Morgunblaðið - 13.04.1991, Blaðsíða 26

MÖ'áblMjíIAÐIÐ 1 LAlÍGAáÐÁÖUR W. aMl' Vð9f:
KOSNINGAR — EVRÓP^UBANDALAGIÐ
Evrópubandalagið og EFTA:
Séð fyrir endann á þriggja
ára samningsferli um
evrópskt efnahagssvæði
Eftir Guðmund Sv. Hermaimsson
í byrjun ársins 1993 verða
innri landamæri hinna 12 aðild-
arlanda Evrópubandalagsins
(EB) opnuð og þessi lönd sam-
einast í einn heimamarkað. A
sama tíma er stefnt að því að
stofna evrópskt efnahagssvæði
(EES) Evrópubandalagsins,
EFTA-þjóðanna sex, þar með
talið ísland; og Liechtenstein,
þar sem svipaðar efnahagslegar
reglur gilda og í Evrópubanda-
laginu, þó á nokkuð öðrum for-
sendum.
Afstaða
til Evrópu-
þróunar
09 EB
ALÞÝÐUFLOKm
Styður EES-samninga. Utilokar
ekki aðild að EB en ítrekar
óskoruð yfirróð Islarids yfir
fiskimiðum og orkulindum.
Hvetur til aðlögunar að
efnahagslegum samruna Evrópu
en hafnar aðild að EB.
Vill nóna samvinnu við aðrar
Evrópuþjóðir en hafrtar aðild
að EB.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKUR
Styður EES-samninga að því
tilskildu að OTmmrajar takist um
hindrunarlaus viðskipti með
sjóvarafurðir. Otilokar ekki
fyrirfram hugsanlega aðild að
EB.
Styðja sa
og vinsai
en telja a
greina
rópuríki
mskipti við EB
cki koma til
mmmummm
Hafna aðild að EB og erlendri
íhlutun.
KVENNALISTI
Telur tvíhliða samninga við EB
betri en þótttöku í samningum
um EES. Hafnar aðild að EB.
GRÆNT FRAMBOÐ
Hafnar aðild að EB.
ÞJÓÐARFLOKKUR
/FLOKKUR MANNSINS
Hvort sem sótter um aðild að
EB eða ekki verður Island að
vera sterkt á viðslciptasviðinu og
samkeppnishæft við önnur lönd
Evrópu.
Fkki lengust tipplýsingor m steftw VeikmanmMb Isbeds
og 5mtaka ölgminnadm jafnoloimonno i þessiim elnum.
Aðalástæða þess að afnema á
innri landamæri og markaðshindr-
anir milli Evrópubandalagsland-
anna, er sú að með því telja lönd-
in sig betur í stakk búin að mæta
alþjóðlegri viðskiptasamkeppni.
Um leið sparist mikið fé og fyrir-
höfn sem komi fram í auknum
hagvexti og landsframleiðslu og
bættum lífskjörum.
Tilgangurinn með efnahags-
svæðinu er af hálfu Evrópubanda-
lagsins að styrkja stöðu Evrópu
sem markaðssvæðis enn frekar.
Einnig vilja sumir halda því fram
að EB líti á samningaviðræðumar
og síðan efnahagssvæðið sem und-
irbúning fyrir aðild EFTA-þjóð-
anna að EB.
Af hálfu EFTA-ríkjanna er yfir-
lýst markmið með stofnun evr-
ópsks efnahagssvæðis að tryggja
þegnum sínum hlutdeild í þeim
hagsbótum sem fylgja samræmd-
um markaði með þeim réttindum
og skyldum sem af honum leiða,
en gæta þess jafnframt að grund-
vallarhagsmunum verði ekki fóm-
að. Þetta þýðir í raun að EFTA-
löndin vilja fá hlutdeild í lífskjara-
batanum sem væntanlega fylgir
heimamarkaði EB, án þess að
gangast að fullu undir þær kvaðir
sem fylgja aðild að Evrópubanda-
laginu, svo sem afsali sjálfs-
ákvörðunarréttar í mörgum mál-
um og afnámi innri landamæra.
En því er einnig haldið fram, að
sumar EFTA-þjóðirnar líti á samn-
inga um efnahagssvæðið sem
áfanga að leið í EB, enda stefna
nokkrar þeirra að aðild.
Ræða Delors upphafið
Umræður um samstarf EB og
EFTA eiga sér nokkuð langa sögu,
en upphaf yfirstandandi viðræðna
bandalaganna er venjulega rakið
til ræðu sem Jaques Delors, for-
seti framkvæmdastjómar EB,
flutti í Ósló í janúar T989. Þar
stakk hann upp á að þessi banda-
lög tækju upp nánara samstarf en
áður hafði verið rætt um, og það
gert virkt með sameiginlegum
sto/nunum og ákvörðunum.
