þeir elstu eru frá miðri 19. öld og
til seinustu aldamóta. Svo er þama
mynt, sem aldrei varð mynt, af því
það fórst fyrir að löggilda hana.
Þetta eru auðvitað Alþingishátíðar-
peningarnir frá 1930. Éinar Jónsson,
myndhöggvari gerði aðra hlið 10
krónu peningsins í þessari seríu,
Konungurinn í Thule heitir myndin,
sem af mörgum fremstu myntfræð-
ingum er álitinn fegursti peningur,
sem sleginn var á fyrri hluta þessar-
ar aldar í heiminum. Þarna er ég
rétt að minna á örlítið brotabrot
gersemanna á sýningunni, en kem
inn á fleiri í næsta þætti. Auðvitað
er öll íslenska myntin sýnd og einnig
hvemig hún hefír orðið til, allt frá
frumteikningu til lokasláttu. Unikum
köllum við myntfræðingar pening,
sem aðeins finnst í einu eintaki, en
ég hefi ekki orð yfir pening, sem
ekki er til, en er samt sýndur þarna
Yfirlitsmynd af sýningarsalnum.
í tveim eintökum. Þarna á ég við
prufusláttu myntarinnar, sem sett
var í umferð árið 1981. Myntin, sem
ég á við ber ártalið 1980, en það ár
var einungis gamla myntin gefin út
á íslandi. Prufuslátta er vanalega
aðeins til í einu eintaki.
íslenskir seðlar komu fyrst í um-
ferð árið 1886, er _ Landsbanki ís-
lands tók til starfa. Á sýningunni eru
sýnishorn af öllum jslenskum seðlum,
sem Landssjóður, íslandsbanki, Rík-
issjóður, Landsbanki og Seðlabanki
hafa látið prenta frá 1886 til dagsins
í dag. Er þarna nútíma uppsetning,
en þó á klassískan máta. Fer seðla-
safn þetta einstaklega vel á vegg og
skýringar einfaldar um útgáfuár og
gildistíma. Miklu meira má skrifa
um seðla á sýningunni og kemur það
í annarri grein. I einu púltanna eru
sýndir minnispeningar með mynd af
tomriMtnáö
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 584. þáttur
Mikill og góður er áhugi
manna á nýyrðum. Nú um
stundir glíma menn við að finna
betra orð en „umhverfisvænn“
fyrir umweltsfreundlich eða
miljövenlig, sbr. bréf Sverris
Páls í næstsíðasta þætti. Þá var
vitnað til 566. þáttar og að gefnu
nýju tilefni rifja ég upp að í
þeim þætti var gott bréf Sigurð-
ar Jónssonar á Patreksfirði.
Hann stakk þar upp á orðinu
„vistkær" með andheitinu „vist-
fár“ og vitnaði í orðin kærleikur
og fáleikar. Þessi uppástunga
Sigurðar Jónssonar fékk dræm-
ar undirtektir umsjónarmanns,
en því er þessa getið nú að Sunn-
lendingur, sem kýs að dylja nafn
sitt fyrir Iesendum, skrifar mér
og hefur verið að velta fyrir sér
samsetningum af vist, sbr. hið
ágæta orð vistfræði (fyrir öko-
logi), en vistfræði hygg ég
smíð Halldórs Halldórssonar
meistara míns.
Upp í huga Sunnlendings
hafði skotið orðinu „vistrænn",
en það hafði Sigurður Jónsson
líka látið sér detta í hug, en
hafnaði. Þá datt Sunnlendingi
og í hug „vistlægur", „sem e.t.v.
