Morgunblaðið - 12.04.1992, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ SKOÐUfM SUNNUDAGUR 12. APRÍL 1992
23
ina. Leitt hefur verið getum að að
bandarísk yfirvöld hafi tímasett
innrásina rétt fyrir áramót til þess
að þurfa ekki að efna til samstarfs
við handbendi Noriegas og komast
þannig hjá því að veita leppstjórn
hans óbeina viðurkenningu.)
Alla þessa sáttmála og stofn-
skrár hafa Bandaríkjamenn skrifað
undir. Þeir hafa meira að segja átt
drjúgan þátt í því sjálfir að koma
þessum ákvæðum í alþjóðasáttmála
og stutt slíkar reglur í alþjóðalög-
um. Bandarísk stjórnvöld segja að
innrásin hafi ekki brotið í bága við
alþjóðalög og reglur vegna þess að
þau hafi aldrei viðurkennt stjórnina
í Panama. í ljósi þess að flest önn-
ur ríki, þar á meðal í Vestur-Evr-
ópu, viðurkenndu stjórnina og
mörg starfræktu sendiráð í Pa-
nama duga þessi rök skammt. Enda
var innrásin fordæmd með 75 at-
kvæðum gegn 20 og 40 hjásetum
í Sameinuðu þjóðunum og 20 at-
kvæðum gegn einu af Samtökum
Ameríkuríkja.
Það hefur löngum verið deiluefni
í alþjóðalögum hvernig sætta eigi
andstæður nokkurn veginn skilyrð-
islausrar helgi fullvalda ríkis ann-
ars vegar og siðferðislegt kall um
að lina ánauð ibúa ríkis, sem býr
undir oki ógnarstjórnar hins vegar.
Það er ekkert í alþjóðalögum, sem
kveður á um að æskilegt sé að
beita áhrifum eða valdi til að koma
á lýðræði þar sem upp á vantar.
Stjórn Noriegas gerðist vissu-
lega sek um valdníðslu og hrotta-
skap. En ýmsir einræðisherrar hafa
stjórnað með ægivaldi án þess að
til íhlutunar Bandaríkjamanna
kæmi og oft með beinum stuðningi
þeirra. Rökin um viðreisn lýðræðis
eru því pólitísk en ekki lagaleg.
Friðhelgi þjóðhöfðingja
Þá er komið að Noriega sjálfum.
Einn yfirlýstur tilgangur innrásar-
innar var að handtaka Noriega og
koma honum fyrir rétt í Bandaríkj-
unum. Noriega var óumdeilanlega
þjóðhöfðingi Panama. Samkvæmt
alþjóðalögum nýtur þjóðhöfðingi,
hvernig sem hann er kominn til
valda, friðhelgi undan málaferlum
og stefnum í öðru ríki. I Bandaríkj-
unum háttar hins vegar svo að
hæstiréttur hefur fyrirskipað að
dómsvaldið sé bundið af tilmælum
framkvæmdavaldsins um friðhelgi.
Dómarinn í máli Noriegas tók því
aldrei á þessu máli í réttarhöldun-
um, heldur lýsti yfir því að lögsaga
réttarins næði til Noriegas.
Svo gæti farið að Noriega verði
einnig dreginn fyrir rétt í Tampa
í Flórída. Þar liggur fyrir ákæra á
hendur honum marijúanasmygl og
fjárglæfrastarfsemi. Noriega hefur
einnig verið ákærður fyrir morð og
misnotkun valds í heimalandi sínu,
en Guillermo Ford, varaforseti Pan-
ama, sagði síðdegis á fimmtudag
að stjórnvöld þar í landi hygðust
ekkert gera, sem hindraði banda-
ríska réttvísi.
