Morgunblaðið - 13.04.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRIL 1991
„Jakahlaup“ tækni- og
þekkingarfyrirtækja
Þó hér geti aldrei veriö um línulegt samband aö ræöa mætti lýsa ferlinu þannig á mynd:
2. hluti
3. hluti
Grunnrannsóknir Hagrænar rannsóknir og Framleiösla og
þróunarstarfseml markaösfærsla
ÁrO
Ár7
Ár9
Rannsóknasjóöur
Vísindasjóöur
Rannsóknasj. H.í
'Jakahlauplð*
Rannsóknasjóöur
Þróunarfélagiö
EB-áætlanir
Norræni lönaöarsjóöurinn
lönlánasjóöur
lönþróunarsjóöur
Bankar
SjóÖir atv. lífsins
Áhættufó
eftir Þorvald
Finnbjörnsson
íslendingar hafa á að skipa stór-
um hópi hæfra vísindamanna sem
vinna að rannsókna- og þróunar-
starfsemi. Ætla mætti að töluvert
af starfi þessara vísindamanna bein-
ist að því að þróa nýjar framleiðslu-
vörur eða framleiðsluaðferðir. Ef
marka má umsóknir um styrki til
Rannsóknasjóðs bendir flest til þess
að svo sé. Hinsvegar eru þau fyrir-
tæki sem sett hafa verið á laggirnar
og byggja á þekkingu eða tækni sem
hefur verið þróuð hjá rannsókna-
stofnunum, afar fá. En árið 1987
voru unnin tæp 880 mannár við R&Þ
og þar af um 680 við háskóla og
opinberar rannsóknastofnanir.
Hvar liggur hundurinn grafinn?
Sá ferill sem fara þarf í gegnum
þegar nýsköpunarfyrirtæki er stofn-
að um nýja framleiðsluhugmynd eða
nýja framleiðsluaðferð og byggir á
þekkingu eða nýrri tækni, skiptist í
meginhluta.
1. Grunnrannsóknir
Þær eru að mestu framkvæmdar
við háskóla eða opinberar rannsókn-
astofnanir og fjármagnaðar m.a. úr
Rannsóknasjóði, Vísindasjóði, Rann-
sóknasjóði háskólans og af fjárlög-
um. Helsta niðurstaðan úr þessum
hluta ferlisins er þekking en hvatinn
að rannsóknunum er oft þarfir mark-
aðarins.
2. Hagrænar rannsóknir og
þróunarstarf
Þær eru framkvæmdar á rann-
sóknastofnunum og hjá fyrirtækjum,
og að nokkru ieyti fjármagnaðar úr
Rannsóknasjóði, Norræna iðnaðar-
sjóðnum, Iðnlánasjóði og Iðnþróun-
arsjóði. Það er á þessu stigi sem
farið er að huga að stofnun fyrirtæk-
is um viðskiptahugmyndina sem hef-
ur þróast í fyrsta hluta ferilsins.
3. Framleiðsla og
markaðsfærsla
Framkvæmd hjá fyrirtækjum, en
fjármögnuð m.a. af bönkum, sjóðum
atvinnulífsins og með áhættufé.
Frumgerð sem hægt er að framleiða
eftir er tilbúin, en þróun hennar
hefur tekið mið af þörfum markaðar-
eftir Ásgeir
Jakobsson
Bjarni Haraldsson, verkamaður,
svo titlaður í Mbl. 11. apríl, eignar
mér svofellda skoðun í grein í Mbl.
27. febrúar.
„Á hann þar við Litháa, þeir séu
gjörsamlega búnir að tapa glórunni
að krefjast sjálfstæðis fyrir þjóð
sína þegar nú loksins velgjörðar-
maður mannkyns stýrir fleyi komm-
únista í Sóvét og koma honum þar
með í hin mestu vandræði."
Ég segi í minni grein, að Litháar
hafi haft „fullan“ rétt til að krefj-
ast sjálfstæðis", hins vegar dreg
ég í efa í grein minni, að þeir hafi
staðið rétt að þeirri kröfu, og hafi
máski unnið sjálfum sér ógagn með
skjótræði sínu, og heldur átt að
„flytja mál sitt, en láta hendur
skipta“.
