Morgunblaðið - 12.05.1991, Qupperneq 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
teer la.m .si auoAaunwjg aioAjavíUQHOM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. MAÚ1991'
ERLEEV8T
IIMNLENT
Ríkið hækk-
ar vexti
Forvextir ríkisvíxla voru hækk-
aðir í bytjun vikunnar úr 11 í
14‘/2%. Avöxtunarkrafa spariskír-
teina hækkaði í kjölfarið. Ríkis-
stjórnin ræddi ríkisfjármálin í vik-
unni. Friðrik Sophusson fjár-
málaráðherra segir að í athugun
sé að hverfa frá því að ráðherra
ákveði nafnvexti ríkisskuldabréfa
en þau verði þess í stað boðin á
þeim kjörum sem markaðurinn
tekur við á hverjum tíma. Jóhann-
es Nordal seðlabankastjóri segir
að með því væri hægt að koma í
veg fyrir skuldasöfnun ríkissjóðs
við Seðlabankann. Ríkissjórnin
kom saman til aukafundar í gær
til að ræða tillögur fjármálaráð-
herra og viðskiptaráðherra um
aðgerðir í ríkisfjármálum þar sem
meðal annars er gert ráð fyrir að
lánsfjárþörf ríkissjóðs verði
minnkuð um sjö milljarða kr.
Sjómenn taka þátt í
kvótakaupum
Komin eru upp nokkur dæmi
þess að útgerð og sjómenn geri
með sér samninga um þátttöku
sjómanna í kvótakaupum útgerð-
arinnar. Tvö útgerðarfyrirtæki í
Vestmannaeyjum hafa gert skrif-
lega samninga þessa efnis við sjó-
menn sína og segir Guðjón Rögn-
valdsson framkvæmdastjóri að
víða um land taki sjómenn þátt í
kvótakaupum þó ekki hafi verið
gerðir um það formlegir samning-
ar. Hann segir að báðir aðilar
hagnist á samkomulaginu. Oskar
Vigfússon formaður Sjómanna-
sambands íslands telur að sjó-
ERLENT
Stríðsástand
í Kákasus-
lýðveldum
Sovétstjórnin hefur í raun Iýst
yfir stríði á hendur Armenum,"
sagði Levon Ter-Petrosjan, for-
seti Kákakus-lýðveldisins Arm-
eníu, á mánudag er hann skýrði
frá því að að so-
véskt herlið, búið
þyrlum, skrið-
drekum og stór-
skotaliði, hefði
ráðist á þorp í
Armeníu og fellt
tugi manna. Þá
sagði hann að
sovéskar og az-
erskar hersveitir hefðu ráðist á
þorp og bæi í Nagorno-Karabak,
umdeildu sjálfstjórnarhéraði í ná-
grannalýðveldinu Azerbajdzhan.
Míkhaíl Gorbatsjov, forseti Sov-
étríkjanna, sagði hins vegar á
þriðjudag að skæruliðasveitir
Armena bæru mesta ábyrgð á
óöldinni í Armeníu og Azerbajd-
zhan og aðgerðir hersins væru
eingöngu í því fólgnar að uppræta
þær.
Bessmertnykh í ísrael
Alexander Bes-
smertnykh, ut-
anríkisráðherra
Sovétríkjanna,
kom til Israels á
föstudag á ferð
sinni um Mið-
Austurlönd. Er
þetta í fyrsta
sinn sem sovésk-
ur utanríkisráðherra heimsækir
landið. Bessmertnykh sagði að
Sovétmenn myndu eftir sem áður
styðja arabaþjóðir í deilunni um
réttindi Palestínumanna. Hann
myndi ítreka kröfur um „réttláta
samninga" en Sovétmenn hafa
lengi stutt kröfur araba um að
ísraelar hverfi frá hernumdu
svæðunum.
mönnum sé óheimilt að taka þátt
í slíkum samningum.
Stöðuveitingar Óla Þ. ógiltar
Tveir þeirra fimm sakamanna
sem ÓIi Þ. Guðbjartsson fyrrum
dómsmálaráðherra náðaði á
síðustu dögum sínum í embætti
eiga óafgreidd mál í dómskerfinu,
auk þeirra dóma sem náðunin tók
til. Ekki er vitað um fordæmi
slíkra náðana. Þorsteinn Pálsson
dómsmálaráðherra hefur ákveðið
að ógilda ákvarðanir fyrrverandi
dómsmálaráðherra varðandi fjór-
ar stöðuveitingar frá síðustu ráð-
herradögum Ola Þ.
