Morgunblaðið - 15.04.1992, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1992
Minning:
t
Baldur Guðmunds-
son frá Þúfnavöllum
„Hættu að gráta, Mundi minn,
; )g minnztu þess, sem ég segi þér
lú, að þú verður gæfumaður." Með
peim töluðum orðum tók Sigurður
Sveinsson hreppstjóri á Öngulsstöð-
jm blásnauðan og föðurlausan 12
íra dreng, vanhaldinn hjá mótbýlis-
| manni þar á bæ, í sína vernd og
leitaðist hann við að finna honum
nokkra miskunn í harðúð samfé-
•“■^agsins og skjól í svalviðrum aldar-
> háttarins. Drengurinn hét Guð-
j mundur Guðmundsson og var fædd-
jr um þorrakomuna 1855 í Skjald-
irvík við Eyjafjörð. Var faðir hans,
Guðmundur Jóhannesson, þá dáinn
en ekkjan, Snjólaug ísaksdóttir frá
Kjarna í Möðruvallasókn, barðist
áfram með börnin. Kom þó allt fyr-
ir ekki og var heimilið leyst upp
i eftir hetjulega baráttu Snjólaugar
i Skjaldarvík. Skulu hrakningar
drengsins ekki raktir að sinni, en
löngu síðar gerði Eiður sonur hans
það í Búskaparsögu Skriðuhrepps
forna. Hitt er mest í minningunni,
að hinn umkomulausi, gáfaði öreigi
lét huggast og varð svo þróttmikill
í lund, allt um skort og lúalega
meðferð, að hann varð gæfumaður,
eins og Sigurður hreppstjóri þóttist
sjá fyrir. Að vísu meir en hyggins
manns ráð á raunastundu. Spádóm-
ur, sem varð áhrínsorð í hinni góðu
von einstæðingsins.
Hamingjan var ekki mest þar,
sem lesa má á skrám, að Guðmund-
ur á Þúfnavöllum hafi, fertugur
sjálfseignarbóndi, átt 11 nautgripi,
500 fjár og 27 hross, en þá var
stærsta bú í Eyjafjarðarsýslu. Held-
-^lr hitt, að þau Guðný Loptsdóttir,
kona hans frá Baugaseli á Barkárd-
al, áttu barnaláni að fagna. Og þá
BOSCH
Sértilboð
2/20 RLW
Höggborvél „SDS Plus“ með
ryksugu. Þreplaus hraðastilling
afturábak og áfram. 500 W.
Aukahlutir: Vinkildrif, meitil-
stykki, meitlar.
Höggbo /éI „SDS Plus“.
Þreplaus hraðastilling afturábak
og áfram. 500 W.
<2\
Gunnar Asgeirsson hf.
Borgartún 24
Sími: 626080 Fax: 629980
Umboðsmenn um land allt
gæfu að geta borið og brauðfætt
hinn mannvæna hóp sex pilta og
tveggja stúlkna, án hinnar skelfi-
legu ógnar hungurvofunnar í veru-
leika íslenska alþýðubarnsins,
fylgju hversdagslífsins kynslóð eftir
kynslóð. Þegar þetta var voru þau
fædd: Loptur ættfræðingur, síðast
lengi á Akureyri, Unnur, sem ung
varð ekkja á Ásláksstöðum í Möðru-
vallasókn, síðar við bú á Nunnuhóli
og löngum ráðskona sumarlanga ti'ð
hjá Vegagerð ríkisins, Eiður bóndi
og hreppstjóri á Þúfnavöllum,
Skapti bóndi í Saurbæjargerði við
Þúfnavelli og Hrefna, sem átti
Bernharð Stefánsson alþingismann
frá Þverá í Öxnadal. Yngstir þeirra
Þúfnavallasystkina voru Baldur,
sem nú er kvaddur, síðastur þeirra
og hér skal að nokkru minnzt, og
Barði þjóðskjalavörður, hinn kunni
sagnfræðingur og vísi bókritari ís-
lenzkrar sögu. Öll náðu þau háum
aldri nema Barði, sem fylgdi öld-
inni, en lézt 1957.
