Morgunblaðið - 13.08.1991, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 1991
Kísiliðjm hf. viðMývatn 25 ára
Kísiliðjan hf. við Mývatn er 25
ára í dag en þann 13. ágúst 1966
var undirritaður aðalsamningur á
milli ríkisstjórnar íslands og Man-
ville Corporation og var verk-
smiðjan sett á laggirnar í kjölfar-
ið, Frá upphafi hefur Kísiliðjan
verið langstærsti atvinnuveitand-
inn í Mývatnssveit og veitir nú á
milli sextíu og sjötiu manns at-
vinnu allt árið. Lengi hafa hins
vegar staðið yfir deilur um áhrif
kísilnámsins úr vatninu og skiptar
skoðanir verið um ágæti verk-
smiðjunnar sem stendur mitt i
einni af perlum íslenskrar náttúru.
í síðustu viku skilaði nefnd sér-
fræðinga skýrslu um lífríki vatns-
ins sem unnið hefur verið að frá
árinu 1986. Rannsóknirnar leiddu
ekki í ljós samhengi á milli starf-
semi Kísiliðjunnar við Mývatn og
aukinna sveiflna í dýrastofnum
vatnsins. Hins vegar er ijóst að
tilflutningur sets innan vatnsins
hefur breyst verulega vegna dýpk-
unar á Ytriflóa og landriss þar
en áhrif þess á framvindu gróðurs
og dýrasamfélaga eru ekki full-
könnuð. Fyrir næstu áramót verð-
ur tekin ákvörðun um það hvort
farið verði fram á endurskoðun á
námaleyfi verksmiðjunnar en nú-
gildandi leyfí gildir fram til ársins
2001.
Morgunblaðið/KGA
Róbert B. Agnarsson, framkvæmdastjóri Kísiliðjunnar við Mývatn.

. '

Róbert B. Agnarsson, framkvæmdastjóri Kísiliðjunnar:
Nýju eignaraðilarnir ætla okkur
greinilega hlutverk í framtíðimii
Alleghany mun á næstunni kaupa hlut Manville í verksmiðjunni
UM LEIÐ og afmælisári er fagnað stendur Kísiliðjan við Mývatn á
tímamótum þar sem nýir eignaraðilar eru að koma inn í fyrirtækið
í stað Manville Corporation sem átt hefur 48,56% í verksmiðjunni;
íslenska ríkið á 51% en 19 sveitarfélög á Norðurlandi eiga 0,44%. í
byrjun júní skrifuðu forsvarsmenn Manville í Denver og Alleghany
í New York undir viijayfírlýsingu þess efnis, að Manville seldi Alleg-
hany deild sína sem hefur með kísilgúr og perlustein að gera, þ. á m.
eignarhluta í Kísiliðjunni en áætlað er að ganga frá endanlegum
sölusamningi í sumar. Kaupverð hefur ekki verið látið uppi.
Að sögn Róberts B. Agnarssonar,
framkvæmdastjóra Kísiliðjunnar, er
Manville-fyrirtækið að selja fjórar
kísilgúrverksmiðjur sínar, auk eign-
arhluta í Kísiliðjunni sem og allt
sölu- og dreifingarkerfí sitt í heimin-
um. „I stað þess mun koma inn
bandarískt fyrirtæki, Alleghany,
sem er eignarhaldsfélag með mörg
dótturfélög og einungis ellefu
starfsmenn þrátt fyrir að það velti
1,8 milljörðum Bandaríkjadala á ári
eða 10 milijörðum íslenskra króna
á hvern starfsmann," sagði Róbert
í samtali við Morgunblaðið en slík
eignarhaldsfélög með sjálfstæðum
dótturfélögum er sífellt algengara
form erlendra stórfyrirtækja, að
hans sögn. Forsvarsmenn Alleghany
fyrirtækisins hafa einkum verið í
banka- og tryggingastarfsemi en
eru að leita sér að hagkvæmum
kostum öðrum og sjá möguleika í
kísilgúriðnaðinum.
Offramboð og lágt verð
Undanfarin ár hefur offramboð
og lágt verð einkennt kísilgúrmark-
aðinn. „Það gengur ekki til lang-
frama að það skuli vera 20% um-
framframleiðslugeta hjá kísilgúr-
verksmiðjum í heiminum. Sam-
keppnin verður mjög mikil en varan
er tiitölulega einsleit þannig að
menn eru nær einungis að keppa í
verði. Þetta veldur of lítilli sölu fyr-
ir framleiðslueiningarnar og of lágu
verði,“ sagði Róbert.