Um Gorbatsjov segi ég: „Enginn
veit um raunverulegt frjálslyndi
Gorbatsjovs... né hvert traust
myndi reynast í þeim manni, sem
alinn var upp í gamla kerfinu.“ Og
ég tel Vesturlönd „ótrúlega bjartsýn
að treysta honum“.
, Svo eignar maðurinn mér, að ég
ins. Undirbúningur markaðsstarfs-'
ins fór að nokkru leyti fram í hluta 2.
Þó hér geti aldrei verið um línu-
legt samband að ræða mætti lýsa
ferlinu þannig á mynd:
Fjármögnun 1. og 3. hluta ferils-
ins er orðin nokkuð þróuð hér á landi,
en íjármögnun hagrænna rannsókna
og þróunarstarfseminnar, sem getur
tekið 5—7 ár, má líkja við ,jaka-
hlaup“ milli hugsanlegra fjármögn-
unaraðila.
Það er sjaldgæft að fjármagn á
íslandi hafi „þolinmæði" til að bíða
í alt að 7 ár eftir að það fari að
bera ávöxt. Sjóðimir styrkja ekki
svona löng verkefni og bankarnir
mega það ekki. Ef tekið er bankalán
árið 0 er venjulega hægt að hefja
þróun þeirrar vöru eða aðferðar sem
viðskiptahugmyndin byggist á, en
eftir innan við 2—3 ár kemur að því
að greiða þarf afborganir og vexti.
Þá em enn mörg ár þangað til við-
skiptahugmyndin fer að skila tekj-
um. Ef ekki tekst að fjármagna
„jakahlaupið" á þróunarferlinum,
þ.e.a.s. ef ekki tekst að fjármagna
verkefnið án þess að skuldir aukist,
þá blasir oft ekki annað við en gjald-
þrot. Nema heppnin sé með og hægt
sé að sefja fyrirtækið. Hvorugur
kostanna virkar hvetjandi á fólk og
eykur áhuga þess á að stofna fyrir-
tæki um þá þekkingu sem þróuð
hefur verið.
Því verður ekki neitað að í örfáum
tilfellum hefur aðstandendum fyrir-
tækja sem standa í nýsköpun sem
byggir á þekkingu eða nýrri tækni,
Ásgeir Jakobsson
telji hann velgjörðarmann mann-
kyns.
Ég er uppalinn með verkamönn-
um, Bjami minn, og á þeim tíma
vom þeir allir læsir.
Höfundur er rithöfundur.
heppnast ,jakahlaupið“. Dæmi um
þetta em fyrirtæki á borð við Marel
hf. og Vaka hf. Hinsvegar er nokkuð
um fyrirtæki sem em á ,jakahlaupi“
í dag til að ijármagna þróun á fram-
leiðsluvömm eða -aðferðum. Hvað
er hægt að gera til að gefa þeim
möguleika á að komast í þá aðstöðu
að geta boðið afurðir sínar á mark-
aðnum í framtíðinni? Svarið liggur
fremur í því að hjálpa þeim að hjálpa
sér sjálfum og skapa hagstæðari
skilyrði. Hér er átt við skattalegar
aðgerðir annarsvegar og rýmri lána-
fyrirgreiðslu hinsvegar. Sú skatta-
lega hvatning sem mest er notuð í
ríkjum OECD felst í því að veita
skattaívilnanir þeim sem vilja fjár-
festa í nýsköpunarfyrirtækjum,
leyfa nýsköpunarfyrirtækjum að
gjaldfæra kostnað við nýsköpunina
með vissu álagi og greiða niður laun
eða launatengd gjöld ef ráðið er
hæft starfsfólk til fyrirtækjanna.
Hér á landi hefur verið stigið fyrsta
skrefið í skattaívilnunum fyrir þá
eftir Kristin Jón
Bjarnason
15. október sl. sendi Félag heyrn-
arlausra beiðni til útvarpsráðs þess
efnis að settur yrði texti á áramóta-
skaupið. Útvarpsráð tók beiðninni
vel í fyrstu en 17. desember fékk
félagið synjun án nokkurra skýr-
inga.
