Morgunblaðið - 24.12.1991, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1991
27
Alþingi hið forna
eftirÁrna Einarsson
Hugsum okkur dýrafræðing á
íslandi. Hann hefur áhuga á dýra-
ríki landsins og vill gjarnan skyggn-
ast eitthvað aftur í tímann og
freista þess að setja núverandi dýra-
líf í sögulegt samhengi, — og jafn-
framt í samhengi við dýralíf grann-
landanna. Hann hefur einnig áhuga
á að nota sérþekkingu sína til þess
að skýra torkennileg atriði í fomum
sögnum á náttúrufræðilegan hátt.
Hann vill vita hvort sannleikskjarni
kunni að leynast í sögnunum. Dýra-
fræðingurinn flettir upp í þjóðsög-
um og rekst á eftirfarandi sögn úr
Grímsey:
„Eitt sinn á helgum degi er þess
getið, að prestur var í kirkju og
kominn í messuklæðin, sáust þá
bjarndýr þrettán saman koma utan
eyna. Var auðséð þá, er þau nálguð-
ust, að dýrakóngurinn var á ferð.
Hann gengur venjulega fremstur,
hefur horn fram úr enni. í því er
lýsigullssteinninn, og oftast fylgja
honum tólf dýr. Nú er þau gengu
fram hjá, fór prestur í öllum messu-
skrúða út í kirkjudyrnar. Laut þá
dýrakóngurinn honum fýrstur og
síðan hin önnur dýrin. Héldu þau
svo fram hægri ferð í beinni stefnu,
þangað til þau komu suður í Borga-
mó. Urðu þá gemlingar á leið þeirra,
og drap það dýrið, er aftast gekk,
einn þeirra. Jafnskjótt og dýrakóng-
urinn varð þess var, gekk hann
aftur fyrir flokk sinn og rak spill-
virkjann í gegn með horni sínu, svo
hann lá þar dauður eftir hjá geml-
ingnum.
Þótt dýrafræðingúrinn sé fagidj-
ót er hann þrátt fyrir allt sannkrist-
inn og sér strax að atburðarásin
og talan 12 (+ 1 konungur) minnir
grunsamlega á biblíusögurnar úr
barnaskólanum. Ef hann spyr sér
fróðari menn fær hann að vita að
frásögn sem þessi kallast allegóría,
hefur dulda merkingu, þ.e. merkir
eitthvað allt annað en í söguþræðin-
um felst. Slíkar sögur hafi verið
sagðar í fornöld og á miðöldum,
spekingum til umþenkingar og til
að varðveita lærdóma sem alþýðu
manna var ekki ætlað að kunna
skil á. Horn bjarndýrakóngsins vísi
sennilega til einhyrningsins sem
miðaldamenn notuðu til að tákna
frelsarann, og lýsigullssteinninn
gæti táknað guðspjöllin. Sé kafað
enn dýpra í efnið má ljóst vera að
bjarndýrakóngurinn eigi sér einnig
rætur í heiðinni speki.
Dýrafræðingurinn okkar hugsar
sig' um vel og lengi qg kemst
þvínæst að niðurstöðu: Ur því að
miðaldamenn sögðu sögur þar sem
dýr og tölustafir höfðu tákngildi,
er þá nokkur leið að meta dýra-
fræðilegt sannleiksgildi sagnanna
án þess að gjörþekkja táknmálið?
Svarið er augljóslega nei.
Nú er það svo, því miður, að forn-
sögur okkar eru næsta snauðar að
náttúrulýsingum, en þeim mun auð-
ugri að frásögnum af persónum og
atburðum. Það kemur í hlut sagn-
fræðingsins í stað dýrafræðingsins-
að spyija: Er það gefið mál að frá-
sagnir (og þar með tölur) í Islend-
ingasögunum eigi við atburði sem
raunverulega gerðust, eða segi frá
persónum af holdi og blóði? Er
hugsanlegt að frásagnarlist allegór-
íunnar ráði að hálfu eða öllu leyti.
Getum við gengið að því sem vísu
að Kári Njáls sögu hafi ekki verið
persónugervingur vinds eins og
Kári Fomljótsson í Orkneyinga
sögu? Enn á ný verður að þekkja
táknmál og talnaspeki ef árangur
á að nást í túlkun sagnanna.
Táknmálið og tölvísin er, eðli
málsins samkvæmt, eldra en sög-
urnar þar sem þessum tækjum er
beitt. Oft miklu eldra. Sú staðreynd
ljær táknmálinu heimildagildi í
sagnfræðilegum skilningi, svo und-
arlegt sem það kann að virðast.
Athuganir á því hvernig íslenskir
miðaldahöfundar notuðu táknmál
og tölur gætu vísað á þá strauma
sem menning okkar, bæði kristin
og heiðin, á rætur að rekja til.
Einn maður hefur öðrum fremur
Einar Pálsson
fengist við rannsóknir á táknmáli
fornsagna okkar, og er það Einar
Pálsson, höfundur þeirrar bókar
sem hér er til umfjöllunar. Einar
hefur birt athuganir sínar í ritröð-
inni Rætur íslenskrar menningar
sem telur nú ein 10 bindi. Efni bind-
anna er svo mikið að vöxtum að
erfitt er að fá heildarsýn yfir. Enda
fer mikið rúm í þeim ritum í að
kynna lesandanum þá flóknu speki
sem lá að baki táknfræði fornaldar
og miðalda.