Baldur var fæddur á Þúfnavöllum
15. janúar 1897 og var hann því
fullra 95 ára, þegar honum hvarf
öld þessi 8. apríl sl. eftir að vísu
hálfs þriðja misseris legu og heims-
firrð, ekkill í nær 15 ár. Var kona
hans Júlíana Bjarnardóttir, eins og
síra Theódór á Bægisá ritaði jafnan
Björnsnafn föður hennar á Hrísum
í Svarfaðardal. Giftust þau hinn 12.
október 1919, hann 21 árs, hún 23
ára og skráð bústýra hans, enda
telst Baldur bóndi á Þúfnavöllum,
á móti Eiði, frá fardögum það ár
og hélt við bú í hálfa öld, eins og
hann sjálfur komst að orði í hóg-
værð sinni og gamansemi. Þegar
þau Júlíana hættu að fullu búskap
1968 og fóru til Reykjavíkur höfðu
þau haft lítil umsvif á Þúfnavöllum
hin síðustu árin. Bjuggu þau í tví-
býli við Eið og fyrri konu hans
Láru Friðbjarnardóttir frá Staðar-
tungu, er lést 1937, og síðar Lín-
eyju Guðmundsdóttur, ekkju Eiðs í
Sörlatungu, en gömlu Þúfnavalla-
hjónin þar heima í elli sinni og í
Gerði, unz Guðmundur dó á sumar-
málum 1947. Átti Guðný þá 5 ár
ólifuð og var hin síðustu misseri á
Elliheimilinu í Skjaldarvík, á fæð-
ingarstað eiginmannsins, sem hún
tignaði harðla mjög í 63 ára hjóna-
bandi hamingjudaganna. Var kista
hennar lögð í grafhýsi hans í túninu
á Þúfnavöllum. Guðmundur var eigi
svo bundinn grafreitum þjóðkirkj-
unnar á Myrká eða Bægisá og kaus
að hafa þennan hátt á. Geymdar
eru ræður síra Sigurðar á Möðru-
völlum að kveðju Þúfnavallahjóna,
er bæði komust á tíræðisaldur.
Baldur Guðmundsson var list-
fengur maður, hneigður til söngs
og organleiks, auk bókfræða, þó
með yfirveguðum friði við kröfu
bóndans, vinnu og þreytu allt frá
æsku, en hörð býti föður hans á
ungu árunum settu mark á daglíf
barna hans og verkmikla athöfn
sýknt og heilagt. Þann arf hlutu
þau að taka og svara kalli fyrri
aldar meins af fremsta megni, eins
og Hrefna lýsti á opinskárri hátt
en Baldur, að ekki sé talað um
Unni og Eið. Skapgerð þeirra var
líkari föðurnum, ofurminnið og
fluggreindin háð stoltarhæfi, þó að
Eiður segi söguna a.f gagnrýni
fræðimennskunnar. ÖIl kunnu
Þúfnavallasystkinin ógrynni í hvers
konar þjóðlegum fróðskap og kvæð-
um, en mestu mun Hrefna hafa lif-
að gleði skáldamálsins í hrynjandi
daganna, en Baldur af hljóði og
fellt við lag. Hann var prýðilegur
tónlistarmaður og var organisti
Bægisárkirkju í áratugi. Tók þar
við af tónlistarsál í anda og sann-
leika, síðustu prestkonunni á Bæg-
isá, frú Jóhönnu Gunnarsdóttur frá
Laufási og Hálsi. Áttu þeir faðir
minn, sem tók við Bægisárpresta-
kalli jafnframt Möðruvöllum, er síra
Theódór varð 75 ára 1941, og Bajd-
ur organisti á Þúfnavöllum náið og
Ijúft samstarf langa hríð og urðu
vildarvinir. Lögðu báðir fátt og
gott til við messukaffið hjá gömlu
prestshjónunum og Sigríði, þessir
hlýju og fáguðu menn. Kímninnar
geymdu þeir vel, unz aðstæður voru
aðrar og við gat átt á góðra vina
fundum heima á Þúfnavöllum. Þar
var harmoníum, söngur og ríkti
gleði. Húsfreyja var einnig glaðlynd
og góðlynd. Kom það og fram á
langlínunni. Voni margar stöðvar
um eina línu til Akureyrar og hlífð-
ust sumir ekki við að láta börn og
unglinga, sem reyndu að ná sam-
bandi í önnum ofsettrar línu missa
tímann og tækifærin. Baldur og
Júlíana hjálpuðu mér iðulega.
Þeirra aðferð var tilhliðrunarsemi
og friður. Réttlæti hins lýðræðis-
lega, vinstrisinnaða hugarfars.
E.t.v. svipað og Sigurðar á Öngul-
stöðum, þegar mótbýlismaður hans
beitti umkomuleysingjann kúgun
og grimmd. Eiður var líkur Baldri
um þetta og spunnust svæsnar
blaðadeilur af orðum hans um þá
harðúð, er fullorðinn lét lítilmagn-
ann sæta.