í kjölfar þessa var stofnuð
stjómamefnd embættismanna
beggja bandalaga til að kanna
möguleika á samkomulagi. Nefnd-
in skilaði áliti í október 1989 og
komst að þeirri niðurstöðu, að
grundvöllur virtist vera fyrir sam-
komulagi milli EB og EFTA um
sameiginlegt efnahagssvæði þar
sem lögð yrði áhersla á pólitískan
þátt á sviði efnahagsmála, félags-
mála, fjármála og menningarmála,
eða í flestum málaflokkum öðrum
en öryggismálum og stjómmálum.
Þó yrði sameiginleg Iandbúnaðar-
og sjávarútvegsstefna EB utan
samningsins.
Byggt á fjórfrelsinu
Gengið var út frá því að á efna-
hagssvæðinu myndu leikreglur
Evrópubandalagsins ráða að
mestu. í því fælist, að fjórfrelsið
svonefnda réði þar ríkjum, en að
auki yrði samið um ýmis jaðármál
sem þessu tengjast, svo sem
menntamál, rannsóknir og þróun
og umhverfismál. Fjórfrelsið felst
í:
* Óhindruðum vöruviðskiptum.
* Óhindruðum flutningum á
fjármagni.
* Öhindruðum þjónustuvið-
skiptum.
* Óhindruðum atvinnu- og bú-
seturétti.
í þessu fólst jafnframt að lög
og samþykktir EB yrðu laga-
grundvöllur svæðisins, með þeim
undantekningum og öryggisá-
kvæðum sem fallist yrði á. Jafn-
framt yrði samið um hvemig stjóm
efnahagssvæðisins yrði háttað.
Þetta þýðir að EFTA-þjóðimar
gangast undir um 70-80% af sam-
þykktum og lögum EB, verði efna-
hagssvæðið að veruleika. Þess má
geta að Alþingi hefur þegar sam-
þykkt nokkur lagafrumvörp, m.a.
um fjárfestingar útlendinga, sem
miða að aðlögun að Evrópuþróun-
inni.
Krafa um fríverslun með fisk
Eiginlegar samningaviðræður
hófust 20. júní á síðasta ári og
hafa staðið yfír síðan. Það mál sem
íslendingar hafa lagt mesta
áherslu á, er að fá fram fríverslun
með fisk á efnahagssvæðinu, á
sama hátt og fríverslun er með
iðnaðarvörur. í því sambandi hefur
verið bent á hvað ísland sé háð
sjávarafurðum og njóti annars
ekki sömu stöðu og aðrar EFTA-
þjóðir sem byggja á iðnaði. Jafn-
framt hafa Islendingar hafnað því
að útlendingar fái að fjárfesta í
íslenskum sjávarútvegsfyrirtækj-
um og fyrirtækjum tengdum nátt-
úruauðlindum, þrátt fyrir frelsi í
fjármagnsflutningum.
Á móti hefur Evrópubandalagið
lagt fram langan lista yfír land-
búnaðarvörur sem það vill fá
greiðari aðgang fyrir á markaði
EFTA-landanna. Þá hefur banda-
lagið haldið fast við þá kröfu, að
í staðinn fyrir tollfrjálsan aðgang
að EB-mörkuðum fyrir sjávaraf-
urðir verði að koma veiðiheimildir
í lögsögu EFTA-ríkja.
Stefnt að samningi í júní
Nú er stefnt að því að ljúka
samningaviðræðunum um EES í
júní eða júlí þannig að hægt verði
að undirrita samningana í haust,
að fengnu samþykki þjóðþinga
EFTA-ríkjanna, Ymsir hafa þó
dregið í efa að þessi tímaáætlun
standist.
í stórum dráttum er staðan í
samningaviðræðunum þannig, að
þótt samkomulag sé í sjónmáli í
mörgum málum, er talsvert í land
hvað varðar sjávarútvegsmál og
yfirstjóm efnahagssvæðisins.
Eiginlegar viðræður um frí-
verslun með fisk hafa enn ekki
farið fram. Fréttir hafa borist af
tilboðsuppkasti EB, þar sem boðin
er lækkun á ytri tollum á ýmsum
sjávarafurðum gegn því m.a. að
EB fengi veiðiheimildir í lögsögu
EFTA-ríkja, í Atlantshafi og
Eystrasalti. I þessu efni er mikill
þrýstingur frá sumum löndum EB,
aðallega Spáni og Portúgal, en þar
er litið á aðgang að fískimiðum
EP’TA-ríkja sem hluta af framlagi
þeirra til jöfnunar lífskjara ein-
stakra svæða í Evrópu, ásamt
betri aðgangi fyrir suðrænar land-
búnaðarvörur að markaði EFTA-
ríkjanna og greiðslu í þróunarsjóði
fýrir þessi svæði.