Með riti sínu Aiþingi hið forna -
Goðræn umgjörð Alþingis á Þing-
völlum í heiðni (útg. Mímir) sem
nýkomið er út, tekur Einar saman
yfirlit um það sem af rannsóknum
hans má ráða um hugmyndafræði-
legan grundvöll goðaveldisins.
Hann freistar þess að svara spurn-
ingunni um það hvers vegna Al-
þingi var svo saman sett sem heim-
ildir greina. Gerir hann það á þann
veg að ekkert fer milli mála hvað
við er átt, og mun bókin vera auð-
skilin hveijum manni. Lesandi þarf
með öðrum orðum ekki að vera
fluglæs á táknmáli miðaldaspek-
inga. Hann þarf einungis að gera
sér grein fyrir tilvist táknmálsins
og að heimsmynd miðaldamanna
var gerólík því sem nú er. Þannig
táknuðu tölur ekki bara fjölda ein-
hvers, heldur einnig einhveija sýni-
lega (eða goðræna) hluti. Til dæm-
is voru frumefnin fjögur: jörð, vatn,
loft og eldur táknuð með tölunum
8, 12, 18 og 27. Þessi speki er
m.a. kennd í einu af höfuðhandrit-
um íslendinga, Hauksbók, og verð-
ur Einari tilefni til umfjöllunar.
Þegar við þetta bætist leikur forn-
spekinga með tvöföldun og helm-
ingun talna, auk þess margföldun
talna með sjálfum sér, þá fer að
hilla undir hugsanlegar skýringar á
grundvelli goðveldisins og Alþingis
hinu forna.
Megintilgáta Einars er sáraein-
föld: Goðarnir 36 voru látnir endur-
spegla skiptingu himinhrings í 36
tíundir. Þeir endurspegluðu á sinn
hátt alheiminn, líkt og konungar
gerðu í öðrum löndum. Þannig sam-
svaraði ísland 36-skiptu konung-
dæmi. Þegar þessi tilgáta er tengd
við hugmyndir miðaldamanna um
ríkið sem spegilmynd himinhvolfs,
tímatal, mál og vog, þá verður úr
því furðu samfelld mynd. Svo vitnað
sé í texta á bókarkápu: „Til skamms
tíma var því trúað, að Alþingi ís-
lendinga að fornu hafi verið ólíkt
flestu, er menn þekktu í heiminum.
Niðurstaða þessarar bókar er gagn-
stæð: umgjörð hins íslenska goða-
veldis var með afbrigðum skipuleg
og föst í sniðum — og í beinu sam-
ræmi við mikilvægustu heimsmynd-
arfræði fornaldar." Það er mat mitt
sem leikmanns í fornum fræðum,
að hér hljóti að fara rit sem valda
muni straumhvörfum í rannsóknum
á íslénskri fornmenningu, — og þá
muni dýrafræðin einnig njóta góðs
af.
Árni Einarsson er líffræðingur.
NYARSFAGNAÐUR A
HOTELISLANDI
Óumdeilanlega glæsilegasti
nýársfagnaður til fjölda ára
ESTIÐ
^IÍÍTAMm SEM FYBST
JOHANN
ÓMAR
MATSEÐILL
Fordrykkur:
Ritz Fizz
Háttðarkvöldverður:
Hvítlauklskryddaður
vatnaáll
Kjötseyði Federal
Hindberjasorbert
Innbökttð nautalund
Logandi ístindur
Hvítvín:
Gewurzraaminer
Rauðvtn:
Cháteau Haut-Mardrac
%
DAGSKRA:
Samleikur
Sigrúnar Eðvaldsdóttur, fiðluleikara
og Seltnu Guðmundsdóttur, píanóleikara.
Óperusöngvararnir Inga Bachman
og Sigurður Steingrímsson flytja óperudúetta
og lög úr pekktum söngleikjum við undirleik
Bjama Jónssonar.
Okkar ástkæra söngkona
Þuríður Sigurðardóttir laðarfram Ijúfa tóna.

Hinn landskunni skemmtikraftur
Ómar Ragnarsson
flytur nýja gamanþætti.
Nýársballettinn
Stórkostleg, sérsamin dansatriði undir stjórn
Ástrósar Gunnarsdóttur, Jóns Péturs og
Köm Amgrímsdóttur. Einnig kemur fram
Jóhann Sigurðarson, leikari.
Heiðursgestur og ræðumaður kvöldsins er
Artúr Björgvin Bollason.
Kynnir: Rósa Ingólfsdóttir.
Hljómsveitin Upplyfting leikur fyrir dansi
ásamt söngkonunum Sigrúnu Evu og
Berglindi Björk.
HOT
jU
&Æ>
RÓSA
Gestír njóta þcss
besta í mat og drykk,
við undirlcik
ingimars Eydal,
píanóleikara.