Morgunblaðið - 24.12.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1991
Góður Kafka
Bókmenntir
Einar Falur Ingólfsson
Franz Kafka: I refsinýlendunni
og fleiri sögur. Smásögur, 248
blaðsíður. Menningarsjóður
1991. Ástráður Eysteinsson og
Eysteinn Þorvaldsson þýddu og
rita eftirmála.
í þessu safni, í refsinýlendunni
og heiri sögum, eru fjörutíu og
tvær sögur eftir Franz Kafka
(1883-1924), sú lengsta er nær því
fjörutíu síður og aðrar örstuttar;
einhverskonar athuganir í nokkrum
setningum, eins og Fæsta þorp:
Afi minn var vanur að segja:
„Lífið er furðulega stutt. Nú
skreppur það svo saman í minningu
minni að ég skil til dæmis varla
hvernig ungur maður getur tekið
ákvörðun um að ríða til næsta
þorps án þess að óttast - þótt alls
ekki sé reiknað með neinum óhöpp-
um - að venjulegt farsælt æviske-
ið kunni að reynast allt of stutt
fyrir slíka reiðferð“ (131).
Franz Kafka er einstæður rithöf-
undur, einn af risum heimsbók-
menntanna. Hann var þýskumæl-
andi gyðingur, búsettur mestan
hluta ævinnar í Prag, lögfræðingur
og skrifstofumaður sem fann sig
knúinn til að skrifa og skynjaði
ritstörfin: „... meðal annars sem
fjötra er hindruðu að hann gæti
orðið „eðlilegur" hamingjusamur
borgari og fjölskyldufaðir sem
kannski hefði farið með bömin sín
í dýragarðinn og fjölleikahúsið" (úr
eftirmála þýðenda, bls. 241).
Kafka vann að ritstörfum í hjá-
verkum og þrátt fyrir að hann hafi
fallið frá rétt rúmlega fertugur
skrifaði hann þijár skáldsögur:
Ameríku, Höllina og Réttarhöldin;
merkilegar dagbækur og fjölda
bréfa; og síðan smásögur sem má
skipta í „hefðbundnar" sögur,
dæmisögur og orðskviði. Af skrif-
um sínum voru smásögur það eina
sem Kafka sá birtast á prenti, en
á árunum 1913 til 1924 gaf hann
út sjö sagnakver, samtals fjörutíu
sögur, og birti auk þess fjórar sög-
ur í blöðum og tímaritum. Þær eru
samankomnar í þessari bók, að frá-
dregnum tveimur löngum sögum
eða nóvellum, og hefur önnur
þeirra, Hamskiptin, komið út í þýð-
ingu Hánnesar Péturssonar.
Sögurnar í þessu safni eru vissu-
Iega missterkar og hrífa mismikið,
en sumar fylla mann endálausri
undrun og nokkrar teljast tvímæla-
laust með stórvirkjum evrópskrar
smásagnagerðar; eins og Dómur-
inn, Sveitalæknir, Hungurlistamað-
ur og Áhyggjur húsbóndans. Bak
við allar þessar sögur, og skrif
Kafka í heild, er mögnuð vitund
höfundarins; allur þessi efi, öll
möguleg og ómöguleg vandamál,
undarleg og ógnandi sýnin á lífið.
í óræðum textanum fetar Kafka
einstígi milli ofurraunsæis og fant-
asíu, tákna og dularfullrar ógnar;
einstígi sem enginn annar höfundur
hefur fundið fyrr eða síðar. Les-
andinn kynnist til dæmis listrænni
aftökuvél sem skrifar mannbæt-
andi hugleiðjngar á líkama fang-
anna, hungurlistamaður leitar full-
komnunar í svelti sínu, faðir dæm-
ir son sinn til dauða og api flytur
skýrslu um aðlögun sína að menn-
ingunni. Stundum virðist höfundur-
inn jafnvel vera að sýna eða út-
skýra ástæður hugsana sinna fyrir
lesandanum, eða hreinlega afsakar
tilvist sína: Ég hef enga afsökun
fyrir því að ég stend á þessum
palli, held mér í þessa lykkju, læt
berast með þessum vagni, að fólk
víkur fyrir vagninum eða gengur í
rólegheitum eða hvílist fyrir fram-
an búðargluggana. - Enginn krefst
þess heldur af mér, en það skiptir
engu máli“ (28).