íslendingar og raunar EFTA-
ríkin öll tóku þessum hugmyndum
illa, en samt er nú búist við, að
endanlegt tilboð EB verði svipað
uppkastinu. Þetta mál verður á
Ganqur viðræðna EB
og EFTA um evrópskt
efnahagssvæði
Janúar1989.
Jaques Debrs flytor ræðuí Ósb þarsem
hann stingur upp á nqnára samstaríi EFTA- '
ríkjanna og EB, en áSur hafóí verið talfó
koma til greil^j.
Mars 1989. V
LeiStogafundur EFTA tekur undir hugmyndir
Delors. Fellst á kröfu ísbnds um fríverslun meS
fisk iflájan bandabgsins frá 1. júlí 1990.
Steingrímur Hermannson forsætisráSherra
lýsir pví yfir á fundinum aS íslendingar geti /-f
ekki sætt sig viS aS lúta yfirríkjastofnunum.
Apríl 1989.
Starfshópur háttsettra embættismanna
bandalaganna hefur undirbúningsvfóræSur
um möguleiktrá stofnun evrópsks
efnahagssvæSis. . f
Júlí „8, f
íslendingar taka vfó forystu í EFTA og halda
henni næstu sex mánuSi. Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráSherra verSur
formaSur EFTA-ráSsins og Steingrímur
Hermannsson forsætisráSherra verSur
formaSur ráSherraráSsins.
Október 1989.
Starfshópur EFA og EB skilar jákvæSri
niSurstöðu úr könnunarviSræSum.
Desember 1989.
RáSherrar EFTA og EB ákveSa aS formlegar
samningavfóræSur um EES skuli hefjast.
Janúar-mars 1990.
Undirbúningur hefst fyrir eiginlegar
samningavfóræSur.
Júní 1990.
RáSherraráS EB samþykkir samningsumboS
og samningavfóræSur hefjast.
Desember 1990.
RáSherrar EFTA-ríkja staSfesta árangur í EES-
vfóræSum og gefa samningamönnum *
* f fyrirmæli U(n aS herSa vfóræSumar. * ,
JÉabrúar 1991.
> Uppkast af sjávarútvegstilboSi EB sent
a'iildarlöndum bandalagsins. EFTA-ríkin taka
N* ilia í tilboSshugmyndimar.
Mars 1991.
Jón Baldvin Hannibalsson segir á
blaSamannafundi aS samningum um
aS mestu lokfó, þótt enn væri veruk
pólitískur ágreiningur um sjávarúl
stjómkerfi efnahagssvæSisins.
smálog
Júim,1991 ?
Stefnt aSþvlöðtjúka samningavfóræSum um
EES og undirritun samninganna í haust.
dagskrá fundar utanríkisráðherra
EB næsta mánudag.
Stjórnmálamenn í EB hafa gef-
ið í skyn að hægt yrði að ná fram
sérlausn í sjávarútvegi fyrir ís-
lendinga, en það hafa Norðmenn
ekki sætt sig við og bent á að sjáv-
arútvegur sé ekki síður mikilvæg-
ur á vissum svæðum í Noregi og
á íslandi.
Stjórnunarvandamál
Annað það mál, sem helst hefur
vafíst fyrir samningamönnum, ér
stjórnun efnahagssvæðisins. Evr-
ópubandalagið hefur lagt áherslu
á að sú stjórnun verði sem líkust
stjórn Evrópubandalagsins sjálfs,
og uppbygging stjórnunarstofn-
ana svipuð. Samkomulag virðist
nú liggja fyrir um fyrirkomulag
eftirlitskerfís, hlutverk sérstaks
dómstóls EES, undirbúning
ákvarðana, verkaskiptingu stjórn-
arnefndar og sameiginlegt ráð sem
taki pólitískar ákvarðanir.
í EB gilda meirihlutaákvarðanir
um nýjar reglur sem hafa bein
réttaráhrif í aðildamkjunum. Inn-
an EFTA þarf samhljóða sam-
þykki að liggja að baki ákvörðun-
um og EFTA-ríkin vilja að sama
gildi á efnahagssvæðinu og
ákvarðanir fái ekki bein réttar-
áhrif nema þjóðþing einstakra
EFTA-ríkja lögfesti þær. Hins
vegar er óljóst hvort í raun yrði
mögulegt fyrir eitt EFTA-ríki að
hafna, og þar með stöðva, ákvörð-
un sem tekin yrði í stjórnarstofn-
unum evrópska efnahagssvæðis-
ins, en það gæti væntanlega grip-
ið til öryggisákvæða, telji það ver-
ulega á sig hallað.