Víst er að enginn grætur Nori-
ega. Síst af öllu íbúar Panama, sem
voru því fegnastir að losna við
hann. í fréttum var greint frá því
að Panamabúar hefðu glaðst yfir
úrskurðinum þótt ekki hafi þeir
hlaupið fagnandi á götur út. Bush
getur einnig glaðst. Það hefði verið
Bandaríkjastjórn niðurlæging ef
Noriega hefði verið sýknaður eftir
að hafa gert innrás í Panama til
að hafa hendur í hári hans. Þessu
máli er hins vegar ekki lokið. í
fyrsta lagi verður því áfrýjað. Þá
hefur þjóðhöfðingi erlends ríkis
aldrei áður verið dreginn fyrir rétt
í Bandaríkjunum og málið skapar
því fordæmi í lögum. Fræðimenn
og lögspekingar mundu því fjalla
um hinar ýmsu hliðar þessa máls
um ókomna tíð.
Heimildir: The Boston Globe, The New
York Times, LawAmong Nationse, Gerhard
von Glahn, Washington’s Illegal Invasion e.
Charles Maechling Jr., í Foreign Policy númer
79 sumarið 1990, The Invasion of Panama
Was a Lawful Response to Tyranny e. Anth-
ony D’Amato í The American Journal of Int-
ernational Law 84. bindi, 1990.
FISKUR,
VATN OG VETNI
eftir Sigurð
Dagbjartsson
Flestum mun bera saman um það
að fiskur hafi átt ríkastan þátt í
því að sjá íslendingum fyrir mat-
vælum á undanförnum öidum og
enn þann dag í dag byggist gjald-
eyrisöflun þjóðarbúsins yfír 50% á
útflutningi sjávarafurða, þótt ekki
vinni nema u.þ.b. 12% vinnuaflsins
beint að fískveiðum eða fiskvinnslu.
Þar með byggjast þau lífskjör, sem
búið er við á Islandi, að miklu leyti
á fiskveiðunum þrátt fyrir að furðu-
lega lítill hluti vinnuaflsins stundi
þær.
Á síðustu árum hefur greinilega
komið í ljós að urn ofveiði á öllum
helstu fisktegundum hefur verið að
ræða, þrátt fyrir stranga kvóta á
flestum miðum. Allt bendir þar af
leiðandi í þá átt, að afli muni drag-
ast enn frekar saman. Og ekkert
útlit er fyrir að verð erlendis muni
hækka nóg til að halda gjaldeyris-
tekjum þjóðarinnar af fiskveiðum í
horfinu, a.m.k. svo lengi sem land-
búnaðarvörum er þar haldið í svo
lágu verði sem nú er. Og þó að slíkt
tækist, þá yrðu íslendingar örugg-
lega ekki ánægðir, því að
Það er svo bágt að standa í stað
og mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak
ellegar nokkuð á leið.
(J. Hallgr.)
Vatn er aðalauðlind íslendinga
Ymsar leiðir hafa verið reyndar
til að koma í veg fyrir að lífskjörin
versni. Má í því sambandi minna á
ýmsan smáiðnað, sem þó á í vök
að verjast, a.m.k. ef selja á fram-
leiðsluna á erlendum mörkuðum.
Hvorttveggja veldur að vinnuafl er
ekki ódýrt og svo þarf venjulega
að flytja inn einhver hráefni. Betur
hefur gengið með orkufrekan stór-
iðnað (álver, kísilgúr, járnblendi),
því þar hefur verið hægt að nýta
sér þær fáu auðlindir, sem ísland
hefur upp á að bjóða. En í öllum
löndum hefur velgengni að miklu
leyti byggst á innlendum auðlind-
um, þótt auðvitað þurfi tii þess
dugnað og ftjálslegt stjórnarkerfi,
en af því höfum við íslendingar
örugglega nægan skammt.
A íslandi er mikilvægustu auð-
lindirnar auk fisksins helst að finna
í einhveiju formi- vatns, eins og
bergvatn, heitt vatn og fallvötn.