Feðgarnir Eysteinn Þorvaldsson
og Ástráður Eysteinsson þýða sög-
urnar, en áður hafa þeir þýtt Rétt-
arhöldin, 1983. Stundum er deilt
um þær leiðir sem þýðendur fara
- ekki síst þegar þýtt er úr máli
eins og þýsku, sem byggir á löngum
málsgreinum með mörgum auka-
Lítið fólk sigr-
ast á lífinu
Bókmenntir
Franz Kafka
setningum. Eysteinn og Ástráður
fara þá leið að færa frásögnina sem
nákvæmast og orðréttast af þýsk-
unni yfir á íslensku. Þannig kapp-
kosta þeir að varðveita eins vel og
mögulegt er alla merkingarmögu-
leika og blæbrigði textans. Fyrir
vikið kann sumum að finnast málið
nokkuð stíft á köflum, þýskulegt.
En þeir Eysteinn og Ástráður leysa
ætlunarverk sitt ákaflega vel, það
er greinilegt að mikil vinna, vand-
virkni og slípun liggur að baki þýð-
ingunni. Og við lesturinn skynjar
maður að auki rithátt höfundarins
að einhveiju leyti og það getur
bætt ýmsu við skilninginn - hlutum
sem hafa til dæmis tapast í enskum
þýðingum sem ég hef lesið. Þó
kemur fyrir að virðingin fyrir frum-
textanum sé of mikil, og setningar
mættu vera íslenskari: „Þá er ég
orðinn klæðlaus og horfi rólegur,
með fingurna í skegginu, drúpandi
höfði, á fólkið“ (110).
Þetta sagnasafn er kærkomið
og vonandi standa þýðendurnir við
gefið fyrirheit í stuttum en greinar-
góðum eftirmála, um að von sé á
þýðingu skáldsögunnar Ameríku
áður en langt um Iíður. Útlit / refsi-
nýlendunni og fleiri sagna er gott,
textinn situr fallega á síðunum og
gaman er að einföldum pennateikn-
ingum Kafka við kaflaskipti.
Súsanna Svavarsdóttir
Dvergurinn Rauðgrani og brögð
hans
Dísa ljósálfur
Alfinnur álfakóngur
Höfundur: G.T. Rotman
Útgefandi: Forlagið
Þau eru fá ævintýrin sem eiga sér
jafn öruggan samastað í hjarta fólks
og þessi þrjú ævintýri hollenska rit-
höfundarins Rothmans. Þau voru
fyrst gefin út á íslandi á árunum
1928 til 1930 og það virðist vera
sama hvern maður hittir, allir hafa
haldið upp á þessi ævintýri frá barn-
æsku.
Ævintýrin þijú eru að mörgu leyti
keimlík. Þau eru full af göldrum og
heimur þeirra er svo takmarkalaus.
Fólk minnkar og stækkar, býr með-
al smádýra og blóma, er galdrað í
dýr og jurtir og á öllu gengur. Auð-
vitað ekkert raunsæislegt við það
annað en að þetta getum við öll gert
í huganum.
í sögunni af dvergnum Rauðgrana
segir frá systkinunum Hans og
Huldu, sem búa á sveitabæ. Hans
gætir Huldu á meðan foreldrar
þeirra vinna úti á akrinum. En einn
daginn sofnar Hans á verðinum.og
Huldu er rænt. Hans óskar þess að
hann gæti fengið þá ósk sína upp-
fyllta að verða eins lítill og dýrin,
til þess að geta talað við þau. Honum
verður að ósk sinni, þar sem dverg-
urinn Rauðgrani heyrði til hans og
uppfyllti óskina samstundis. Og nú
fer Hans að leita systur sinnar. Það
er löng og hættuleg glæfraför; Hans
lendir í ýmsum hrakningum en nýtur
hjálpar ýmissa dýra; músa, froska,
fugla og fiska og ekki má gleyma
álfameynni.
Afrek hesta og manna
Bókmenntir
Sigfús Sigfússon
Sigurjón Björnsson
Guðmundur Jónsson og Þorgeir
Guðlaugsson:
Hestar og menn 1991
Árbók hestamanna 1991
Skjaldborg 1991, 271 bls.
Árbók þessi kemur nú út í fimmta
sinn, glæsileg að vanda. Hún hefur
fengið á sig hefðbundið snið ef svo
má segja. Það skiptast á frásagnir
af hestamótum, viðtöl við einstaka
menn og ferðasögur.