Hann sagði stöðu Kísiliðjunnar
hins vegar tiltölulega sterka vegna
staðsetningar verksmiðjunnar hér á
landi og sagðist þess fullviss að
nýju eignaraðilamir ætluðu verk-
smiðjunni hlutverk í framtíðinni. „í
fyrsta lagi er Kísiliðjan að mestu
leyti fullafskrifuð, sem gerir hana
betur í stakk búna til þess að taka
áföllum í samkeppni en nýrri verk-
smiðjur. í öðru lagi er hráefnis-
náman stór og talin í árhundruðum
miðað við núverandi afkastagetu
verksmiðjunnar. Hráefnið er líka
gott og til þess fallið að framleiða
hágæðakísilgúr. Kísiliðjan er reynd-
ar eina kísilgúrverksmiðjan í heim-
inum sem tekur hráefni sitt úr vatni,
þar sem náman í raun endumýjar
sig og árlega fellur til nýtt hráefni.
Annars staðar er hann sóttur í upp-
þornuð stöðuvötn eða sjó, sem eru
mun eldri námur en Mývatn en það
er í núverandi mynd talið um 2.300
ára gamalt. Kísilgúrinn sem fram-
leiddur er í Kísiliðjunni er léttari en
annar kísilgúr á markaðnum og
notandinn þarf því í raun minna af
honum en öðmm. í þriðja lagi er
Evrópumarkaður ekki sjálfum sér
nógur um kísilgúr, svo að kísilgúr
er fluttur þangað inn, aðallega frá
Bandaríkjunum. Nálægð okkar við
Evrópu á eftir að skapa okkur svig-
rúm. Fiutningsgjöld frá Banda-
ríkjunum hafa þó undanfarin ár
verið það lág að hagnaður af stað-
setningu hefur ekki skilað sér,“
sagði Róbert.
Hagnaður var af rekstri Kísiliðj-
unnar á síðasta ári fyrir skatta upp
á 18,4 milljónir en verksmiðjan hef-
ur skilað hagnaði frá árinu 1983.
Samtals var útflutningur kísilgúrs
24.856 tonn á árinu 1990, sem er
2,6% aukning frá fyrra ári en mest
hefur verksmiðjan flutt út 27.700
tonn árið 1985.
Róbert benti á að þjóðhagslegt
mikilvægi verksmiðjunnar væri
ótvírætt. „Kísiliðjan aflar mikils
gjaldeyris fyrir þjóðarbúið þar sem
99,9% af framleiðslunni em flutt
út og skilar þar áf leiðandi nær allri
sinni innkomu í erlendum gjaldeyri.
Þar að auki veitir hún yfir sextíu
manns atvinnu og kaupir mikið af
innlendum aðföngum, t.d. jarðgufu,
rafmagn og þjónustu skipafélaga.
Sú neikvæða umræða sem átt hefur
sér stað undanfarin ár um Kísiliðj-
una er afar óréttmæt og jafnframt
óskynsamleg þegar miðað er við hve
gott og þjóðhagslega hagkvæmt
þetta fyrirtæki er,“ sagði Róbert.
Engin mengunaráhrif á
lífríkið
Upp úr Mývatni er dælt 40 þús-
und tonnum af kísilgúr á ári.
Kísiliðjan fékk námaleyfi árið 1985
sem gildir í 15 ár frá 1986 að telja
eða til ársins 2001. Þá var jafnframt
sett á laggimar sérfræðinganefnd
um Mývatnsrannsóknir, sem nýlega
hefur skilað skýrslu um lífríki vatns-
ins. Umhverfísráðherra mun á næst-
unni senda Náttúmverndarráði
skýrsluna til umsagnar en í fram-
haldi af því verður tekin ákvörðun
um hvort farið verði fram á endur-
skoðun á námaleyfi Kísiliðjunnar.
Að sögn Róberts hefur umræðan
um Kísiliðjuna einkennst af upp-
hrópunum og tilfmningasemi án
röksemda frá fáum en hávæmm
mönnum og valdið fyrirtækinu mikl-
um erfíðleikum undanfarin ár. „Það
er í sjálfu sér óheppilegt fyrir fyrir-
tæki eins og Kísiliðjuna að vera
staðsett mitt í einni af perlum
íslenskrar náttúm. Fólk sér stóra
verksmiðju í þessu fallega landslagi
og ímyndar sér að hún hljóti að
vera mikill áhriíavaldur til hins
verra fyrir framgang lífríkisins. Á
sama tíma er litið framhjá öllum
þeim óteljandi og oft ósýnilegu
áhrifaþáttum sem leynast í náttúr-
unni og hinu flókna samspili þeirra.
Þá á ég við veðurfar, breytingar á
hitastigi vatnsins, landris o.fl. Eins
vill það gjarnan gleymast að maður-
inn sjálfur er hluti lífríkisins og lifír
ekki á loftinu einu saman. Starfsemi
Kísiliðjunnar flokkast undir frum-
framleiðslu, rétt eins og fiskvinnsla,
og er hluti af þeim grunni, sem
velmegun þjóðarinnar byggist á.
Starfsmenn Kísiliðjunnar skynja
þennan raunvemleika enda á um
helmingur íbúa hér á svæðinu beint
eða óbeint lífsviðurværi sitt undir
starfsemi hennar," sagði Róbert.