S. Margrét Sigurðardóttir félags-
málafulltrúi Félags heymarlausra
skrifaði grein um þetta mál í Morg-
unblaðið 28. desember sl. Greinin
hefur vakið athygli einhverra því
sama dag var viðtal á Rás 2 við
Ingu Jónu Þórðardóttur formann
útvarpsráðs um textunarmálið. í
viðtalinu við formanninn kom m.a.
fram að dýrt væri að setja texta á
myndir, um 1.000 kr. á mínútu, að
truflandi væri fyrir heyrandi að
þurfa að horfa á slíkan texta og
útvarpsráð vildi ekki setja texta á
einstaka þætti. Þá hélt formaðurinn
því fram að heyrnarlausir og heym-
arskertir voru 200 á íslandi. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Heyrnar-
og talmeinastöðinni þurfa hátt í
7.000 manns að nota heymartæki
og eiga þeir í erfiðleikum með að
fylgjast með töluðu máli. í umrædd-
um þætti vom einungis reifuð við-
horf útvarpsráðs. Sjónarmið heyrn-
arlausra komu hvergi fram og eng-
inn úr þeirra hópi var spurður álits.
Mörgum fannst svör formanns
útvarpsráðs með eindæmum kulda-
leg og gefa jafnvel til kynna að
fordómar gagnvart heymarlaus-
um/skertum séu ennþá við lýði.
Gamlárskvöld er mjög sérstakt
kvöld, það ætti ölium að vera ljóst.
Þá horfa nær allir íslendingar á
sjónvarp, einkum og sér í lagi ára-
mótaskaupið. Heimilisfólk sýnir við-
brögð, hlær eða er hneykslað eftir
atvikum. Blöðin fjalla um skaupið
Þorvaldur Finnbjörnsson
„Það er ljóst að ef fólki
verður auðveldað
, jakahlaup“ fjármögn-
unar í nýsköpunarfyrir-
tækjum þá myndu fleiri
leggja út í að hrinda í
framkvæmd þeim við-
skiptahugmyndum sem
þeir hafa og fleiri ný-
sköpunarfyrirtæki
yrðu sett á laggirnar,
frumkvöðlum þeirra og
öðrum til góðs.“
sem fjárfesta í atvinnurekstri. En
sá stutti listi fyrirtækja sem þetta á
við um gefur varla tilefni til að fram
komi ný fyrirtæki sem byggja á
þekkingu sem leiðir af rannsókna-
starfi í landinu.
Með rýmri lánafyrirgreiðslu er átt
við að bönkum og öðrum sjóðum
verði heimilað að veita lengri lán án
vaxta og afborgana fyrstu árin og
að kröfur um veð verði rýmkaðar.
Hægt verði að aðlaga lán að þörfum
Kristinn Jón Bjarnason
„Nú held ég að tími sé
kominn til fyrir út-
varpsráð að fjalla í al-
vöru um mál þessa hóps
og athuga hvað hægt
sé að gera til úrbóta
strax. Peningar eru til,
spurningin er í hvaða
forgangsröð málum er
skipað.“
og næstu daga er þátturinn til
umræðu á flestum vinnustöðum.
Allt fer þetta framhjá okkur sem
heyrum illa eða ekki og við finnum
enn sárar en ella fyrir því hve við
erum utangátta. Bíðum við; skaupið
var með texta og sá var danskur.
Hver var tilgangurinn? Spyr sá sem
ekki veit.
nýsköpunarfyrirtækja þannig að
greiðslubyrðin verði lítil eða engin í
byijun og þegar lengra líður „vaxi“
fyrirtækin inn í venjulegt kerfi
markaðsvaxta eins og tíðkast hjá
EB. Þetta væri hægt með því að
bankar og sjóðir leggðu fé í einskon-
ar áhættusjóði sem fjárfestu í ný-
sköpunarfyrirtækjum. Viðbúið er að
einhveijar af þessum fjárfestingum
töpuðust en þess mætti þó vænta
að heildin skilaði arði.