íslenska þjóðfélagið var næsta
einhæft og tækifæri landsins barna
fá, en úrræði lítil. Urðu því stórum
fleiri bændur en hæfileika höfðu til
eða áhuga á. Rétt eins og flestir
stúdentanna urðu prestar, þótt
hæfileikana skorti sárlega, en væri
miklir til annars náms og starfa.
Fé var ekki til og tækifærin vant-
aði. Baldur fyllir án alls efa þennan
flokk. Þó er rangt að segja um
hann sem svo marga bændur og
algengt er í eftirmælum, að væri á
rangri hillu, og ósanngjarnt að fella
undan þann þátt bóndans, sem unir
í friði í ríki náttúrunnar, allt um
stritið, finnur gleði lífssamkenndar-
innar í húsunum, þegar hann gefur
á garðann og gleymir við það erfið-
inu á heyönnum. Baldur var mis-
Minning:
Kristín Jónsdóttir
Móðursystir mín, Kristín Jóns-
dóttir, lést í Sjúkrahúsi Húsavíkur
8. apríl sl.
Stína frænka, eins og ég kallaði
hana alltaf, fæddist í Keldunesi í
Kelduhverfi, N-Þingeyjarsýslu, 26.
október 1908. Foreldrar hennar
voru hjónin Guðrún Siguijónsdótt-
ir og Jón Hallgrímsson og var hún
næst elst fimm barna þeirra.
Systkini Stínu voru: Friðrika og
Siguijón, sem eru látin, Katrín,
búsett í Kópavogi, og Þórhallur á
dvalarheimilinu Hvammi á Húsa-
vík. Fjögurra ára flutti Stína með
foreldrum sínum að Sultum í sömu
sveit og átti þar heima þar til for-_
eldrar hennar hættu búskap og
fluttu í Lón til elstu dóttur þeirra,
Friðriku, og Guðmundar manns
hennar. Rúmlega tvítug að aldri
fór Stína til Akureyrar og var þar
einn vetur að læra kjólasaum.
Þann 17. apríl 1932 giftist Stína
Þorgrími Jóelssyni frá Húsavík,
en hann lést í apríl 1981. Á föstu-
daginn langa eru því sextíu ár frá
brúðkaupi þeirra. Þau hófu búskap
í Barði við Höfðaveg á Húsavík
en síðar keyptu þau svokallað Rík-
ishús, sem er Höfðavegur 22, og
bjuggu þar til ársins 1981 er Þor-
grímur lést. Þá flutti Stína til dótt-
ur sinnar og tengdasonar og bjó
hjá þeim til dauðadags. Stína og
Toggi, eins og hann var ávallt
kallaður, eignuðust tvö börn, Frið-
riku, maki Þórður Ásgeirsson og
Jón, maki Sólveig Þrándardóttir.
Barnabörnin eru átta og barna-
barnabörn sautján.
Frænka var ákaflega blíð og
hlý í viðmóti og mátti ekkert aumt
sjá, en hún hafði sterka skapgerð
og stóð fast á sínum skoðunum.
Henni var mjög annt um börnin
öll, hvort heldur það voru hennar
eigin börn eða systkina hennar,
og hún fylgdist af áhuga með
þeim.
Hún vildi.veg þeirra sem mestan
og að þeim vegnaði vel. Samband
Stínu og móður minnar var mjög
kært, svo og Þorgríms og föður
míns. Þar bar aldrei skugga á. Það
var mikið samband á milli heimil-
anna, og eftir að sími kom á bæði
heimilin höfðu þær systur sam-
band daglega. Snemma eignuðust
þau Stína og Toggi bíl og buðu
þau foreldrum mínum í ferðalög
og til ömmu og frændfólksins í
Lóni. Þá kom sér vel fyrir mig að
vera litla barnið í fjölskyldunni því
ég fékk oft að fara með til ömmu.
Fannst mér það mikið ferðalag þar
sem bílaeign var ekki almenn í þá
daga.