„í umræðunni hafa menn gjaman
einblínt á hugsanleg mengunaráhrif
frá Kísiliðjunni. Þar hefur verið
nefnd til næringarefnaauðgun, sem
felst í þeim næringarefnum, sem
Kísiliðjan dælir upp með botnsetinu
og skilar að einhveiju leyti aftur til
vatnsins í uppleystu formi. Einnig
hefur verið nefnd til hugsanleg
mengun frá hjálparefnum, sem not-
uð em í framleiðslunni. Rannsóknir
sérfræðinganefndarinnar hafa hins
vegar leitt í ljós að þessi mengunar-
kenning á ekki við rök að styðjast,"
sagði Róbert.
Eftir stendur spurningin um það
hver áhrif það hefur á samsetningu
og framgang lífríkisins að fjarlægja
botnlagið. „Að sjálfsögðu hlýtur það
að hafa einhver áhrif og þar verða
menn að vega og meta kosti og
galla. Kísiliðjan hefur frá upphafi
einskorðað dælingu hráefnis við
Ytriflóa, sem er mun grynnri en
syðri hluti vatnsins. Þar eru til
ódæld svæði, sem em einungis 30
sm að dýpt sem botnfijósa svo
bændur komast ekki út á vatnið á
vélbátum sínum. Þannig hafa
Grímsstaðabændur í tvígang farið
fram á það við Kísiliðjuna að dælt
verði af þessu svæði,“ sagði Róbert.
„Það er augljóst að kísilgúrbirgð-
ir þær sem em á botni Mývatns og
myndast munu í framtíðinni myndu
nægja Kísiliðjunni til árhundraða,
miðað við núverandi afkastagetu
verksmiðjunnar. Á hveiju ári mynd-
ast nýr kísilgúr á botninum og vatn-
ið grynnist. Hráefnistaka Kísiliðj-
unnar eykur þannig líftíma vatns-
ins. Hafa ber í huga, að Kísiliðjan
er eina kísilgúrverksmiðjah í heimin-
um, sem tekur hráefni sitt úr vatni.
í ljósi þess er ég fullviss um að
menn komast að skynsamlegri nið-
urstöðu varðandi frekara kísil-
gúrnám úr Mývatni, sem tekur tillit
til alls lífríkisins og er maðurinn þar
meðtalinn," sagði Róbert að lokum.
Morgunblaðið/KGA
Kristján Stefánsson rennismiður
Krislján
Stefánsson:
Tækjabún-
aður hefur
breyst mjög
FIMM manns starfa á vöktum
við það að halda Kísiliðjunni
gangandi allan sólarhringinn.
Einn starfsmaður er í blaut-
vinnslu verksmiðjunnar, einn í
þurrvinnslu, tveir eru í pökkun
og einn á rannsóknarstofunni.
A daginn er fjöldi starfsmanna
hins vegar meiri. Kristján Stef-
ánsson hefur starfað við viðhald
tækja og véla, sem rennismiður
í Kísiliðjunni frá árinu 1982 og
Iíkar að sögn vel.
„Það er fínt að vinna héma. Á
verkstæðunum vinnum við á dag-
vöktum, frá kl. 7 á morgnana til
16 á daginn og erum síðan á bak-
vakt fimmtu hveija viku,“ sagði
Kristján.
Á vélaverkstæði Kísiliðjunnar
starfa átta manns. „Frá því að ég
byijaði að vinna héma hefur
tækjabúnaður verksmiðjunnar
breyst mjög. í pökkuninni sérstak-
lega, þar sem allt er orðið sjálf-
virkt í stað þess sem var fyrir
nokkmm áram að talsverður fjöldi
manns vann við að handpakka
gúrnum. Núna starfa tveir í pökk-
uninni," sagði Kristján.
Signrgeir
Stefánsson:
Starfið er
fjölbreytt
DÆLING hráefnis úr Mývatni
fer fram á tímabilinu frá maí til
október á hveiju ári og er þá
dælt á milli 35 og 40 þúsund tonn-
um af kísilgúr í hráefnisþró verk-
smiðjunnar. Á síðasta ári var
dælt 37.198 tonnum en síðastliðin
fimm ár hefur verið dælt að
meðaltali 35.400 tonnum til hrá-
efnisþrónnar á ári.
Sigurgeir Stefánsson hefur starf-
að í Kísiliðjunni í tólf ár við dælingu
á sumrin en pökkun á veturna. Sig-
urgeir lýsti vinnsluferli gúrsins
þannig að upp úr vatninu væri
dælt vatnsblönduðum leir sem færi
í þró og þaðan inn í ferli verksmiðj-
unnar, fyrst í blautvinnslu þar sem
hann væri forþurrkaður og síðan í
þurrvinnslu. Ur vinnslunni fer
kísilgúrinn síðan fullunninn í pökk-
un.
„Mér líkar þetta starf mjög vel,
einkum vegna þess hversu fjöl-
H