Miðað við að verð á rúmmetra
neysluvatns í Mið-Evrópu er nú upp
undir 200 kr. (þótt það vatn sé langt
frá því að vera eins gott og það
íslenska) mætti hugsa sér að
neysluvatnsútflutningur í stórum
stíl gæti kannski einhvern tímann
borgað sig. Og víst er heita vatnið
til ómetanlegra búbóta og gjaldeyr-
issparnaðar. En það er þó eins með
það og neysluvatnið, að flutnings-
kostnaður kemur í veg fyrir að
hagnaður fáist af útflutningi þess
í stórum stíl.
En notkun fallvatna til raforku-
vinnslu hefur þegar sýnt sig vera
mjög hagkvæma á meðan hægt er
að nota raforkuna í landinu, hingað
til einkum til stóriðnaðar. En nú
sem stendur er yfir 50% allrar raf-
orku notað til stóriðju og þar með
til gjaldeyrisöflunar, þótt ekki séu
þær gjaldeyristekjur nema u.þ.b. 'A
af þeim sem fást af fiskveiðum.
Hagkvæmni slíks iðnaðar er mjög
háð efnahagsástandi í löndum
kaupanda og framboði frá keppi-
nautum á tilsvarandi mörkuðum.
Af þessum ástæðum sáu áhuga-
menn um frekari álvinnslu á íslandi
sér ekki fært að leggja í þær fram-
kvæmdir að sinni.
Umhverfisvernd krefst nýrra
orkugjafa
Á síðustu 'árum hefur áhugi á
umhverfisvernd farið ört vaxandi í
hinum vestrænu iðnaðar- og háþró-
unarlöndum. Þar af leiðandi hefur
grundvöllur verið þar fyrir hendi til
að knýja fram ýmsar dýrar fram-
kvæmdir til umhverfisverndar. í
sambandi við raforkuvinnslu, sem
ennþá byggist að langmestu leyti á
brennslu kola eða olíu, hafa t.d. í
vesturhluta Þýskalands öll slík
orkuver verið útbúin með lofthreins-
itækjum fyrir milljarða marka. Með
því hefur framleiðsla brenni-
steinstvíildis (S02) minnkað um
u.þ.b. ZA án þess þó að mengunin
hafi minnkað að sama skapi. Svip-
aða sögu má segja frá bifreiðaiðn-
aðinum. Engir bílar eru nú seldir
án hreinsitækja fyrir útblástursloft
þótt vegna þeirra séu þeir dýrari.
En almenningur borgar allan þenn-
an aukakostnað með glöðu geði í
þeirri góðu trú að með því sé hann
að leggja sitt af mörkum til um-
hverfisverndar.
í viðbót við hina „hefðbundnu"
skaðvalda lofthjúps jarðarinnar
(sót, brennisteinssýrling o.þ.h.),
sem hafa aðallega áhrif í grennd
við yfirborð jarðar, hefur athygli
fræðimanna — og upp á síðkastið
líka almennings — í síauknum
mæli beinst að þeim áhrifum, sem
mannlegar athafnir hafa á efni
hluta lofthjúpsins. í því sambandi
eru orð eins og gfððurhúsaloftslag
og ósongat í allra munni. Búast
má við að almenningur verði reiðu-
búinn að leggja sitt af mörkum til
að stemma stigu við þessum fyrir-
bærum, a.m.k. svo lengi sem það
kostar bara peninga en ekki lífs-
þægindi.
Nota má vetni í stað jarðgass
En hvað kemur skoðun almenn-
ings á umhverfismálum íslensku
vatni við? Jú, ef til vill er álitleg-
asta leiðin til að minnka framleiðslu
koltvígildis (CO^), sem á mesta sök
á gróðurhúsaloftslaginu, sú að fara
að brenna vetni í stað kolefnissam-
banda. Og vetni má framleiða úr
íslensku bergvatni með hjálp raf-
magns. Ekki skal að þessu sinni
farið nánar út í notkun vetnis í stað
kolefnissambanda því að flestar
notkunaraðferðir krefjast enn mik-
illar íjárfestingar. Á eina notkun
skal þó bent, sem þegar í stað
væri hægt að hrinda af stað. Jarð-
gas, sem notað er í Mið-Evrópu í
stöðugt vaxandi mæli, má blanda
mikið upp í u.þ.b. 20% með vetni
eða tækjum sem brenna gasinu.