Stína vann á sumrin utan
heimilis við þau störf sem buðust
hveiju sinni, aðallega við fisk eða
síldarvinnu, en á veturna saumaði
hún fyrir fólk og gerði það til fjölda
ára. Hún var ákaflega vandvirk
og ég veit að enginn hefur verið
óánægður með það sem hún saum-

HNETU-KRÓKANT
..barn vegna bragðsins.
kunnsamur við búfénað sinn og
hann hafði unun að hóglegri reið,
því að hann fór einnig fágætlega
vel með hestana. Og hann svo gæfu-
samur, erfingi góðspárinnar, að
hann var úr fram bóndi hins alda-
gamla búskaparlags. Vélaöldin náði
aldrei upp að gömlu Þúfnavöllum,
að heitið geti, og umsvif breyttra
hátta kunnu ekki tök á þeim Júlí-
önu. En þau glöddust við umbylt-
ingu og stórbúskap vélvæðingarinn-
ar hjá Eiði, er fram í sókti, og
Guðmundi og síðar Sturlu sonum
hans. Þau voru áhorfendur af
heimahlaði, þar sem vítt sér yfir,
fijálslynd og hugul, en fundu til
þakkarkenndar að þurfa ekki að
gerast þátttakendur vélbúnaðar-
kapphlaupsins, sem nú er á enda
runnið við vandræði.
Syðra gerðist Baldur þingvörður
og gegndi hann þeim starfa fram
um áttrætt. Naut hann sín þar vel,
kyrrlátur í umgengni, kurteis með
höfðinglegu móti uppruna síns og
sjálfstæðis bóndans, en afar minn-
ugur á hvað, sem við bar, skil
manna og boðsendinga. Engu
skeikaði. Og með ánægju gat hann
hugsað til þingmennsku Barða
bróður síns fyrr á árum og 36 ára
setu Bernharðs mágs síns á Al-
þingi, einnig á forsetastóli. Hann
kunni því vel að vera skör lægra
settur, og í ellinni, í þessu húsi.
Af hógværð en ekki í auðmýkt.
Hann hafði orðið gæfumaður eins
og faðir hans. Kraftur áhrínsorð-
anna hélzt með niðjunum. Börn
þeirra Júlíönu settust öll 3 að syðra
og fýsti foreldrana því fremur þang-
að, þegar upp var staðið frá Þúfna-
völlum. Björn sonur þeirra skrif-
stofumaður og kvæntur Jófríði
Sveinsdóttur lézt 1988, Þórunn,
sem var elzt, ekkja Walters Pettys,
og Hulda, kona Páls Bergþórssonar
veðurstofustjóra.
Samgleðst ég systrunum, Páli og
Jófríði, við lausnir föður þeirra og
tengdaföður og minnist í þakklæti
samverustundanna með honum á
Bægisá og Þúfnavöllum í gamla
daga.
Tek svo undir við þá pabba í
hendingum síra Páls Jónssonar á
Myrká:
Sigurhátíð sæl og blið
^ ljómar nú og gleði gefur.
Ágúst Sigurðsson á Prestbakka.
aði. Ég minnist þess er ég átti að
fara að fermast. Auðvitað hjálpaði
frænka mömmu við að sauma
fermingarkjólinn á mig en ég var
ekki sú þolinmóðasta þegar átti
að fara að máta kjólinn. Mér
fannst það taka svo langan tíma
og stikaði fram og aftur og stóð
aldrei kyrr. Þetta átti að vera eins
fínt og hægt var og fara vel, en
það raskaði ekki ró hennar þó ég
dansaði þarna fram og aftur, hún
bara hló að þessum kjána. Við
systkinin nutum þess ríkulega að
eiga svo góða móðursystur og fór-
um oft í heimsókn til hennar þó að
í þá daga þætti langt á milli hús-
anna.
Hún bjó úti á bakka sem kaliað
er en við í suðurbænum. Við stytt-
um okkur bara leið og fórum eftir
fjörunni. Mikið var alltaf gott að
finna hve við vorum velkomin og
innilega fagnað og talað við okkur
sem fullorðið fólk. Seinna þegar
við systkinin vorum að koma í
heimsókn til Húsavíkur var okkur
alltaf tekið með sömu hlýjunni,
fyrir nú utan kræsingarnar sem
voru bornar á borð fyrir okkur hjá
Stínu og Togga og síðar á Álfhóln-
um eftir að Stína flutti til Diddu
og Dodda. Eftir að foreldrar mínir
fluttu suður átti ég alltaf mitt
annað heimili á Húsavík. Mér
fannst ég alltaf komin heim þegar
ég kom á Álfhólinn til frænku.
Stína var alltaf hin mamman mín
sem tók á móti mér með útbreidd-
an faðminn. Og ég veit að þannig
verður tekið á móti henni í nýjum
heimkynnum.
Guð blessi minningu hennar.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Dóra.