Að þessu sinni segir frá þremur
aðalmótum ársins. Fyrst er að telja
Fjórðungsmótið á Suðurlandi sem
haldið var á Gaddastaðaflötum við
Hellu 26.-30. júní og þótti takast
afar vel. Um þetta mót hefur mikið
verið skrifað og bjóst maður hálf-
partinn við að lítið væri varið í að
fara að lesa um það einn ganginn
enn. Svo var þó ekki því að frásögn-
in er skýr og lifandi, útúrdúralaus
og hefur m.a. þann ágæta kost að
sögð eru góð deili á þeim hrossum
sem sköruðu fram úr. Frásagnir af
hinum mótunum tveimur, Islands-
mótinu í Húnaveri og Heimsmeist-
Tíunda bindi þjóðsafns
Sigfúsar komið út
Bókaútgáfan Þjóðsaga hefur
gefið út 10. bindi ritsafnsins „Is-
lenskar þjóðsögur og sagnir“
sem safnað hefur verið og skráð
af Sigfúsi Sigfússyni.
Þetta bindi ritsafnsins hafa búið
til prentunar Grímur M. Helgason
og Helgi Grímsson, sem tók við
verkinu af föður sínum látnum, en
Grímur og Óskar Halldórsson unnu
að ritsafninu meðan þeim entist
aldur.
í þessu nýja bindi ritsafnsins eru
þrír flokkar, Ævintýri, Kímnisögur
og Ljóðleikir og skiptist hver þeirra
í fjölmarga hópa. Safnið er mikið
að vöxtum, alls 528 bls. Bókin er
prentuð í Prentsmiðju Guðjóns Ó.
hf. og bundin hjá Bókfelli hf.
aramótinu í Norrköping, eru sömu-
leiðis hinar'prýðilegustu.
Viðtöl við einstaka menn eru
verulegur hluti bókarinnar. Að
þessu sinni eru rætt við sex ein-
staklinga. Fjórir þeirra eru íslensk-
ir, Ragnar Þór Hilmarsson, Guðni
Jónsson, Þórður Þorgeirsson og
Tómas Ragnarsson. Allt eru þetta
kunnir knapar. Sá fyrstnefndi varð
Skeiðmeistari íslands á Suðurlands-
móti í hestaíþróttum í sumar. Guðní
kom mjög við sögu sl. sumar og
vann einkum mikla sigra á Akra-
nesmótinu. Þórður Þorgeirsson er
einnig vel þekktur knapi og vann
t.a.m. góða sigra á Suðurlandsmóti
í hestaíþróttum. Tómas Ragnarsson
þekkja líklega flestir sem eitthvað
hafa fylgst með. Hann var einn
meðal Islendinga á heimsmeistara-
mótinu í Norrköping, en hestur
hans heltist snemma í keppni. Út-
Iendingarnir tveir eru þau Carina
Heller og Ulf Lindgren. Carina er
þýsk og skaust óvænt upp á stjörnu-
himininn er hún varð sigurvegari í
fimmgangi í Norrköping. Ulf er
sænskur og vann hann sigur í 250
m skeiði á sama móti. Gaman er
að geta þess að hestar beggja eru
frá Sauðárkróki, Glaumur og
Hrafnketill. Öll eru viðtölin vel gerð
og vekja áhuga á þessu efnilega
fólki.
Ferðasögurnar eru tvær eins og
áður segir. Önnur þeirra var hóp-
ferð kringum Tindafjöll og er ferða-
sagan skráð af Hauki Árnasyni.
Þetta var vikuferð. Sagan er vel
sögð og prýdd korti og skemmtileg-
um myndum. Hin ferðasagan er
öllu óvenjulegri. Þar var það kunnur
ferðagarpur, Ólafur B. Schram, sem
fór einn síns liðs með fjóra hesta
norður með Vatnajökli yfir Lónsör-
æfi að Stafafelli. Fjóran og hálfan
sólarhring tók ferðin. Var þetta
mikil afreks- og glæfraferð og frá-
sögnin eftir því, enda hef ég víst
lesið hana þrisvar. Myndir tók Ólaf-
ur sjálfur í ferðinni.
Bókinni lýkur á skrá yfir úrslit
helstu móta ársins 1991.
Hestar og menn 1991 eru eins
og forverar hennar glæsileg bók og
áhugaverð aflestrar. Hún fer jafn-
vel batnandi með hveiju ári sem
líður. Ennþá hefur þó ekki alveg
tekist að kveða niður prentvillupúk-
ann.
Dísa Iitla ljósálfur segir frá því
að Dísa hefur villst að heiman og
týnt mömmu sinni. Þar sem hún sit-
ur á tijágrein og grætur finnur skóg-
arhöggsmaður hana. Hann ákveður
að færa konu sinni litla ljósálfinn
og er viss um að þau geta grætt
heil ósköp á litla anganum. Til að
tryggja það að Dísa fljúgi ekki í
burtu, klippa þau vængi hennar af.