Aðgerðir þær sem átt hafa sér
stað hér á landi í tengslum við nýtt
álver og virkjunarframkvæmdir
tengdar því eru að mörgu leyti af
hinu góða. Kostnaðurinn við hvert
atvinnutækifæri sem skapast í nýju
álveri, gæti orðið á bilinu 80—100
milljónir. Ekki verður rætt um það
hér hvað stóriðjufyrirtæki á borð við
álver gæti fært þjóðarbúinu. Það er
án efa töluvert ef dæmið er skoðað
í kjölinn. Hinsvegar væri fróðlegt
að skoða hver kostnaðurinn hefur
verið við hvert atvinnutækifæri sem
myndast hefur í þeim fyrirtækjum
sem stofnuð hafa verið á síðustu
árum á landinu og byggja á þekk-
ingu og tækni sem hér hefur vaxið
úr grasi. Ég leyfi mér að fullyrða
að sá kostnaður er aðeins brot af
álversdæminu.
Hægt er að leiða líkur að því að
verði meira fé varið til hagnýtra
rannsóknar- og þróunarstarfsemi
nýsköpunarfyrirtækja geti það leitt
til verulegrar aukningar atvinnu-
tækifæra, meiri hagsældar og dreif-
ingu þeirra áhættu sem fábrotinn
atvinnurekstur hefur í för með sér
í landinu.
Það er ljóst að ef fólki verður
auðveldað ,jakahlaup“ fjármögnun-
ar í nýsköpunarfyrirtækjum þá
myndu fleiri leggja út í að hrinda í
framkvæmd þeim viðskiptahug-
myndum sem þeir hafa og fleiri
nýsköpunarfyrirtæki yrðu sett á lag-
girnar, frumkvöðlum þeirra og öðr-
um til góðs.
Höfundur er
rekstrarhagfræðingur hjá
Rannsóknarráði ríksisins.
Ekki er endilega um skoðanir
ráðisins að ræða ígrein hans.
Árið 1980 var tekin upp sú ný-
breytni að segja fréttir á táknmáli
í Sjónvarpi. Þær hófust kl. 19.45
og stóðu í rúmlega 5 mínútur. Nú
níu árum síðar standa táknmáls-
fréttir í 3-4 mínútur og eru sagðar
kl. 18.45 til 18.55, 75 mínútum
fyrir aðalfréttatímann.
Textað efni er mun sjaldgæfara
en var fyrir nokkrum árum. Á er-
lent fræðsluefni, t.d. dýralífsmyndir
o.fl., er nú sett talmál, þar með er
útilokað að heyrnarlausir geti haft
af því skemmtun og fræðslu. Við
sem erum heyrnarlaus eða heyrnar-
skert verðum að sætta okkur við
að geta ekki fylgst með töluðu
máli hvorki í útvarpi né sjónvarpi.
Engu að síður auglýsir Ríkisútvarp-
ið að það sé „útvarp allra lands-
manna“. Þetta er mjög villandi aug-
lýsing þar sem hvorki heyrnarlausir
og heyrnarskertir geta fylgst með
nema broti af því sem þar fer fram.
Útvarpið glymur í eyrum lands-
manna daginn langan en við hinir
heyrnarlausu/skertu höfum ekki
hugmynd um hvað þar fer fram.
Þó er okkur gert að greiða hálft
afnotagjaid.
Sónvarpið gæti gert margt til
þess að víkka sjóndeildarhring okk-
ar og létta okkur lífið. Það er ekki
hægt að bera við peningaleysi. Þeg-
ar stríðið hófst við Persaflóa, var á
stundinni stofnað til tveggja nýrra
fréttatíma, enginn talaði þá um
peningaleysi.
Nú held ég að tími sé kominn til
fyrir útvarpsráð að fjalla í alvöru
um mál þessa hóps og athuga hvað
hægt sé að gera til úrbóta strax.
Peningar eru til, spurningin er í
hvaða forgangsröð málum er
skipað.
Ilöfundur er heyrnarskertur og
táknmálsþulur í sjónvarpi.
Af hverju er maðurinn
að ljúga á mig? — Hvað
hef ég gert honum?
Texti á sjónvarp