Skip til Malawi
Þróunarsamvinnustofnun ís-
lands vinnur að undirbúningi út-
boða fyrir smlði tveggja skipa sem
notuð verða á Malawi-vatni í
Afríku, annað verður rannsókna-
skip og hitt fiskiskip. Að minnsta
kosti annað skipið verður smíðað
hér á landi.
Tók útaf báti
Skipverja a Sigurbáru VE tók
út í Buktinni um síðustu helgi.
Kastaði skipsfélagi hans sér á
eftir honum í flotgalla og tókst
að bjarga honum með aðstoð
Björgvinsbeltis.
Launakröfur vegna
viðskiptakjarabata
Laun hækka að öllum líkindum
um 2,56% 1. júní, er það samn-
ingsbundin hækkun auk bóta
vegna þess að framfærsluvísitalan
hefur hækkað 0,56% umfram rauð
strik í kjarasamningum. Fulltrúar
launþega í launanefndum krefjast
einnig launahækkunar vegna
meiri bata viðskiptakjara en ráð
var fyrir gert við gerð kjarasamn-
inga.
Bush ítrekar stuðning sinn
við Gorbatsjov
George Bush,
forseti Banda-
ríkjanna, brást á
miðvikudag til
varnar Míkhaíl
Gorbatsjov, for-
seta Sovétríkj-
anna, og stefnu
hans og kvaðst
ekki vilja að
neinn skugga bæri á samstarf
ríkjanna. Lýsti Bush þessu yfir
skömmu áður en hann tók á móti
leiðtogum Eystrasaltsríkjanna
þriggja en þeir vilja fá stuðning
Bandaríkjastjórnar í sjálfstæðis-
baráttunni. James Baker, ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna,
bað leiðtogana að fínna nýjar leið-
ir í sjálfstæðisbaráttunni, sem
ekki kæmu sér illa fyrir Sovét-
stjórnina.
Her Júgóslavíu býr sig undir
borgarastyijöld
Her Júgóslavíu skoraði á miðviku-
dag á stjórnmálamenn landsins
að binda enda á átök þjóða lands-
ins en fela ella hernum að koma
á reglu. Varalið hersins var kallað
út á þriðjudag eftir að heryfirvöld
höfðu lýst því yfír að borgarastyij-
öld væri í reynd skollín á í landinu
og varað við því að hermenn
myndu beita skotvopnum ef á þá
yrði ráðist. Daginn áður höfðu að
minnsta kosti 30.000 manns ráð-
ist á flotastöð í hafnarborginni
Split I Króatíu til að mótmæla
meintum stuðningi hersins við
serbneska minnihlutann í lýðveld-
inu.
Kristilegir demókratar í
Sviss vilja aðild að EB
Flokkur kristilegra demókrata í
Sviss breytti um stefnu í Evrópu-
málum um síðustu helgi og sam-
þykkti að þjóðin ætti að sækja
um aðild að Evrópubandalaginu
(EB) sem fyrst. Hann er fyrsti
svissneski stjórnmálaflokkurinn
sem tekur svo afdráttarlausa af-
stöðu með aðild. Flokkur sósíal-
demókrata er einnig hlynntur að-
ild, en með fyrirvara þó.
Bessmertnykh
George Bush
Breskur listi yfir stríðs-
glæpamenn falinn í 40 ár
Margir voru í dauðasveitum nasista
er sáu um að útrýma gyðingum
St. Andrews, frá Guðmundi H. Frímannssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
FYRIR 40 árum var gerður listi yfir stríðsglæpamenn, sem kom-
ist höfðu til Bretlands eftir seinni heimsstyrjöldina, að því er segir
í sunnudagsblaðinu The Observer.
Á árunum eftir styijöldina vant-
aði Breta sárlega vinnuafl og þeir
tóku við þúsundum fólks frá
Austur-Evrópu og Eystrasalt-
slöndunum. Ferill allra átti að
sæta nákvæmri skoðun en veru-
legur misbrestur varð á því.
Vegna gruns um, að njósnarar
og stríðsglæpamenn hefðu komist
til Bretlands á fölskum forsendum,
hóf breska leynilögreglan MI5
rannsókn á innflytjendunum.