En Dísa kemst frá þessum harð-
bijósta hjónum, því húsamýsnar
koma og bjarga henni. Þar með hefst
langt og erfitt ferðalag Dísu, í leit
að móður sinni. Hún lærir margt og
mikið um heiminn og af því að hún
er svo lítil er heimur dýranna næst-
ur henni; það er að segja smádýr-
anna. Hún lærir ýmislegt á þessu
ferðalagi, um græðgi, öfund, vináttu
og samkennd og að sjálfsögðu fer
allt vel.
Þriðja sagan, ævintýri Alfinns álf-
akóngs í Rauðhól, hefst þegar óvinir
þeirra Gráskeggjarnir, dökkálfar frá
Djúpumýri, ráðast á hólinn hans og
sigra, svo Alfinnur verður að flýja
ásamt Trítli, syni sínum. Ferðinni
er heitið til Álvíss læknis, vinar
þeirra, en áður en þangað kemur
verða feðgarnir viðskila. Trítill lend-
ir í ýmsum ævintýrum, sem hann á
endanum kemst klakklaust út úr og
ratar til Alvíss, þar sem faðir hans
dvelur. En feðgarnir hafa ævintýra-
þrá í blóðinu og þegar þeir hitta
svölu sem er að búa sig undir að
fara til Afríku, ákveða þeir að fljúga
burtu með farfuglunum. En svalan
er of smá fyrir þá og þeir taka sér
far með storkinum. Þeir komast til
Egyptalands og ævintýri þeirra byija
fyrir alvöru. Eins og í hinum sögun-
um tveimur, ferðast álfafeðgarnir
meðal dýra og þeir fara víða um
veröldina. Ekki er allt jafn gott og
fagurt sem þeir sjá. Þeir feðgar
verða aftur viðskila og hittast ekki
aftur fyrr en báðir hafa ratað aftur
heim.
Þessi ævintýri eru um margt sér-
stök. Þau fjalla öll um agnarlitlar
verur, sem eru hrifnar í burtu úr
öryggi heimilis eða foreldra og þurfa
að yfirvinna ýmsar hindranir og erf-
iðleika á framandi slóðum. Boðskap-
urinn er augljós; í lífinu eru ótal
hindranir sem maður þarf að yf-
irstíga á leið sinni til að verða að
manni. Hjá því kemst enginn. Auð-
vitað eru sögupersónurnar að því
komnar að gefast upp oft á tíðum,
en hjálpin er alltaf nærri; einhver
sem segir: Þú verður að halda áfram.
Það er nefnilega svo að það er ekki
hægt að hætta við að verða fullorð-
inn, þótt mann langi til þess.
Ekki skemma myndskreytingar
Rotmans sögurnar. Þær eru af-
bragðs fallegar og lifandi og ég man
að þegar ég var krakki, dundaði ég
mér við það heilu dagana, að lita
þær. Árni Óla þýddi söguna um Dísu
ljósálf og Freysteinn Gunnarsson
söguna um Rauðgrana en um þýð-
anda Alfinns er ekki getið. En hvað
sem því líður, þá eru þær jafn góðar
og þær hafa alltaf verið. Málfarið
er fallegt og vandað og rýrir síst
einstakt gildi þessara sagna.
íslensk teiknimyndapersóna
fyrirmynd að sparibauk
Söguhetja í íslenskri barnasögu er
orðin sparibaukur sem íslandsbanki
ætlar að setja á markað eftir ára-
mótin. Um er að ræða mörgæsina
Georg í bókinni Georg í Mannheim-
um eftir Jón Hámund Marinósson
og Jón Ármann Steinsson, en bókin
kom út nú fyrir jólin. Þetta er í
fyrsta skipti svo vitað sé sem banki
notar persónu í íslenskri barnabók
sem sparibauk. Sagan er teikni-
myndasaga og fjallar um baráttu
mörgæsarinnar Georgs við mengun
frá Mannheimum og ferðalag hans
þangað til að koma í veg fyrir hana. að betri framtíð. Við erum að sjálf-
„Yrkisefni bókarinnar er umhverfis- sögðu himinlifandi yfir þessu,“ sagði
vernd. Hún og sparnaður eru ná- Jón Ármann Steinsson í samtali við
skyld mál enda leggja bæði grunn Morgunblaðið af þessu tilefni.