þætti þjálla í máli, en það mun
þurfa á lipurð málsins að halda
í öllu því orðaflóði töluðu og rit-
uðu, sem á eftir að steypast yfir
land og lýð, áður en 20. öldin
er öll, í sambandi við umhverfis-
mál. I málinu höfum við sam-
setningar lýsingarorða eins og
huglægur, hlutlægur, miðlæg-
ur ... því þá ekki einnig orðið
vistlægur?" spyr Sunnlending-
ur. En bréfi sínu lýkur hann svo:
„Áður en ég póstlagði þetta
bréf, sat ég hádegisfund, þar
sem ágætur, ungur ræðumaður
talaði um íþróttir og nauðsyn
þess að efla félagstengsl milli
foreldra og barna. Óskaði hann
þess að byggðin hans yrði fjöl-
skylduvænn bær. Ég hafði ekki
heyrt þetta nýyrði, en roskinn
fræðslustjóri, sem ég sat hjá,
kannaðist við það. Nú þarf ég
til að forðast misskilning að taka
það skýrt fram, að með þessari
viðbót er ég ekki að mæla með
orðinu vistrænn!"
Ég óf mév voð úr myrkri
í áníngarstað
vonin úng
i hjarta mínu
himinninn blár
yfir höfði mínu
myrkrið svo þúngt
á bijósti mínu
(Þorsteinn [Jónsson] frá Hamri, f. 1938)
★
„Óláfr [III. Haraldsson kyrri]
var maðr mikill á allan vöxt og
vel vaxinn. Þat er allra manna
sögn, at engi maðr hafi sét fegra
mann eða tíguligra sýnum. Hann
hafði gult hár sem silki ok fór
afar vel, bjartan líkam, eygðr
manna bezt, limaðr vel, fámál-
ugr optast ok ekki talaðr á þing-
um, glaðr við öl, drykkjumaðr
mikill, málrætinn ok blíðmæltr,
friðsamr, meðan hans ríki stóð.“
(Snorri Sturluson: Óláfs saga
kyrra.) ^
Broddi Broddason fær stig
fyrir að tala um að renna sér
(á skíðum) á páskadagsmorgun
í útvarpinu. Því miður verður
uppi sögnin að skíða um þessar
mundir. Hún þykir mér bera
vott um málfátækt. Skiljanlegt
má það vera, því að sögnin að
skríða hefur nú einangrast svo
í merkingunni að „mjaka sér
áfram Iiggjandi“, að hún er ekki
lengur nothæf um hraðferðir
eins og áður var sbr. skrið,
skriður o.s.frv.
I gömlum bókum segir að
Finnar skriðu. Þeir renndu sér
á skíðum og voru nefndir Skrið-
Finnar. Ætli skriffinnur („sá
sem skrifar mikið“) sé ekki gam-
ansöm eftirlíking þess. Svo segir
Iíka í Völundarkviðu, að „aust-
ur skreið Egill að Ölrúnu“.
Hann fór á skíðum. En sem sagt:
sögnin að skríða er ekki lengur
nothæf um að fara (renna sér)
á skíðum. Ég skil því vel til-
hneiginguna að nota -eitt orð
(skíða), enda gera menn fleira á
skíðum en renna sér. En samt.
Menn ríða á hesti, en *hesta
ekki. Menn aka eða keyra bíl,
en *bíla ekki. Menn borða eða
éta (eta) mat, en „mata“ ekki í
þeirri merkingu. Menn sitja í
stól, en *stóla ekki. Menn sigla
bátum sínum og skipum, en
*báta ekki né „skipa“ í þeirri
merkingu. Þess vegna skulum
við reyna að ganga á skiðum
og renna okkur á skíðum frem-
ur en „skíða“. Af sömu ástæðum
skulum við gjalda varhuga við
sögnunum að skauta (um
skautaíþróttir) og funda um það
að finnast, halda fund, hittast
að máli.
★
Árið 1703 kom fyrir kvenheit-
ið Lukka hér á landi. Einfaldast
er að hugsa sér að þar sé komið
þýsk-danska tökuorðið lukka =
gæfa og hafi verið gert að
skírnarheiti hérlendis, en víst er
það ekki. Ekki finnst slíkt nafn
í bókum Dana eða Þjóðveija.