Rannsóknin stóð í tvö ár, frá
1950-1952, og náði til 200 þúsund
innflytjenda. Þá kom í ljós, að
margir þeirra höfðu unnið með
nasistum í Eistlandi, Lettlandi,
Lithaugalandi og Úkraínu og verið
í sérstökum dauðasveitum, sem
báru ábyrgð á morðum á rúmlega
milljón gyðinga. En árið 1952 var
kalda stríðið í algleymingi og
ákveðið var að halda skýi-slunni
leyndri og reyna að fá einhveija
af þeim, sem tilgreindir voru í
skýrslunni, til að gerast njósnarar
Breta.
Starf rannsóknarmanna er Sir
Thomas Hetherington stjórnaði
varð undanfari hinnar umdeildu
lagasetningar um stríðsglæpi er
Elísabet II Bretadrottning sam-
þykkir í þessari viku en rannsókn-
armennirnir fengu aðgang að
umræddri skýrslu frá 1952. Það
er ekki ljóst, hvort lögreglumenn
Scotland Yard, sem munu hefja
rannsókn á stríðsglæpum þegar í
þessari viku, fá aðgang að skýrsl-
unni frá 1952. En talsmaður
breska innanríkisráðuneytisins
segir, að það muni aðstoða lögregl-
una á allan hátt.
Gremjan vex í garð
furstans í Kúveit
„KÚVEITAR eru kannski enn svo ríkir að þeir telji að þeir þurfi
ekki að hirða um hvað öðrum finnst um þá jafnvel þó Bandaríkja-
menn eigi í hlut.“ Svo hófst grein í breska blaðinu Economistá.
dögunum þar sem gagnrýnt er eina ferðina enn hversu tregir
Kúveitar hafa verið til að koma á umbótum í lýðræðisátt. Þetta
efni hefur verið að koma upp hvað eftir annað síðustu tvo mán-
uði eða síðan Bandamenn náðu Kúveit. Það hefur sömuleiðis
sætt ámæli hversu hægt uppbyggingarstarfið í landinu hefur
gengið og síðast en ekki síst að ofsóknir halda áfram gegn Palest-
ínumönnum og kúveiskum stjórnarandstæðingum þó svo sljórn-
völd hafi gefið Bandaríkjamönnum og fleiri fulltrúum loforð um
að þau skyldu umsvifalaust grípa í taumana.
Nýja stjórnin í Kúveit, sem var
sett á laggirnar fyrir fáeinum vik-
um vegna þrýstings utan frá, hef-
ur svo sem ekki breytt neinu.
Áhrif Sabah-fjölskyldunnar eru
söm og fyrr og það sjást engin
merki um að hún muni fást til
að dreifa völdunum, þaðan af síð-
ur leyfa stjórnarandstæðingum að
koma einhvers staðar nærri.
Breýtingin á stjórninni leiddi
þó eitt í Ijós, að það er ágreining-
ur innan fjölskyldunnar. Ali Kalifa
al Sabah fjármálaráðherra og einn
virtasti meðlimur fjöldskyldunnar
var látinn víkja. Sömuleiðis var
Sabah al Ahmed utanríkisráð-
herra skipt út. Hann hafði gegnt
embættinu lengst allra utanríkis-
ráðherra í heimi og naut mikils
álits.
Hvorug þessara breytinga var
að mati sérfróðra til bóta og þeir
sem tóku við
embættum
þeirra vora vald-
ir úr hópi
traustra stuðn-
ingsmanna
furstans og
krónprinsins. Menn segja að það
eitt að nýir ráðherrar beri ekki
nafn Sabah-fjölskyldunnar
hrökkvi ekki iangt ef vitað sé að
þeir séu dyggir stuðningsmenn
eða strengjabrúður hennar eins
og segir í grein í mánaðarritinu
The Middle East nýlega.
Þegar ég var í ríkjum við Fló-
ann fyrir nokkrum vikum var tölu-
vert skrifað um Kúveitmálið þar
og ekki dregin dul á gremju
margra með ástandið. Einhveijir
staðhæfðu þó að kúveiska stjórnin
myndi sjá að sér en bersýnilega
gerðu menn sér grein fyrir að það
álit sem margir í Arabalöndum
og á Vesturlöndum hafa haft á
Kúveitum myndi ekki braggast í
bráð ef svo héldi fram sem horfði.