Kostir vetnis í jarðgasi koma um-
hverfisvernd þegar í stað til góða,
því að við vetnisbrennslu myndast
bara vatnsgufa. Því meira vetni í
jarðgasi þeim mun minni fram-
leiðsla kolsýrings. Burtséð frá því
að flutningur vetnis er alltaf tölu-
vert fyrirhafnarsamur, krefst mark-
aðsfærsla vetnis sem framleitt yrði
á íslandi minnstu fyrirhafnar sem
hægt er að komast af með í því
sambandi, þar sem því væri dælt
beint úr flutningsskipum inn í gas-
leiðslur í borholum Norðmanna í
Norðursjó.
Kolsýringsskattur getur gert
vetni samkeppnisfært
Enn sem komið er mun vetni
ekki vera kostnaðarlega samkeppn-
Sigurður Dagbjartsson
„En hvað kemur skoðun
almennings á umhverf-
ismálum íslensku vatni
við? Jú, ef til vili er álit-
legasta leiðin til að
minnka framleiðslu
koltvígildis (C02 ), sem á
mesta sök á gróður-
húsaloftslaginu, sú að
fara að brenna vetni í
stað kolefnissam-
banda.“
isfært við jarðgas. í lokaverkefni
sínu við verkfræðideild Tæknihá-
skólans í Stuttgart í Þýskalandi
sýnir Ragnar Gunnarsson fram á
að verð vetnis við verksmiðjuvegg
á íslandi gæti orðið svipað á hitaein-
ingu og verð á jarðgasi er nú til
neytandans í Þýskalandi. Er þá lagt
til grundvallar það raforkuverð á
íslandi sem stóriðja nýtur, en vetn-
isverð fer að miklu leyti eftir raf-
magnsverðinu við framleiðsluna.
En nú er þegar farið að tala um
að setja á kolsýringsskatt, sem
mundi gera jarðgas dýrara. Auk
þess er mjög erfitt að spá um verð-
lag á olíu og því ber að hafa í huga
að væri olíuverð eins hátt og það
var í lok áttunda tugar aldarinnar,
mundi vetni framleitt með íslensku
rafmagni vera samkeppnishæft
jarðgasi, en verðlag þess er bundið
olíunni.
Að framan hefur verið drepið á
nokkur atriði í sambandi við hugs-
anlega vetnisvinnslu á íslandi án
þess að skýra ýtarlega nein þeirra
sjónarmiða, sem þar skipta máli.
Ef þessari grein verður vel tekið
mætti fjalla nánar um þau mál í
framhaldsgreinum.
Höfundur cr eðlisfræðingur og
vinnur að orkuverkfræðistörfum
í Þýskalandi.
Breyttii pallbílnum í ferðabíl á hálftíma
Eigum til afgreiðslu strax pallbílahús fyrir alla ameríska
og japanska Pick up bíla, þ.á m. Double Cap bíla. Hús-1
in eru fellihús, þ.e. lág á keyslu en há í notkun.
Glæsileg innrétting fyrir 4-5 með rúmum, borðum,
skápum, bekkjum, sjálfvirkum hitastilli, fullbúnu eld-
húsi, þrefaldri eldavél, raf-vatnsdælu, vatnstanki, vaski,
ísskáp, o.fl.
Ódýr lausn á ferðalögum á íslandi og erlendis.
Tækjamiðiun íslands hf.,
Bíldshöfða 8, sími 674727.
m e xx-m e xx-m e xx
Erum að taka inn vor- og
sumaiiínuna frá Nlexx.
Fatnaður i sérflokki.
Haust- og vetrarvara ennþá
á tilboðsverði.
Óskum jafnframt eftir duglegum
starfskrafti.
Mexx fyrir þá sem vanda valið.
Barna og unglingafatabúðin
M © X X junior,
Laugavegi 52.