Hvorki tíðkaðist það í Noregi
né á íslandi fyrir 1500, skv. hinu
mikla riti Svíans E.H. Linds. En
1703 heita sex íslenskar konur
þessu nafni, fjórar í Suður-Múla-
sýslu og tvær í Skaftafellssýslu,
á aldrinum 25-64 ára, frá sveita-
rómaga og upp í hreppstjórafrú.
Lukka er í miðlágþýsku
(ge)líicke og þýðir hlutskipti,
örlög, hamingja. Talið er það
skylt Ijúka, gotnesku galukan,
og hafi upphaflega táknað endi,
farnað, góð endalok.
Kvenmannsnafnið Lukka var
lengi einskorðað við Suðaustur-
land. Átta voru á öllu landinu
1801 (7 í S.-Múl., ein í Skaft.)
og svipað var þetta alla 19. öld.
Árið 1910 voru Lukkur á ís-
landi 12 og hafa víst ekki orðið
fleiri í einu, tíu þeirra fæddar í
Suður-Múlasýslu. Nú er nafnið
orðið fágætt.
★
Hlymrekur handan kvað:
Þó ásýnd sé sléttsmurð og flennifín,
þá fer ekki hjá því að kenni sín
hann Flóvent hjá KALA,
er menn fara að taia
um framhjáhald, skattsvik og brennivín.
E.s. Meira um „umhverfis-
vænn“ í næsta þætti.
21150-21370
LARUS P. VALDIWIARSSON FRAMKVÆMDASTJÓRI
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. löggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu meðal annarra eigna:
Á góðu verði - hagkvæm skipti
Góð 5 herb. íb. á efstu hæð 103,6 fm nt. í 3ja hæða blokk v/Hrafn-
hóla. Góður sjónvskáli, 4 svefnh., þvottaaðst. í íb. Ágæt sameign. Mikið
útsýni. Skipti mögul. á raðh. m/5 svefnh. í Seljahv., Mosbæ eða Kóp.
í þríbýlishúsi við Stigahlíð
neðri hæð 121 fm nt. 3 svefnh. auk forstherb. Góð geymsla í kj. Allt
sér (-inng.-, -hiti og -þvottah.). Góður bílsk. m/upphitun. Eignask. mögul.
A vinsælum stað í Vogunum
einbhús ein hæð uml 165 fm auk bílsk. 4 svefnherb. Stór lóð - skrúð-
garður. Eignaskipti möguleg.
Stór og góð á góðu verði
suðurib. 3ja herb. á 2. hæð v/Hraunbæ. Nýmál. Ný teppal. Kjherb.
m/snyrtingu. Nýl. teppi á stigagangi. Verð aðeins kr. 5,9 millj.
Glæsileg suðuríbúð - tilboð óskast
3ja herb. íb. á 2. hæð 89,9 fm v/Dalsel. Rúmg. sólsvalir. Ágæt sam-
eign. Nýtt og vandað bílhýsi. Laus 1. júní nk.
Á fögrum stað í Mosfellsbæ
tvíbhús í byggingu m/tveimur 5 herb. sérhæðum 122 fm hvor. Allt
sér. Bílsk. um 30 fm fylgir hvorri hæð. Eignaskipti mögul.
Skammt frá sundlaugunum í Laugardal
Jarðh./kj. í fjórbhúsi nánar tiltekið 3ja herb. stór og góð íb. Sérinng.
og sérhiti. Töluv. endurn. Skipti mögul. á stærri íb. í nágr. sem má
þarfnast endurbóta.
Fjársterkir kaupendur óska eftir:
Einbhúsum, raðhúsum, sérhæðum, 2ja-6 herb. íb. einkum nýlegum.
Sérstaklega óskast einbhús á einni hæð, sérhæðir í miðborginni eða
nágr. og rúmg. einbhús á Nesinu.
Margs konar eignask. mögul. Margir bjóða útborgun fyrir rétta eign.
• • •
Opið í dag kl. 10.00-16.00.
Almenna fasteignasalan sf.
var stofnuð 12.júlí 1944.
ALMENNA
FASTEIGNASALAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370