í Gulf News, sem er gefið út í
Bahrein, var slegið upp viðtali við
einn þekktasta baráttumann auk-
ins lýðræðis og almennra réttinda
í Kúveit, Hamid Juwan. Skömmu
eftir „frelsun“ Kúveit var ráðist
inn á heimili hans og hann skotinn
með þeim afleiðingum að hann
er lamaður fyrir lífstíð. Hann seg-
ir að tilræðismaðurinn hafí verið
Kúveiti en sagðist ekki hafa þekkt
hann.
Juwan er rúmlega fertugur lög-
fræðingur. Hann var kjörinn á
þing Kúveits í kosningunum 1985.
Þá höfðu kosningarétt 10 prósent
þjóðarinnar, þ.e. kúveiskir karl-
menn yfir tvítugt sem gátu sann-
að búsetu ijolskyldunnar í landinu
afturtil 1916. Hann sagðistásamt
mörgum öðrum hafa gagnrýnt
þegar furstinn rak þingmenn heim
rösku ári síðar, setti á ritskoðun
og neitaði að tala við þá sem
kröfðust breytinga I lýðræðisátt.
Jawan sagði að þessi óánægja
hefði verið að aukast og stjórnar-
andstæðingar
hefðu komið
saman reglulega
og reynt að hafa
sig í frammi.
Hugmyndir
þeirra hefðu
fengið ótvíræðan hljómgrunn en
fjölskyldan hefði tekið öllum til-
lögum illa og vísað þeim á bug.
Eftir innrás íraka í Kúveit sl.
sumar fóru írakar þess á leit við
Juwan að hann myndaði stjórn.
Hann neitaði því afdráttariaust
og fór í felur og segir að palestín-
skir vinir hans hafí hjálpað honum
því írökum var í mun að hafa
hendur í hári hans. Hann sagði í
viðtalinu að sér fyndist skelfilegt
að annar hver maður í Kúveit virt-
ist hafa vopn undir höndum nú
og beita þeim gegn Palestínu-
mönnum og umbótasinnum án
þess að nokkurt eftirlit væri af
hálfu stjórnvalda. Juwan sagði
það hefði aldrei hvarflað að hon-
um að vinna með írökum. „Ég
vildi lýðræði í Kúveit en ekki lepp-
stjóm Iraka og þaðan af síður
einræðisstjórn Sabah-fjölskyld-
unnar."
Furstinn er að vísu í vanda en
flestir draga í efa að hann vilji
umbætur í lýðræðisátt.
Þrýstingur Sauda
Ég varð þess vör I tali manna
í ýmsum Flóaríkjum nú í apríl að
hugur í garð Kúveita er kaldur
og mönnum fínnst til lítils hafa
verið barist. „Þeir hafa aldrei
kunnað að vinna og nenna ekki
að læra það. Kúveitar verða ekki
þeir sem byggja upp landið á ný.
Þeir verða að fá hjálp útlendinga.
Ekki af því málið sé svo flókið
eða verkið óviðráðanlegt — sann-
leikurinn er sá að skemmdir íraka
á Kúveitborg eru tiltölulega litlar
miðað við það sem talið var. Inn-
viðir eru heilir. En Kúveitar ætl-
ast til að aðrir sjái um þetta allt,“
sagði háttsettur ráðamaður I
Óman við mig.
í Sameinuðu furstadæmunum
og víðar tala menn um það sín í
milli að ein af ástæðunum fyrir
því að Kúveitar gera ekkert til
að breyta stjórnarháttum sé að
Saudar þrýsti á þá að viðhalda
óbreyttu ástandi. „Saudar búa við
ámóta einræðisstjóm og Kúveitar
og vilja allra síst neina breytingu.
Þá gæti farið að hitna undir kon-
ungsfjölskyldu Saudi-Arabíu.
Saudar tala tungum tveim — þeir
láta James Baker, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, standa í
þeirri trú að þeir vilji að Kúveitar
taki upp lýðræðislegri háttu en
síðan makka þeir við Kúveita um
leið og Baker er farinn og hóta
furstanum öllu illu ef hann hlusti
á hvað þá heldur fari að vilja
Bandaríkjamanna.“
Kúveit hefur sem sagt verið
frelsað. Það hefur ekki farið fram-
hjá neinum. En til hvers, hvað
verður, hvernig og hvenær er svo
efni í annað vers.
BAIISVID
eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur